________________
३२६ तैर्मेक्षिताभ्यां वा हस्तमात्राभ्यां दीयमानं सद्देयं यतीनामकल्प्यमुड्डाहादिदोषात् । इह चाचेतनद्रव्यैक्षितयोर्हस्तमात्रयोश्चतुर्भङ्गः स्याद्यथा हस्तो प्रक्षितो मात्रं च, हस्तो म्रक्षितो न मात्रं, मात्रं म्रक्षितं न हस्तो, न हस्तो म्रक्षितो न मात्रमिति । तत्र गर्हितवस्तुम्रक्षितत्वे भङ्गचतुष्टयेऽपि भक्ताद्यकल्प्यं । संसक्तिमदादिद्रव्यवर्जागर्हिततक्राद्यचित्तवस्तुम्रक्षितत्वे कल्प्यमिति।
म शुष्कार्द्रसचित्तपृथिव्यब्वनस्पतिभिः करमात्रम्रक्षितमकल्प्यम् ॥ अधुना सचित्तपृथिव्यादिभिर्मेक्षिते हस्तमात्रके आश्रित्य सचित्तम्रक्षितदेयस्याकल्प्यतामाह । शुष्कासचित्तैश्चेति तत्र शुष्का अनार्द्राः आर्द्राश्चेषत्सजलाः सचित्ताः सजीवास्ततः शुष्काश्चार्दाश्च ते सचित्ताश्चेति विग्रहस्तैः पृथिव्यब्बनस्पतिभिरिति सामर्थ्याद् दृश्यम् । चः प्रकृतवाक्यापेक्षया समुच्चये । करमात्रं दातृहस्तकरोटिकादिकं म्रक्षितमालिप्तं खरण्टितमिति यावत् । उभयमन्यतरद्वा उपलक्षणत्वात् साक्षादेव द्रव्यं वा किमित्याह । अकल्प्यं यतीनां ग्रहणायानुचितं। कोऽर्थः सचित्तैः पृथिव्यादिभिः करमात्राभ्यां मेक्षिताभ्यां दीयमानं शुद्धमपि देयं तदेव वा तैम॒क्षितं सद् गृहीतुं न कल्पत इत्यर्थः । = “લબ્ધ' = અકથ્ય છે.
તાત્પર્યાયાર્થ આ છે કે, લોક અને લોકોત્તર આગમથી ગહિત એવા માંસ-વસા = ચરબી-લોહીદારુ-પેશાબ મળ = વિષ્ટા વગેરે કે જે શિખલોકોને અભક્ષ્ય-અપેય હોય છે, તેનાથી સાક્ષાતુ ખરડાયેલ કે તેનાથી ખરડાયેલ હાથ કે માત્રકથી અપાતું દયદ્રવ્ય સાધુઓ માટે અકથ્ય છે. કારણ કે એમાં પ્રવચનહીલના વગેરે દોષોનો સંભવ છે.
અહીં અચેતનદ્રવ્યોથી ખરડાયેલ હાથ-માત્રકના ચાર ભાંગા થાય છે. - (૧) હાથ-માત્રક બન્ને ખરડાયેલા. (૨) હાથ ખરડાયેલ પણ માત્રક નહિ. (૩) માત્રક ખરડાયેલ પણ હાથ નહિ. (૪) હાથ-માત્રક બન્ને ન ખરડાયેલ.
અચેતન દ્રવ્ય પણ બે પ્રકારે છે. (૧) ગહિત અને (૨) અગહિત જે પૂર્વે કહી ગયા છીએ. ગહિંતવસ્તુ-પ્રક્ષિતમાં ઉપરોક્ત પ્રમાણેના ચારેય ભાંગાઓમાં ભક્તાદિ અકથ્ય બને છે. તેમજ સંસક્તિવાળા વગેરે દ્રવ્યોને છોડીને જે અગર્પિત એવા છાશ વગેરે અચિત્તવસ્તુમ્રક્ષિતમાં ઉપરોક્ત ચારેય ભાંગાઓમાં ભક્તાદિ. કથ્ય બને છે. • શુષ્ક અને આદ્ર પૃથ્વી, પાણી, વનસ્પતિથી ખરડાયેલ હાથ
અને માત્રકથી પ્રક્ષિત અકથ્ય છે હવે સચિત્તપૃથ્વી વગેરેથી ખરડાયેલ હાથ અને માત્રકને આશ્રયીને સચિત્તથી ખરડાયેલ દેયવસ્તુની અકથ્યતાને જણાવે છે. “સુવ7-વિદિ થ' = “શુદ્ધિ-વિરૈશ્ય' = શુષ્ક અને ભીનાશ વાળા, સચિત્ત એટલે સજીવ = જીવયુક્ત, “સચિત્ત એવા તે શુષ્ક અને આર્ટ દ્વારા' એમ વિગ્રહ કરવો. શુષ્ક અને આર્ટ એવા તે દ્રવ્યો કયા ? તે કહે છે, તે પૃથ્વી – અપૂ અને વનસ્પતિરૂપ દ્રવ્યો દ્વારા, એમ અધ્યાહારથી જાણી લેવું. ‘’ = ‘વ’ સમુચ્ચાથમાં છે. એવા એ દ્રવ્યોદ્વારા ખરડાયેલ “રમત્તે મવિશ્વયં” = “રમ– ક્ષિત' = દાતાનો હાથ અને વાટકા વગેરે ભાજન એમાં બન્ને ખરડાયેલા હોય
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
