________________
૨૦૨ મારા આપેલા વરદાનની ખાતર હું સંસારમાં રહી જાઉં, એ પણ બને
નહિ. સંયમની સાધનામાં સંસારની પ્રતિજ્ઞા આડે આવી શકે નહિ. સંયમની સાધના માટે સંસારની પ્રતિજ્ઞાઓને તોડવી પડે તો તોડવી એ પ્રતિજ્ઞાભંગ નથી. કારણકે મોક્ષના હેતુથી અનંતજ્ઞાનીઓની આજ્ઞા મુજબ વર્તવા તત્પર બનવું એજ સાચી કલ્યાણકારી પ્રતિજ્ઞા છે.
આથી જ કૈકેયીએ કરેલી વરદાનની માંગણીનો જવાબ આપતાં શ્રી દશરથ રાજા કહે છે કે, “મેં તને જે વચન આપ્યું છે, તે મને હજુ પણ યાદ જ છે; હું તે વાત ભૂલી ગયો નથી, હું તને હજુ ય વરદાન આપું છું. પણ તે હવે એક શરતે કે તારે વરદાનનો ઉપયોગ મને દીક્ષા લેતા નિષેધ કરવામાં નહિ કરવો ! એક વ્રત લેવાના નિષેધ સિવાય મારે આધીન જે કાંઈ હોય, તે તું માંગી લે !'
વરદાનમાં સંસારમાં રહેવાનું માંગે તો ? સંયમ ન લેશો એવી માંગણી કરે તો ? શ્રી દશરથ રાજા મોહના યોગે શું શું બને તે જાણે છે; આથી પહેલેથી જ સ્પષ્ટતા કરી લીધી કે ‘વ્રત લેવાનો નિષેધ કરવા સિવાય મારે આધીન જે કંઈ હોય એમાંનું તારે જે માંગવું હોય તે
...ભગ-૫
શીયાળી અયોધ્યા
માંગ!
...
બસ, હવે કેકેયી કહે છે કે હે સ્વામિન્ ! આપ પોતે દીક્ષા જ લેતા હો, તો રાજ્ય મારા પુત્ર શ્રી ભરતને આપો !' શ્રી ભરતજીને દશરથ રાજા રાજ્ય આપે, એટલે શ્રી ભરતજી દીક્ષા લેતા અટકી જાય કે નહિ ? અટકી જ જાય, કારણકે પછી ગમે તેમ થાય તોય બીજું તો કોઈ રાજ્ય કે નહિ અને શ્રી ભરતજી રાજ્ય ન લે તો શ્રી દશરથ રાજા મોટી મુશ્કેલીમાં મૂકય પરિણામે શ્રી ભરતજીને રાજ્ય લેવું પડે !
મહોદયના યોગે થતી આત્માની વિચિત્ર હાલત આ વસ્તુ વિચારી શકનારા, કૈકેયીને જગતના સામાન્ય આત્માઓથી હલકી માનવાને નહિ જ લલચાય. ઘણી જાય અને સાથે એકનો એક દીકરો પણ જાય, એવા વખતે મોહને વશ એક માતા પોતાના દીકરાને રોકી રાખવાના જ હેતુથી, રાજ્યલોભથી નહિ, રાજમાતા બનવાના લોભથી નહિ, સત્તા ભોગવવાની લાલસાથી
