________________
હાથે પણ ન થવા પામે, એ માટે બાપુ કડક શિક્ષા તો જરૂર કરશે જ. દીવાનને પણ આવો જ વિશ્વાસ હોવાથી એમણે પોતાનું મંતવ્ય રજૂ કર્યું કે, બાપુ ! ગુનેગારે જ્યારે જાતે જ ગુનો કબૂલી લીધો છે, ત્યારે મારે સજા કરવા અંગે વિશેષ કંઈ જ કહેવાનું રહેતું નથી. હા. હું હજી એટલું જરૂર વીનવી શકું કે, કબૂલાત પછી જોકે ગુનો ગુનો રહેતો નથી. છતાં બોધપાઠ મળે, એ માટે મામૂલી સજા તો આપ જરૂર ફરમાવશો જ.
ગુનેગાર છોકરાને માથું ઊંચું કરવા સૂચવીને બાપુ તપ્તસિંહજીએ ફેંસલો ફાડવાની પૂર્વભૂમિકા રજૂ કરવાની તૈયારી કરતાં હકડેઠઠ સભાની આંખો અને અંતર બાપુ તરફ કેન્દ્રિત બની ગયા. સૌની ધારણાને ધૂળમાં મેળવી દેતો આત્માનો અવાજ વ્યક્ત કરતો સૂર કાઢતાં બાપુએ કહ્યું : “જાણી જોઇને પથ્થરનો ઘા કરનારને વૃક્ષ જો ફળપ્રદાન કરવાની ઉદારતા દાખવી શકતું હોય, તો અજાણતા થઈ ગયેલા પથ્થરના ઘાનો બદલો વાળવા માટે શું કરવું જોઇએ? એ એક રાજા તરીકે પ્રજા પાસેથી હું જાણવા માંગું છું. પ્રજા મને નિખાલસ ભાવે માર્ગદર્શન આપે, એવી હું અપેક્ષા રાખું, તો તે વધુ પડતી ન જ ગણાય.
રાજવી મૌન રહીને પ્રજા પાસેથી માર્ગદર્શન મેળવી રહ્યા. આ પ્રશ્ન પરથી જ રાજવીની પ્રજાવત્સલતાનો અંદાજ આવી જવા છતાં શું માર્ગદર્શન આપવું, આ અંગે દ્વિધા અનુભવતી સભાને અને પ્રજાને અનુલક્ષીને આત્માનો અવાજ રજૂ કરતાં બાપુએ જણાવ્યું કે, પથ્થરનો માર-ઘા વેઠીનેય વૃક્ષ જો ઉદારતા દાખવવા ફળદાતા બનતું હોય, તો વૃક્ષની સમોવડતા જાળવી જાણવા માટેય મારે આ છોકરાને પેટ ભરવા કોઠાં ન પાડવાં પડે, એવી ઉદારતા દાખવવી જ રહીને? અલ્યા છોકરા! રડ નહિ. રૂપિયાના આ ઢગલામાંથી લેવાય એટલા રૂપિયા તું લઈ જા. જોકે વૃક્ષથી પણ મારે તો આગળ વિકસવું જોઈએ. પણ હાલ તો વૃક્ષની સમોવડતા સાચવી શકું, એ માટે તારે મારું આટલું દાન તો સ્વીકારવું જ પડશે. સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૩ –
