________________
४२८
कर्तव्यरूपा आवश्यकादयः साधुव्यापाराश्चरणगुणाश्चरणकरणे यथोत्सर्पत इत्यर्थः । यद्वा चरणं चोक्तरूपं गुणाश्च ज्ञानादय इति व्याख्येयं ततो यथा न हीयन्ते तथा यतेतेति पूर्वेण योगः। अनया गाथयेदं प्रवचनसर्वस्वमभिहितं यथेह न सर्वथा किञ्चिद् निषिद्धं, नापि सर्वथाऽनुज्ञातं, यतो द्रव्यक्षेत्रकालभाववैचित्र्येण क्वचिद्विधेयस्यापि निषेधः स्यात्, निषिद्धस्यापि क्वचिद्विधिरिति । तदुक्तं- 'उत्पद्येत हि साऽवस्था देशकालामयान् प्रति । यस्यामकार्यं कार्यं स्यात्कर्मकार्यं च वर्जयेद्' ।।१।। इति । अतो ज्ञानादीनां लाभं हानिं चाकलय्य बहुलाभे प्रवर्तते (प्रवर्तेत ?)। तदुक्तमागमे'नवि किंचि अणुन्नायं, पडिसिद्धं वा वि जिणवरिंदेहिं । एसा जिणाण आणा, कज्जे सच्चेण होयव्वं' ।।१।। तथा 'का(रणजाय)पसङ्गं बहुविहमववायतो वियाणेत्ता । लंघेऊणुत्तविहिं बहुगुणजुत्तं करेज्जासु' ।।२।। ચરણગુણોની હાનિ ન થાય. એ રીતે યત્ન કરવો. અહીં “વર' એટલે વ્રતાદિના પાલનસ્વરૂપ ચારિત્ર, અને તે ચારિત્રને સાધી આપનારા = લાવી આપનારા જે ગુણો, એટલે કે રોજ અવશ્યકર્તવ્ય રૂપ આવશ્યકવગેરે સાધુનાં વ્યાપારો, તેને “વરપુ' કહેવાય છે. ટૂંકમાં, ચરણસિત્તરી અને કરણ સિત્તરી જે રીતે વધતાં જાય, એ રીતે યત્ન કરવો.
અથવા તો “પર” એટલે ઉપરોક્ત પ્રમાણેનો જ અર્થ અને “ગુણ' એટલે કે જ્ઞાનાદિ ગુણો. એમ વ્યાખ્યા કરવી. આ ચરણગુણો જે રીતે હાનિ ન પામે એ રીતે યત્ન કરવો. એમ ગાથાના પૂર્વાર્ધ સાથે ઉત્તરાર્ધનો અન્વય કરવો.
આ ૧૦૧મી ગાથાદ્વારા પ્રવચનનું સર્વસ્વ = સર્વસાર કહેવામાં આવ્યું છે કે કશુંય સર્વથા નિષેધ કરાયું નથી કે ન તો સર્વથા અનુજ્ઞા અપાઈ છે. પરન્તુ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ અને ભાવની વિચિત્રતા = પરિસ્થિતિ અનુસારે ક્યારેક વિધેય = કરવાયોગ્ય પણ નિષેધયોગ્ય બને છે અને ક્યારેક નિષેધ કરાયેલું પણ વિધિ = કરવા યોગ્ય કાર્ય બની જાય છે. કહેવાયું છે કે,
उत्पद्यते हि साऽवस्था देशकाल-आमयान् प्रति । यस्यामकार्यं कार्यं स्यात् कर्मकार्यं च वर्जयेत् ।।
અર્થ - દેશ, કાળ અને આમય = રોગને આશ્રયીને એવી અવસ્થા ઉભી થાય છે કે જેમાં અકાર્ય એ કાર્ય બને છે અને કર્મકાર્ય એ વર્જવાનું બને છે.
માટે જ, જ્ઞાનાદિનો લાભ અને હાનિને જાણીને જેમાં બહુલાભ દેખાતો હોય. એ રીતે પ્રવર્તવું. આગમમાં કહેવાયું છે કે, नवि किंचि अणुन्नायं, पडिसिद्धं वा वि जिणवरिंदेहिं । एसा जिणाण आणा, कज्जे सच्चेण होयव्वं ।।
અર્થ - જિનેશ્વરભગવંતોએ કોઈની પણ અનુજ્ઞા આપી નથી કે પ્રતિષેધ પણ કર્યો નથી. પરંતુ તેઓશ્રીની આજ્ઞા માત્ર આટલી જ છે કે કાર્યવખતે સાચા રહેવું. અર્થાત્ કાર્યમાં નિર્દભપણે પ્રવર્તવું.
तथा कारणजायपसगं बहुविहमववायतो वियाणेत्ता । लंघेऊणुत्तविहिं बहुगुणजुत्तं करेज्जासु ।।
અર્થ :- કોક કારણસર ઉત્પન્નથયેલા પ્રસંગમાં અપવાદથી બહુવિધ = વધારે લાભ જેમાં છે તે જાણીને જે વિધિ આગમઆદિમાં કહેવાયેલી છે એને, એટલે કે ઉત્સર્ગને ઓળંગીને બહુગુણ યુક્ત કાર્યને કરવું.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
