________________
१२२ श्रयः परस्थानम् । तच्च सुस्थितादिप्रदेशान्तराश्रयरूपं छप्पकपडलिकावारकादिरूपं च ज्ञेयमेतदप्याधारभाजनभेदाद् द्विविधमिति। स्थापनायोजना तु प्रागेव दर्शिता।
म परम्पराऽनन्तरस्थापनायाः स्वरूपम् ॥ अधुना परम्परस्थापनाऽनन्तरस्थापनाख्यं भेदद्वयं व्याख्यातुकामः परम्परानन्तरशब्दवाच्यमाह 'खीराइ परंपरं घयाइयरं'ति, इह स्थापनाविषयाण्यशनादीनि द्रव्याणि द्विधा भवन्ति विकारीण्यविकारीणि च, विकारोऽपि केवलानां सतां स्यात् व्यादिद्रव्यसंयोगे सति वा । तत्र केवलविकारिद्रव्यं खीरं दधिनवनीतमस्तुतक्रादिविकारयोग्यत्वात् । तथेक्षुरसश्च विकारिद्रव्यं द्रवगुडपिण्डगुडखण्डशर्कराહોય તે તપેલી, ચરુ, પિઠર વગેરે ભાજન-સ્વસ્થાન કહેવાય છે.
હવે (૧) સ્થાન-પરસ્થાનને તથા (૨) આધાર-પરસ્થાનને જણાવે છે. સ્વસ્થાન કરતા જે જુદુંવિલક્ષણઆશ્રય હોય તે સ્થાન-પરસ્થાન છે. આમ તો મૂળસૂત્રમાં સ્થાન-પરસ્થાન કે આધાર-પરસ્થાનની વાત કરી નથી છતાં પણ સામર્થ્યથી આગળ પાછળના સંદર્ભથી જાણી લેવી.
(૧) સ્થાન-પરસ્થાન એટલે ગોખલો વગેરે જાણવા. (એટલે કે જ્યાં રાંધ્યું હોય તેનાથી બીજું કોઈ સ્થાને ગોખલો વગેરે) (૨) ભાજન-પરસ્થાન-જેમાં રાંધ્યું હોય તેનાથી બીજું કોઈ આશ્રયરૂપ છપ્પક, પાલિકા, વાર,વગેરે ભાજનવિશેષ. “છMવ' ઉપર છતમાં લટકાડાતું ૩-૪ ડબ્બા-ડબ્બી રહી શકે એવું ત્રિકોણ કે ચોરસ, ત્રણ કે ચાર સળિયાથી યુક્ત એવું શકુ. “પત્તિવા' = રોટલી, રોટલા વગેરેને કપડામાં વીંટાળી રાખે તે રાખવાનો ડબ્બો (ગરમો). “વાર' = નાનીઘડી-લોટો વગેરે.) ટૂંકમાં (૧) સ્થાન-સ્વસ્થાન – જે ચૂલાદિ પર તપેલીઆદિ મૂકીને રાંધ્યું હોય તે.
(૨) ભાજ-સ્વસ્થાન – જે તપેલી વગેરેમાં રાંધ્યું તે તપેલી વગેરે. (૩) સ્થાન-પરસ્થાન – જે ચૂલાઆદિ પર રાંધ્યું ત્યાંથી ઉઠાવી બીજે ગોખલાવગેરે પર મૂકે છે. (૪) ભાજન-પરસ્થાન – જે તપેલીવગેરેમાં રાંધવામાં આવ્યું તેમાંથી કાઢી બીજા ભાજન =
છપ્પક, પાલિકા, વારકાદિમાં મૂકે છે. ઉપરના ચારેય પ્રકારોમાંથી કોઈપણ પ્રકારે સાધુમાટે જે રાખે તેને સ્થાપના કહેવાય છે. સ્થાપનાના બધાજ પ્રકારોમાં આ પ્રમાણેની સ્થાન-સ્વસ્થાનાદિની વ્યાખ્યા સમજી લેવી.
• પરંપર-અનન્તર સ્થાપનાનું સ્વરૂપ છે હવે, પરંપરસ્થાપના અને અનન્તરસ્થાપનાનામક બે ભેદોને જણાવવાની ઈચ્છાવાળા ટીકાકાર શ્રી પરંપરા અને અનંતર શબ્દથી જે વાચ્ય છે = જે પદાર્થ કહેવાયોગ્ય છે તે કહે છે. “વીરા પરંપર થયા ' = “ક્ષીરદ્ધિ-પરંપર. આમાં સ્થાપનાના વિષય બનતા અશનાદિ દ્રવ્યો બે પ્રકારે છે.. (૧) વિકારી દ્રવ્યો (૨) અવિકારી દ્રવ્યો.
(૧) વિકારી દ્રવ્યોમાં થતો વિકાર પણ બે રીતે થાય છે. (અ) જૈવવિજારી દ્રવ્ય' = માત્ર મૂળદ્રવ્યોનો વિકાર થાય. (બ) બેવગેરે દ્રવ્યોના સંયોગે વિકાર થાય.
(અ) કેવલવિકારી દ્રવ્યમાં દૂધ અને ઈશુરસ આવે. કારણ કે દૂધમાંથી દહીં, માખણ, મસ્તુ =
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
