________________
લાહોરના રાજવી રણજિતસિંહ કોહિનૂરના તેજથી અંજાઈ ગયા હતા. ૧૮૧૩માં એ કોહિનૂર પોણા બસો વર્ષ બાદ પાછો ભારતમાં આવ્યો હતો. રણજિતસિંહની એક આંખમાં લોભ ડોકાતો હતો, તો બીજી આંખમાં વિશ્વાસઘાત સળવળી રહ્યો હતો. એથી એમણે હસતે હૈયે હીરો તો સ્વીકારી લીધો, પણ પછી સૈન્યની મદદ કરવાના નામે શાહયુજાને જ જેલભેગો કરવાનું પાપ દાંત કચકચાવીને કર્યું. જેથી અફઘાન ખોઈ બેઠેલા શાહયુજાને હાથમાંથી હીરો ઝૂંટવાઈ ગયાનો તીવ્રાઘાત વેઠતા વેઠતા લોહીના આંસુ વહાવીને જેલમાં જિંદગી વેંઢારવા વિવશ બનવું પડ્યું.
૧૨ વર્ષની નાની વયે સત્તારૂઢ બનીને પંજાબનો રાજ્ય-વિસ્તાર કરવામાં ધારણાતીત સફળતા પામતા રહેનારા રણજિતસિંહજી માટે પણ કોહિનૂર મેળવ્યા બાદ સુખના દિવસો સ્વપ્ર સમા બનવા માંડ્યા. ધીમે ધીમે એમની દશા બગડવા માંડી અને જીવન દિશાશૂન્ય જેવું ભાસવા માંડ્યું. “બળતું ઘર કૃષ્ણાર્પણ” કરવા એઓ કોહિનૂરને જગન્નાથ મંદિરમાં સમર્પિત કરી દેવાની ભાવના અવારનવાર પ્રદર્શિત કરતા રહ્યા. પણ એ ભાવના ભાવના જ રહી. રાજવીનો દીકરો ખડગસિંહ અફીણનો વ્યસની-બંધાણી બનીને ૩૮ વર્ષની યુવાવયે કમોતે મર્યો. એની સ્મશાનયાત્રા ટાણે એનો દીકરો નૈનીતાલ દરવાજાની કમાન તૂટી પડતાં અકાળે મૃત્યુ પામ્યો. રણજિતસિંહની જીવનલીલા સંકેલાઈ ચૂકી હોવાથી લાહોરની ગાદી પર શરમિંદ અભિષિક્ત બન્યો. પણ ટૂંક સમયમાં એનું ખૂન થઈ જતા પાંચ વર્ષના દિલીપસિંહજીને રાજવી જાહેર કરાયા. આમ, લાહોર જાણે નધણિયાતા જેવું રાજ્ય બન્યું.
આવી પરિસ્થિતિનો લાભ ઉઠાવવા અંગ્રેજો પાછી પાની કરે એવા નહોતા. પંજાબના રાજકારણમાં ખટપટ અને છળકપટ કરીને અંગ્રેજોએ પગપેસારો કરવા માંડ્યો. અંગ્રેજો અને શીખો વચ્ચે જાગેલી અથડામણ હિંસક વળાંક લેતા હજારો માણસો મરાયા. અંતે “ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીનો
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૩
–
–$ ૫૩
