________________
નહતું. ક્રોધની આગનો આવેશ શમી જતા દયારામ એવા વિચારે ચડ્યા કે, કાયદાનો ભંગ કરવા બદલ સાધુને દંડવાની ધિદ્વાઈ કરનારો હું જ વધુ દંડપાત્ર નથી શું? બ્રાહ્મણ કદી સાધુ-સંત સામે હાથ ઉગામે ખરો? બ્રાહ્મણ માટે જે પાપાચરણ સ્વDય સંભવિત ન ગણાય, એને મારા હાથે હસતે હૈયે કરાવનાર જો કોઈ હોય, તો તે નવાબતરફી મારી નિષ્ઠા ને નોકરી જ નથી શું? આમાંય પાપી-પેટનો હિસ્સો પણ જરાય
ઓછો ન આંકી શકાય. પાપ તો મારા હાથે થઈ ગયું, એથી હવે તો પાપનું પ્રાયશ્ચિત્ત કઈ રીતે થઈ શકે, એ જ મારા માટે હવે તો વિચારવું યોગ્ય ગણાય.
દયારામ ભટ્ટ ગમગીન અને ગંભીર બનીને મનોમંથન અનુભવી રહ્યા. આજનો દિવસ એમના માટે સ્વપ્રેય અસંભવિત હોય, એવી સંભાવનાઓને સત્યમાં પલટાવી નાખવાનો સંદેશ લઈને ઉગ્યો હતો. સાધુ સામે હાથ ઉગામવાનો વિચાર આવે, એ પણ સ્વમેય સંભવિત ન હતું, છતાં આ સંભાવના આજે સત્ય બની ચૂકી હતી. બીજી તરફ નવાબની નોકરી-નિષ્ઠાથી નિર્મુકત બનીને સાધુ-સંન્યાસી બની જવાનો વિચાર પણ જાગે, એ એમના માટે શક્ય જ ન હોવા છતાં આવી શક્યતા તરફ મનનું વહેણ આગળ વધી રહ્યું હતું. એથી થોડીઘણી પળોના મનોમંથન બાદ દયારામ ભટ્ટ એવો નક્કર-નિર્ણય કરીને ઊભા થયા કે, ન જોઈએ આવી નવાબી-નોકરી કે, જે બ્રાહ્મણત્વને કલંક્તિ કરવાનાં પાપાચરણરૂપ સાધુ-સંતની સામે હાથ ઉગામવા સુધીનો સિતમ ગુજારવાની વિટ્ટાઈ કરવા સુધી મને પ્રેરિત કરે.
દયારામના સિતમનો ભોગ બનનારા એ સાધુએ જતા જતા મનોમન જે શબ્દો ઉચ્ચાર્યા હતા, એને કોણ મિથ્યા ઠેરવી શકે? એની પ્રતીતિરૂપે થોડી જ પળોમાં જાણે દયારામ સાવ જ પલટાઈ ગયા. પળનોય વિલંબ કર્યા વિના એમણે પોતાનો નક્કર નિર્ણય જાહેર કરતાં સ્વજનો ઉપરાંત નવાબને પણ સવિનય જણાવ્યું કે, બ્રાહ્મણ તરીકે આજે મારાથી મોટું
૨૦
–
-+ સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૩
