________________
કેવું વિરલ પ્રજા-વાત્સલ્ય
પ્રજાવત્સલ રાજા અને રાજવી-સમર્પિત પ્રજા ! આ ભૂતકાળની ભવ્યતા હતી. લોકનિરપેક્ષ નેતા અને નેતા વિરુદ્ધ જનતા ! આ વર્તમાનકાળનું વરવું ચિત્ર છે. ભૂતકાળમાં રાજવીઓ પ્રજાનાં હૃદયસિંહાસને અભિષિક્ત બનીને એવી રાજપુણ્યાનો ભોગવટો કરી ગયા કે, એ પુણ્યાઈનો સૂર્ય અસ્ત પામી જવા છતાં હજી આજેય એની લાલી ઝાંખી પડી નથી, એથી કીર્તિદેહે તેઓ અજર-અમર હોય, એમ જણાઈ રહ્યું છે. આવા અનેકાનેક રાજ-રજવાડાંઓમાં ભાવનગરના બાપુ તક્ષસિંહજીનું એક આગવું નામ-કામ હતું. એમની કીર્તિ-કથાનું શ્રવણ કરતાં કરતાં આજના નેતાઓનાં દિલદિમાગમાં એક એવો સણસણતો સવાલ ભોંકાયા વિના નહિ જ રહે કે, જીવતા જાગતાં અમને કોઈ સંભારતું નથી, ત્યારે આવા રાજવીઓ વર્ષોનાં વર્ષો વીતી જવા છતાં આજેય વિસરાતા નથી, એનું કારણ શું હશે ?
આ જાતના સવાલનો સચોટ જવાબ બની જાય, એવા એક-બે પ્રસંગો જાણવા જેવા છે : પ્રજાવત્સલ તપ્તસિંહજી પ્રજાને વધુ ચાહતા હતા કે પ્રજા એમને વધુ ચાહતી હતી ? આના નિર્ણય પર આવવું અસંભવિત જણાતાં અંતે મનોમન એવું જ સમાધાન કરવું પડે કે, રાજાનો પ્રજાપ્રેમ અને પ્રજાનો રાજવી-પ્રેમ : આ બંને અનુપમ હતા. રાજવીની સવારી પ્રતિવર્ષ બે વાર નીકળતી : એક દશેરાના દિવસે
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૩
–
૩૫
