________________
३४२
॥ संहृते चतुर्भङ्गमध्ये चतुर्थभङ्गे स्तोकबहुपदद्वयस्य चतुर्भङ्गस्तत्रापि प्रथमतृतीयावाऽऽीणौ ॥
व्याख्या- तत्रापि तस्मिन्नपि चरमभङ्गेऽचित्तेऽचित्तं संहृतमित्येवंरूपे, चः पुनरर्थे, न केवलं सामान्यसंहते, सचित्ताचित्तपदोत्थचतुर्भङ्ग इत्यपेरर्थः। किमित्याह । स्तोकबहुलक्षणे ये पदे शब्दरूपे ताभ्यां चतुर्भङ्गो विकल्पचतुष्टयं स स्यात् । यथा स्तोके स्तोकं, स्तोके बहुलं, बहुके स्तोकं, बहुके बहुकं संहृतमिति । तत्र स्तोकं स्वल्पं, बहुकं प्रचुरमुच्यते। तथा यत् संह्रियमाणं यन्मध्ये संह्रियते च ते द्वे अपि वस्तुनि शुष्के वा स्यातामाट्टै वा तत्र शुष्कं पर्युषितं कूरादि, आर्द्र तीमनादि। तत्रेह स्तोकबहुत्वे शुष्काद्रव्यविशेषणतया दृश्ये। यथा स्तोकं बहुकं वा शुष्कं तथार्द्रमपि । अधुनैतेषु कल्प्याकल्प्यभजनामाह । 'पढमतईयगाइन्न'त्ति स्तोके स्तोकं बहुके (स्तोकं) સાધુને કહ્યું. તેમાં પણ તે ખાલી કરેલું ભાજને હલકું હોય અને દાતાર ઉપાડીને આપી શકે તેમ હોય તો લેવું કલ્પ.ll૮૪ો • સંહતનાં ચોથાભાંગામાં સ્તોક અને બહુ આ બે પદોની ચતુર્ભગી, તેમાં
પ્રથમ અને ત્રીજો ભાંગો આશીર્ણ છે .. વ્યાખ્યાર્થ :- ‘તત્યવિ ' = ‘તત્રપ ' = અચિત્તમાં અચિત્તસંહૃતસ્વરૂપ ચોથા ભાંગામાં પણ, અહીં ‘વ’ એ “પુનઃ' = “વળી નાં અર્થમાં છે. એટલે કે માત્ર સામાન્યસંદતમાં નહિ પરન્તુ સચિત્ત અને અચિત્તથી બનેલ ચારભાંગામાં પણ છેલ્લા ચોથા ભાંગામાં પણ, શું છે ? તે કહે છે, ‘થોવવદુર્ઘ = “તોવર-વદુગાન્' = સ્તોક અને બહુ. આ બે શબ્દરૂપ બે પદોથી, “વર્ષનો' = ચતુર્મ?” = ચતુર્ભગી થાય છે. તે આ પ્રમાણે.
(૧) સ્તોકમાં સ્તોક સંદ્રત (૨) સ્તોકમાં બહુ સંહત (૩) બહુમાં સ્તોક સંહત (૪) બહુમાં બહુ સંહત. અહીં “તો' = ઓછું = પ્રમાણમાં ઓછું અને “વહુ = પ્રમાણમાં ઘણું એમ સમજવું.
સંદતકરાતું દ્રવ્ય અને જેમાં એ સંદત કરાય છે તે બન્ને વસ્તુ સુક્કી પણ હોય કે “માર્ક = ભીની પણ હોય. ‘શુષ્ક' = વાસી ભાત વગેરે. “મા” = ‘તમન' = દાળ, કઢી વગેરે પ્રવાહી દ્રવ્ય.
સ્તોક' અને “બહુ ના “શુષ્ક' અને “આÁ દ્રવ્યો વિશેષણ તરીકે જાણવા. અર્થાત્ સ્તોકદ્રવ્ય એ શુષ્ક અથવા આર્ટ હોય. બહુ દ્રવ્ય એ શુષ્ક અથવા આર્ટ હોય.
હવે આ ભાંગાઓમાં મધ્ય-અકલ્પની ભજન = વિકલ્પ ને કહે છે.
‘પદ્ધમતરૂંચીફUT' = પ્રથમનૃતીય કાવીળ' = પહેલોભાંગો સ્ટોકમાં સ્તોકસંહત અને ત્રીજો ભાંગો બહુમાં સ્તોકસંત આ બે ભાંગા આશીર્ણ છે એટલે કે ભિક્ષા ગ્રહણમાં શુદ્ધ તરીકે અંગીકાર કરાયા છે. તેથી શુષ્ક એવા સ્તોક કે બહુમાં સ્ટોક એવું આર્ટસંહૃત અને સ્ટોક કે બહુ એવા આદ્રમાં સ્ટોક એવું આÁસંહત. આ બે ગ્રહણમાટે આશીર્ણ છે કારણ કે એમાં સંહતકરાતું દ્રવ્ય આર્દ્ર હોવા છતાં પણ દાત્રીને સમજાવવા દ્વારા હાથ ધોવા વગેરે દોષોનું રક્ષણ કરી શકાય છે. અર્થાત્ “જો જો હાથ ન બગડે”, “હાથ બગાડ્યા વિના લેજો”, “ઢોળાય નહીં તેનું ધ્યાન રાખજો” ઈત્યાદિ જણાવવા દ્વારા દાત્રીના હાથ ન બગડે એવું કરી શકાય છે. અથવા અલ્પ હાથ બગડે તો તેને સમજાવવા દ્વારા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
