________________
સત્ અને સાધનાની સમર્થતા
માણસ હિંસક પ્રાણીઓથી જેટલો ગભરાય છે, એટલો પોતાના મનમાં ઘર કરી ગયેલી એ પ્રાણીઓ પ્રત્યેની હિંસક વૃત્તિથી ડરતો નથી. આના કારણે જાનને જાળવવા એ હિંસક પ્રાણી પર બંદૂક ચલાવવા તૈયાર થઈ જાય છે. ખરી રીતે જો વિચારીએ, તો માણસને વાઘ-સિંહ જેવાં હિંસક પ્રાણીઓ કરતાં, આવાં પ્રાણીઓથી બચવા એમને મારી નાખવા સુધીની જે હિંસક વૃત્તિ પોતાના મનમાં સળવળાટ મચાવી રહી હોય છે, એનાથી જ સાવધ રહેવું જરૂરી ગણાય. એમ કહી શકાય કે, જંગલી પ્રાણીઓ આપણો જીવ નથી લેતાં પણ આપણા જ મનમાં હિંસાના જે પરિણામો પાંગરેલાં હોય છે, એ જ આપણો જીવ લેવા વાઘ-સિંહનો સ્વાંગ સજતા હોય છે. આપણું અંતર જો અહિંસાથી ઓતપ્રોત હોય, હૈયામાં જો જીવદયા જ પડઘાતી હોય, તો પ્રતિધ્વનિ હિંસાનો લગભગ ન જ સાંભળવા મળે. માટે જ ભારતીય સાહિત્યમાં એક એવું સંસ્કૃત સુભાષિત પ્રચલિત છે કે, હિંસાય પ્રતિષ્ઠાયાં તëન્નિધી વૈર-નિત્યાના હૈયામાં પ્રતિષ્ઠિત અહિંસાની પરાકાષ્ટાના પ્રભાવે સામાના દિલમાંથી વેર પ્રાયઃ વિસર્જિત થઈને જ રહે !
આ સંદર્ભમાં ધ્વનિ એવો પ્રતિધ્વનિ અને આહાર એવો ઓડકાર જેવી કહેવતોમાં સનાતન સત્ય જ ઝીલાયું હોય છે. પરંતુ જીવતરને જાળવવા વારંવાર બંદૂક જેવા હત્યારા હથિયારો પર જ જેનો હાથ જતો
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૩
–
–
૨૭
