________________
મુલાકાત નક્કી થઇ. બાપુનો અંગ્રેજી ભાષા પરનો કાબૂ સારામાં સારો હતો, એથી દુભાષિયો રાખ્યા વિના જ મળવાનું નક્કી થયું. સૌ જાંબુડા પહોંચી ગયા. કર્નલ લેકે મનમાં એવી ધારણા કરી રાખી હતી કે, બાપુનો આશ્રમ આલીશાન હશે અને નોકરચાકરનો ઠાઠ ઠઠારો પણ જોરદાર હશે ? પરંતુ ધાર્યા કરતા કર્નલ લેકને જુદું જ જોવા મળ્યું. બાપુ જમીન પર બેઠા હતા. એથી જામ વિભા, કર્નલ લેક અને વજીરને પણ જમીન પર જ બેસી જવું પડ્યું. વાતચીતનો દોર શરૂ થતા બાપુના આંતર-બાહ્ય બંને સ્વરૂપો કર્નલ લેકના દિલદિમાગ પર છવાઇ ગયા. અંગ્રેજી ભાષા પરના પ્રભુત્વે અને વાતચીતના વિષયે તો કર્નલ લેકને એવો વિચાર કરતા કરી મૂક્યા કે, બહારથી બાવા જેવા જણાતા આ બાપુના અંતરમાં કાવાદાવાનો અઠંગ ખેલાડી અને રાજકારણનો રસિયો જીવ જરૂર છુપાયો લાગે છે. આમની નજર સમક્ષ જ સન્ ૧૮૫૭નો બળવો ખેલાયો હોવો જોઈએ.
કર્નલ લેકની વિચાર શૂન્ય અને અન્ય મનસ્ક મુખમુદ્રા જોતા જ બાપુને ચોક્કસ એવી પ્રતીતિ થવા માંડી કે, આ કર્નલ મને અત્યારે જ ગુપ્ત સૈનિકો દ્વારા પકડાવી ન પાડે, તો સારું. દગા અને પ્રપંચમાં જ રચ્યા પચ્યા રહેનારને આવા જ વિચાર આવે, એમાં આશ્ચર્ય શું ? નિર્નિમિત્તક આવી ગભરામણ દૂર કરવા માટે સત્યનું પ્રકાશન કરવું જ જોઇએ. સાચું સંભળાવવા બદલ આ અંગ્રેજ કરી કરીને શું કરી શકવાનો હતો કે, મારે એની ચાપલૂસી કરવી પડે. કર્નલની જીભ પરથી જે વાત નીકળી ન હતી, પરંતુ એના કાળજામાં તો જે ઘૂંટાઈ રહ્યું હતું, એ વિષયની જ ચોખવટ કરતા બાપુએ હિંમતભેર કહ્યું.
‘કાવાદાવા અને માયામાં જ રાચનારને સાધુ-સંન્યાસીઓ પણ માયાવી અને કપટી ભાસ્યા વિના ન જ રહે. પણ કાળજે એટલું કોતરી રાખજો કે, ભારતીય-પ્રજા તો અતિથિઓને દેવ જેવા માનવાના સંસ્કારોનું ધાવણ પીને જ પાલન-પોષણ પામી હોવાથી અમારા તરફથી
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૩
