________________
વડિલબંધુ શ્રી રામચંદ્રજી અને ભાભી સીતાદેવી છે. મેં તો તેમને કષ્ટમાં નાખ્યાં હતા. વેરીઓને જીતનાર પોતે નથી પણ શ્રી રામચંદ્રજી છે એમ પણ શ્રી લક્ષ્મણજી કહે છે. શ્રી લક્ષ્મણજીએ આપેલો ઉત્તર ટૂંકો છતાં પણ ખૂબ મનન કરવા જેવો છે. શ્રી લક્ષ્મણજી પોતાની પ્રશંસાના જવાબમાં અપરાજિતાદેવીને એવા ભાવનું કહે છે કે,
त्वयेव सीतादेव्या च, वनेऽप्यस्थामहं सुखम् ।।१" "स्वेच्छादुर्ललितैमें चा,र्यस्य वैराणि जजिरे । સતાહિર મનૂન: હિંમજ્યકેવી ઘતે ? ????” “પરંતુ દુર્ભઠ્ઠttઠું, -નંધિવા વૈરિસરમ્ ? માત: ૬ સપરિવારોડધિ, સેમેonત્વે ડ્રાય ??રૂ??”
હે માતા ! આપ કહો છો કે મારા પૂજ્ય વડિલબંધુ શ્રી રામચંદ્રજી અને પૂજ્ય ભાભી શ્રીમતી સીતાદેવી વનવાસના ક્ટોને લંધી શક્યા તે પ્રતાપ મારી જ પરિચર્યાનો છે. પણ ખરી વાત તો એ છે કે, પૂજ્ય ભાઈ શ્રી રામચંદ્રજી એ અને શ્રીમતી સીતાદેવીએ મારું લાલનપાલન કરવામાં લેશ પણ કમીના રાખી નથી. પિતાજીની માફક વડીલ બંધુએ અને આપની માફક શ્રીમતી સીતાદેવીએ મારું ઘણું જ લાલન કર્યું છે, અને એથી જ વનમાં પણ મેં તો સુખ જ અનુભવ્યું છે. બાકી મેં તો તે બંનેયને કષ્ટમાં જ ઉતાર્યા છે. મારા યથેચ્છ દુર્લલિતોના જ પ્રતાપે વડિલબંધુને વૈરો ઉત્પન્ન થવા પામ્યાં અને શ્રીમતી સીતાદેવીનું અપહરણ થવાનું મૂળ હું છું. હે માતા ! આનાથી વધારે શું કહું? પણ માતા ! એ તારી આશિષોનો જ પ્રતાપ છે કે મારા પૂજ્ય બંધુ સપરિવાર ક્ષેમકુશળ વૈરીસાગર લંધીને અહીં આવી શક્યા છે. અર્થાત્ મારા કારણે તો વૈર બંધાયા, શ્રીમતી સીતાદેવીનું અપહરણ થયું, તેમને અનેક કષ્ટો સહવાં પડ્યા પણ આપની આશિષોના પ્રતાપે ભાઈ વેરીસાગરને લંઘીને ક્ષેમકુશળ સપરિવાર પાછા ફર્યા" આવું શ્રી લક્ષ્મણજી કહે છે. સેવ્ય બનવાની ઈચ્છા પ્રશંસાપાત્ર છે, પણ
સેવા લેવાની લાલસા અધમ છે યાદ હોય તો શ્રી લક્ષ્મણજીએ રામ-સીતાની કરેલી સેવા આંખ સામે રાખીને આ ઉત્તર વિચારો. શ્રી લક્ષ્મણજીએ પોતે કરેલી સેવા યાદ રાખી નથી, પણ આપણે તો યાદ રાખવાની ને ? સેવકભાવ કેળવવામાં આવા પ્રસંગો ખૂબ સહાયક થઈ જાય, પણ સહાયક બનાવો તો ! સેવક બનવું છે કે સેવ્ય બનવું છે?
સેવામાં કચાશ હું ને વાત્સલ્યમાં ઉણા હિં..૪
૧૩.
