________________
अवतरणिका - अत्र च द्रव्याद्यपेक्षोत्सर्गापवादाश्रयिणा साधुना भाव्यमतः कदाचित्सर्वथा शुद्धाहाराऽप्राप्तौ समयोक्तविधिनाऽशुद्धग्रहणमप्यनुज्ञातमितरथा पिण्डाऽभावाद्देहानवस्थितेश्चरणादिगुणहानिरतोऽधुनाऽपवादेनाऽशुद्धग्रहणविधिं दर्शयन्नाह ।
मूलगाथा - सोहंतो य इमे तह, जइज्ज सव्वत्थ पणगहाणीए । उस्सग्गववायविऊ, जह चरणगुणा न हायन्ति । । १०१ । ।
संस्कृतछाया - शोधयंश्चेमान् तथा यतेत सर्वत्र पञ्चकहान्या ।
उत्सर्गाऽपवादविद्वान् यथा चरणगुणा न हीयन्ते ।। १०१ ।। ॐ गीतार्थसाधुनाऽवस्थोचितप्रकारेण दोषेषु पञ्चकहान्या यतना कार्या વ્યાવ્યા- વિધેયશ્વ (શોધયંશ્વ) વિશુપિણ્ડ (મન્વષયનું) પુનઃ વ્હાનિત્યાહ | રૂમાનનન્તરોહાनाहारदोषान्, तथा केन (येन ? ) केनचिदवस्थोचितप्रकारेण यतेत यत्नं कुर्यात्साधुरिति शेषः । આ પ્રમાણે પ્રાસંગિક રીતે શય્યાતર, રાજપિણ્ડ, વસ્રયાચનાવિધિ વગેરેની વાતો સંક્ષેપથી કહી દીધી.૧૦૦
અવતરણિકા :- આ ઉપરોક્ત ગાથામાં દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ ઉત્સર્ગ-અપવાદનો આશ્રય લેવાપૂર્વક સાધુએ રહેવું એ વાત કરી. હવે, કદાચ ક્યારેક સર્વથા શુદ્ધઆહાર ન મળે તો શાસ્ત્રોક્ત વિધિથી અશુદ્ધગ્રહણ કરવાની પણ અનુજ્ઞા અપાયેલી છે. કારણ કે જો એમ ન કરે તો પિણ્ડના અભાવે શરીર ટકી ન શકે. અને શરીર ન ટકે તો ચારિત્ર વગેરે ગુણોની હાનિ થાય. તેથી હવે અપવાદથી અશુદ્ધગ્રહણની વિધિને જણાવતાં મૂળકારશ્રી કહે છે.
-
મૂળગાથા-શબ્દાર્થ સોહંતો = શુદ્ધિની ગવેષણા કરતો, મે બેતાલીસ દોષોની, ત = તે પ્રકારે, દ્રષ્ન = યત્ન કરે, મત્સ્ય = સર્વાવસ્થામાં, વળજ્ઞાની! = પંચક પ્રાયશ્ચિતનો પરિહાર કરવાવડે, उस्सग्गववायविऊ ઉત્સર્ગ અને અપવાદને જાણનાર, નહ્ન = = चरणगुणा ચારિત્રના ગુણો,
જેથી
न हायंति
ઓછા ન થાય.૧૦૧||
મૂળગાથા-ગાથાર્થ :- જ્યારે સર્વથા દોષરહિત આહાર ન મળતો હોય ત્યારે ઉત્સર્ગ અને અપવાદના જાણકાર સાધુએ અશઠપણે સૌથી ઓછામાં ઓછા દોષવાળો આહાર મેળવવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ અને ઓછામાં ઓછા દોષવાળો આહાર ન મળે તો પછી ક્રમસર વધુ દોષવાળો આહાર કે જેને શાસ્ત્રપરિભાષામાં પંચકહાનિ કહેવાય છે તેને મેળવીને નિર્વાહ કરવો જોઈએ કે જેથી પોતાના ચારિત્રમાં સ્કૂલના ન થાય.||૧૦૧||
=
=
Jain Education International
-
=
• ગીતાર્થ સાધુને અવસરો ચિત્ત પ્રકારે દોષોમાં પંચકહાનિથી યતના કરવી છ વ્યાખ્યાર્થ :- ‘સોહંતો’ ‘શોધયંશ્વ’ શોધતા વિશુદ્ધપિણ્ડની ગવેષણા કરતાં, ગવેષણા કોની કરે? તે કહે છે, ‘મે’ = ‘માન્’ હાલમાંજ કહેવાયેલ આહારદોષોને શોધતા અર્થાત્ ૪૨ દોષોને ટાળીને ગોચરીની ગવેષણા કરતા. ‘તદ્દ’
‘તથા’ તે રીતે એટલે કે જે તે અવસ્થાને ઉચિત
=
-
४२५
--
=
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
