________________
૧૩૮
શીયાળ અયોધ્યા..
શ્રી ભરતજીનો વિરાગભાવ રહેણી કહેણીમાં
સ્પષ્ટપણે દેખાય છે શ્રી ભરતજી સંપત્તિને પીછાણી શક્યા છે અને સ્વસંપત્તિ મેળવવાને માટે ઉત્સુક પણ છે; પરંતુ હજુ સંયમ ધર્મનો સ્વીકાર કરી શક્યા નથી. શ્રી ભરતજી સુખના સ્થાનરૂપ ધર્મ જ છે, એમ તો માને જ છે અને વિષયોથી વિરક્ત ભાવવાળા પણ છે. સમ્યગ્દષ્ટિ આત્મા વિરતિધર બન્યાં પહેલા આવી ઉત્તમ દશાને પામી શકે છે. શ્રી ભરતજીના અંતરમાં ધર્મની આરાધના કરવાની આતુરતા વધી છે, એટલે તેમના જીવનવ્યવહારમાં પલટો આવી ગયો છે. શ્રી ભરતજીનો વિરાગભાવ અને સંસારત્યાગ કરવા માટેનો ભાવ એવો તેજ બન્યો છે કે તેમની રહેણી-કહેણીમાં એ સ્પષ્ટપણે જણાય છે. શ્રી ભરતજીએ જે વિચારણા કરી તે આપણે જોઈ ગયા છીએ. એ વિચારણામાં જે આત્મા દિવસોના દિવસો કાઢે તે આત્માના વર્તાવ ઉપરથી સહેજે જાણી શકાય કે આ સંસારમાં રહો છે ખરો, પણ આને સંસારમાં રસ નથી, ન છૂટકે રહ્યો છે. આમ હોઈને ગ્રંથકાર પરમષિએ પાંજરામાં પૂરાયેલા સમર્થ સિંહની જે ઉપમા શ્રી ભરતજીને માટે આપી છે તે યથાર્થ છે. ખરેખર શ્રી ભરતજી સંસારમાં એ જ રીતે રહા છે એમ સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે.
શ્રી ભરતજીની દશા' કૈકેયીએ
શ્રી રામચંદ્રજીને જણાવી શ્રી ભરતજીની આ સંવિગ્ન મનોદશા તેમની માતા કૈકેયીથી પણ છૂપી રહેતી નથી. પોતાનો પુત્ર શ્રી ભરત સંસારમાં કયાંય આનંદ પામતો નથી એમ કેકેયી જુએ છે. કૈકેયીને એમ થાય છે કે આને માટે કાંઈક ઉપાય યોજવો જોઈએ. શ્રી ભરતજીને કૈકેયી પોતે કહેવા જાય તો કાંઈ વળે નહિ એમ કેકેયીને લાગે છે; આથી કેકેયી શ્રી રામચંદ્રજીને શ્રી ભરતજીના ઉદ્વિગ્નપણાની ખબર આપે છે. શ્રી ભરતજી સંવિગ્ન મનવાળા બન્યા છે એમ કેકેયી કહે છે. મોહ છે ને ? શ્રી રામચંદ્રજી , શ્રી લક્ષ્મણજી, શ્રીમતી સીતાદેવી, વિશલ્યા વગેરે
