________________
'इंगाले'त्ति चारित्रेन्धनस्याङ्गाराणामिव करणमिति कारिते अन्त्यस्वरादिलोपे, पुंसि ‘संज्ञायां घः' इति घे चाङ्गारश्चारित्रेन्धनदहनसमर्थो रागपरिणामः । एकारः पूर्ववत् । 'धूमेति चारित्रेन्धनस्य धूमकरणमिति कारिते, ‘मंतुवंतुविना लुक चेति वंतुलोपे अन्त्यस्वरादिलोपे पूर्ववद् घे च धूमश्चारित्रेन्धनस्य धूमायमानताकरणसमर्थो द्वेषपरिणामः। प्रथमैकवचनलोपः छन्दोऽर्थं । 'कारणे'त्ति कार्यते प्राणी कार्यं भोजनाख्यमनेन निमित्तेनेति कारणं निमित्तमेकारः पूर्ववत् । रूपबलाद्यर्थमशनाद्युपभोगः कारणाख्यो दोषः च समुच्चयार्थो लुप्तो दृश्यते । पञ्च भोजनदोषा भवन्तीति शेषः। तत्रैतेष्वाचं व्याख्यातुमाह |
संयोजनास्वरूपं, तस्या द्रव्यभावद्विप्रकारता ॥ ‘पढमिति, दोषपञ्चकापेक्षया प्रथमाऽऽद्या प्रक्रमात् संयोजना भवति । कथमित्याह वसतेरुपाश्रयाबहिर्बहिष्टाद् भिक्षाटनं(ने?) इत्यर्थो यद्वाऽन्तरे वसतेमध्यो, वा विकल्पे। रसहेतो रसोत्कर्षार्थं દોષ થાય છે. મૂળગાથામાં “Tમાને એમ જે છેલ્લે “વાર’ છે તે પ્રથમવિભક્તિ એકવચનનું સૂચન છે એમ જાણવું.
(૩) ફુગાન્ત' = ‘હું નિર’ = અહીં પણ છેલ્લે જે “જીવાર છે તે પૂર્વવતુ જાણવો. ચારિત્રરૂપી ઈશ્વનને અંગારા જેવું કરે. તે ઈંગાલ નામનો દોષ છે. અહીં અન્યસ્વરાદિનો લોપ થયો છે પછી સંજ્ઞાયાં ઘર” આ વ્યાકરણના નિયમ પ્રમાણે “ઘ' પ્રત્યય લાગ્યો. અર્થાત મૂળ “ફુનિવર' શબ્દ છે. પરન્તુ વ્યાકરણના નિયમ પ્રમાણે “રા' શબ્દનો લોપ થવાથી “સંગતિ' શબ્દ બન્યો છે.
ભાવાર્થ એ છે કે ચારિત્રરૂપી ઈંધનને બાળવામાટે સમર્થ એવો જે રાગનો પરિણામ છે તેને ઈંગાલ કહેવાય છે.
(૪) “ધૂમ' = “ઘૂમર' = અહીં પ્રથમવિભક્તિ એકવચનનો લોપ થયો છે તે છન્દના લીધે થયો છે એમ જાણવું. ચારિત્રરૂપી ઈશ્વનનો ધૂમાડોકરનાર તે ધૂમદોષ છે. “તંતુવંતુવિના તુ આ વ્યાકરણના નિયમાનુસારે અન્યસ્વરાદિનો = “વ” = “વ” નો લોપ થવાથી “ધૂમ' શબ્દ બન્યો છે.
ભાવાર્થ એ છે કે જે દ્વેષનો પરિણામ ચારિત્રરૂપી ઇંધનને ધૂમાડારૂપે કરવા સમર્થ છે તે “ધૂમ' નામનો ભોજનદોષ છે.
(૫) વાર = જે કારણદ્વારા પ્રાણીવડે ભોજનનામનું કાર્ય કરાય તેને “કારણ' કહેવાય છે. અહીં પણ જે “પ્રાર’ છે એ પૂર્વવત્ જાણી લેવો. સંયમઆદિ કારણ વિના જ રૂપ, બળવગેરેમાટે અશનાદિનો ઉપભોગ કરવો એ કારણનામનો દોષ છે. મૂળગાથામાં “ઘ' જે સમુચ્ચયના અર્થમાં હોવો જોઈએ તે લોપ થયેલ છે એમ જાણવું. આ પ્રમાણે પાંચ ભોજનના દોષો થાય છે.
* • સંયોજનાનું સ્વરૂપ, તેના દ્રવ્ય અને ભાવ બે પ્રકારો છે હવે આદ્ય સંયોજનાનામક દોષની વ્યાખ્યાકરવાની ઈચ્છાથી કહે છે.
પઢમા' = “પ્રથમ' = પાંચદોષોની અપેક્ષાએ ક્રમસર આવતો આદ્ય = પ્રથમદોષ સંયોજના છે. એ સંયોજના કેવી રીતે થાય છે ? તે કહે છે, “વદે વહિરન્તરે વા' = “વસતિદિરન્તરે' = વસતિ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
