________________
સંસારમાં પ્રયત્ન ળે જ એ નિયમ નહિ પણ ધર્મમાં પ્રયત્ન તો નિયમા ફળે જ્ઞાનીઓએ કહેલી હેયના ત્યાગની અને ઉપાદેયના સ્વીકારની પ્રવૃત્તિ આજ્ઞા મુજબ થાય તો ફળપ્રાપ્તિ માટે શંકાને કારણ રહે એવું કાંઈ છે જ નહિ. દુનિયાદારીમાં કરેલો વ્યાપાર નિષ્ફળ જાય એ બને, પણ આ વ્યાપાર કદિ નિષ્ફળ નિવડતો જ નથી. જ્ઞાનીઓ ફરમાવે છે કે અર્થ અને કામ માટેના કરેલા બધા પ્રયત્નો ફળે જ એવો નિયમ નથી; પુણ્યોદયાદિનો યોગ ન હોય તો ન ય ફળે, જ્યારે ધર્મ અંગેનો નાનામાં નાનો પણ પ્રયત્ન ફળ્યા વિના રહેતો જ નથી.
ધર્મના પ્રયત્નો ફળીભૂત થવાને માટે બીજી કોઈ વસ્તુની અપેક્ષા રહેતી નથી. અર્થ કામનો પ્રયત્ન જેમ સફળ નિવડવાને માટે પુણ્યોદયાદિની અપેક્ષા રાખે છે, તેમ ધર્મને વિષે કરેલા સુપ્રયત્ન સફ્ળ નિવડવાને માટે તેવી કોઈ જ અપેક્ષા રાખતો નથી. જ્ઞાનીઓ આ વસ્તુ
રજૂ કરીને પણ એ જ ફરમાવે છે કે જે પ્રયત્નનું ફળ મળવું પરાધીન છે એ પ્રયત્નને છોડો અને જે પ્રયત્ન નિયમા ફળવાનો છે તે જ પ્રયત્ન કરો ! દુનિયાદારીના પ્રયત્નનું ફળ મળ્યું તો મળ્યું; ન ય મળે, જ્યારે ધર્મના પ્રયત્નનું ફળ મળવા વિષે કશો પણ સંદેહ રાખવા જેવું નથી. દુનિયાદારીના પ્રયત્નમાં પડેલા કઈક ભીખ માગે છે, કંઈક રઝળે છે, કંઈકને સારા માટે કરેલું અવળા માટે થઈ જાય છે, કંઈક્ને પ્રયત્ન એક કરે અને લાભ લઈ જાય બીજો એમ બને છે, અને કંઈક એવા ય છે કે જેમને નામ માત્રના પ્રયત્નથી ઘણું મળી જાય છે, કારણકે દુનિયાદારીમાં એકલા પ્રયત્નથી જ સિદ્ધિ થતી નથી. દુનિયાદારીનો પ્રયત્ન ભાગ્યાદિની અપેક્ષા પૂરેપૂરી રાખે છે.
જ્ઞાનીઓએ ફરમાવ્યું છે કે અર્થ અને કામ માટે ઉઘમની પ્રધાનતા નથી પણ ભાગ્યની પ્રધાનતા છે. ધર્મના પ્રયત્નની બાબતમાં એવું કાંઈ છે જ નહિ. એમાં તો એટલું જ કે માત્ર ધર્મનો પ્રયત્ન અનંત જ્ઞાનીઓએ જે રીતે કરવાનો ફરમાવ્યો છે તે રીતે થવો જોઈએ. આજ્ઞાનુસાર ધર્મનો પ્રયત્ન થયો એટલે એ સફળ ન નિવડે એ બને જ નહિ.
જૈનશાસન અને બાળદી...૭
૧૪૫
