________________
७४
देयवस्तुनस्तद्देशानुचितम् आहिताग्न्यादेराकृतिगणत्वान्निष्ठान्तस्य पूर्व्वनिपाताभावो, यद्वा देशस्यानुचितं तत्र तस्यासम्भवाद् अयोग्यं, देशानुचितमिति विग्रहः । बहु प्रचुरं द्रव्यं शाल्योदनमण्डकसक्तुकुल्माषमुद्गादिकं, बहु च तद् द्रव्यं चेति विग्रहः । अल्पमेकद्विमानुषं कुलं गृहं ततोऽल्पं च तत् कुलं चेति विग्रहः । आदरो दातुर्भक्तिकृतः सम्भ्रमः चः समुच्चये । यदि स्यादिति शेषः । 'तो'त्ति ततस्तदनन्तरं तदा वा तस्मिन् काले आधाकर्म्मशङ्कासम्भवात् पृच्छेत्, प्रश्नयेत् कथमित्याह-कस्य कृते कस्य पुरुषादेर्निमित्तम् । केन वा प्रयोजनेन कृतं विहितमेतदितेर्गम्यमानत्वादित्येवंरूपतया किं निमित्तोऽयमारम्भ इत्यादि प्रश्नं कुर्यादिति यावत् । तत्र तु प्रचुरमपि द्रव्यं लभ्यते केवलं तत्तत्र देशे प्रभूतमुत्पद्यते यथा- मालवके मण्डकादि अनादरवांश्च दाता तत् प्रयच्छति । तत्र स्वदेशोचिते प्रचुरेऽपि लभ्यमाने द्रव्येऽनादरवति दातरि त्र्यादिमानुषे गृहे आघाकर्म्मशङ्काया अभावान्नापृच्छेदेवं वा, यत्र पदे शङ्का स्यात् तत्र प्रश्नं विधाय निःशङ्कितं कृत्वा तद्ग्राह्यमित्यावेदितं भवति। તે દેશમાં, અનુચિત-અયોગ્ય જે દેય દ્રવ્ય હોય. તેને ‘વેશાનુંવિતમ્’ કહેવાય. કારણ કે તે દ્રવ્યનો ત્યાં અભાવ હોય છે.
‘હિતાનિ’ આદિ ‘ગાવૃત્તિનળ’ હોવાના કારણે અહીં નિષ્ઠાન્ત પ્રત્યયવાળો અનુચિત શબ્દ પૂર્વમાં આવ્યો નથી. તેથી ‘વેશાનુચિતમ્’ થયું. અથવા તો, દેશને અનુચિત-અયોગ્ય જે દ્રવ્ય હોય. કારણકે તે દ્રવ્યનો ત્યાં સંભવ ન હોવાથી અયોગ્ય હોય છે. તે ‘વેશાનુચિતમ્’ એમ વિગ્રહ કરવો. ટુંકમાં, દેશાનુચિત એટલે દેશને ઉચિત દ્રવ્ય ન હોય. વસ્તુવન્’ = ‘વસ્તુદ્રવ્યમ્' એટલે કે ઘણું દ્રવ્ય. અર્થાત્ ‘શાલિગ્રોવન’ ઉંચીજાતના ભાત, ‘મં’ = વિશિષ્ટ દ્રવ્ય-માંડા, ‘સમ્રુ’ અડદ, મગ વગેરેને પ્રચુર માત્રામાં જોઈને, ‘વહુ = તવું દ્રવ્યું ૬' એમ વિગ્રહ કરવો. ‘લખતમ્'
સાથવો, ‘ઝુભાષ’
=
=
= ‘અલ્પતમ્' એક કે બે મનુષ્યવાળું ઘર હોય. ‘અત્યં ચ સ્ તં =' એમ વિગ્રહ કરવો. ‘ગાયરો’ આદર હોય. આદર = ભક્તિથી ઉત્પન્ન થતો સંભ્રમ. સંભ્રમ = બેબાકળા-ઉતાવળા થવું. ‘' = ‘=' = એ સમુચ્ચયના અર્થમાં છે. અહીં બધે ‘જો હોય' એ અધ્યાહારથી લેવું. જેમકે દેશને અનુચિત દ્રવ્ય જો હોય વગેરે. ‘તો’ = ‘તતઃ' આધાકર્મની શંકાનો સંભવ હોવાથી, ‘પુચ્છે’ પ્રશ્ન શી રીતે કરે ? તે કહે છે, ‘K !' ‘ળ યં’ ‘ન નૃત’ = કયા પ્રયોજનસર કર્યું છે. ‘તાર્’ = આ. ‘રૂતિ' અધ્યાહારથી લેવું. અર્થાત્ ‘આ દેયદ્રવ્ય કોના નિમિત્તે કર્યું છે,' અથવા ‘આ દેયદ્રવ્ય કયા પ્રયોજનસર કર્યું છે ?' આ જ પ્રમાણે, ‘કયા નિમિત્તે આ આરંભ છે.' ઈત્યાદિ પ્રશ્ન કરે.
તો પછી, અથવા તે સમયે. અર્થાત્ તે સમયે ‘પૃચ્છેત્’ = પ્રશ્ન કરે.
‘સ્ય નૃતે’ = કયા પુરુષાદિ નિમિત્તે, અથવા,
“દેશાનુચિત દ્રવ્ય’ વગેરે જોઈને પ્રશ્ન કરે” એવી વાતથી આ વાત ફલિત થાય છે કે, જ્યાં દેશને ઉચિત એવું પ્રચુર દ્રવ્ય મળતું હોય. એવા દેશમાં એ દ્રવ્ય ઘણું પાતું હોય છે. જેમકે, માલવા દેશમાં મંડંક = કણિકાવડે બનાવેલ એક પ્રકારની રોટલીનો વિશેષ અને દાતા અનાદરપૂર્વક એ આપે. અહીં અનાદરનો અર્થ તિરસ્કાર રૂપ ન કરવો પણ જે વસ્તુ જ્યાં ખૂબ હોય એ વિશે દાતાને એટલો
=
-
=
Jain Education International
=
=
=
For Private & Personal Use Only
=
=
www.jainelibrary.org
