________________
ઊંડા ઉતારીને એને મજબૂત બનાવવા અંગ્રેજ સાહેબો તરેહ તરેહના માયા-પ્રપંચ રમતા અને એવા એવા ભેદી-બૂહ અપનાવતા કે, એમાં રાજ-રજવાડા કે ઠાકોરો આબાદ ફસાઈ જતાં. અને એ બૂહોના ભેદભરમ સમજાઈ ગયા બાદ જ્યારે એમાંથી છટકવા મથતા, ત્યારે તો પોતાના ગળે ભિડાવી દેવાયેલો એ ગાળિયો વધુ મજબૂત બનીને એવી ભીંસમાં લઈ લેતો કે, એ ભીંસ મને કે કમને સહન કરવી જ પડતી. આવા અનેક બૂક-દાવપેચમાંનો જ એક દાવ હતો. “ફરતી પેશકશી” નો! આનો અર્થ એવો થતો હતો કે, રાજ્યની ફરતાં જે ગામો હોય, એ ગામદીઠ અમુક રકમ ઠરાવીને અંગ્રેજો એ રકમ વસૂલ કરી શકે. વરસે વરસે આવી “પેશકશી'નું સ્વરૂપ બદલાતું રાખવા અને મનમાની રકમ ઉઘરાવી શકવાની બારી ખુલ્લી રાખવા અંગ્રેજો “ફરતી પેશકશી’ બાંધવાની વાતને વળગી રહેતા, જ્યારે દરબાર-ઠાકોરના ડાહ્યા કામદારો કાયમી પેશકશી’નો પ્રસ્તાવ રજૂ કરતા.
એક વાર લીંબડીના ઠાકોર હરિસિંહજીને અંગ્રેજ હકૂમત વતી વોકરસાહેબ મળવા આવ્યા. મીઠી મીઠી વાતો કરીને વોકરસાહેબ બરવાળાનાં બત્રીસ ગામોની પેશકશી બાંધવાનું હરિસિંહજી પાસે કબૂલ કરાવી ગયા. આ પ્રસ્તાવ ઘેલાશાહની જાણ બહાર નક્કી થયો હોવાથી એમને ઘણું દુઃખ થયું. એઓ તરત જ લીંબડી દરબાર સમક્ષ પહોંચી ગયા. વોકર સાહેબની છાવણી હજી લીંબડી ગામની બહાર જ હતી, એથી પેશકશીની સીધી જ વાત જાણી લઈને એમણે ખેદ વ્યક્ત કરતાં કહ્યું કે, દરબાર ! ઉતાવળ થઈ ગઈ. પેશકશી બાંધવી જ પડે, તો કાયમી બાંધવી હતી. ફરતી પેશકશી બાંધવાથી તો વરસે-દહાડે અંગ્રેજો રકમ વધારતા જ જશે. આપે મને તેડાવી લીધો હોત, તો આવું થવા દેત નહિ.
થોડો વિચાર કરીને ઘેલાશાહે કહ્યું : પણ હજી કંઈ બગડ્યું નથી. વોકરસાહેબની છાવણી હજી લીંબડીમાં જ છે. હું અબી ને અબી જઈને
૮૪
–
-+ સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૩
