________________
કેકેયીનો આ પશ્ચાતાપ જૂઓ, થઈ ગયેલી ભૂલ સામે જુઓ ત્યારે તે સમયના સંયોગો સાથે જ જુઓ અને તે પછીનો આ પશ્ચાતાપ પણ જુઓ. તે પછી કૈકેયી વગેરે શ્રી રામચંદ્રજીની પાસે ગયાં છે અને ત્યાં જઈને પણ કૈકેયી શ્રી રામચંદ્રજી પાસે ખૂબ રડ્યા છે.
શ્રીભરત તો શ્રીરામચંદ્રજી પાસે સ્નેહવશ મૂછિત થઈ ગયા અને મૂર્છા વળ્યા પછી શ્રીભરતજીએ વિનયપૂર્વક શ્રી રામચંદ્રજીને કહ્યું કે, “આપ અભક્તની જેમ મને છોડીને અહીં કેમ આવ્યા ? હું કંઈ અભક્ત નથી. ‘શ્રી ભરત રાજ્યનો લોભી છે.' એવો મને મારી માતાના દોષથી અપવાદ લાગ્યો છે, માટે કાં તો મને આપની સાથે વનમાં લઈ જાવ અને કાં તો આપ પાછા ફરી રાજ્ય સ્વીકારો કે જેથી મારૂં કલંક દૂર થાય ! આપ રાજા બનો, જગન્મિત્ર લક્ષ્મણ મંત્રી બને, હું પ્રતિહાર બનું અને શત્રુઘ્ન છત્ર ધરે !”
કૈકેયી શ્રી રામચંદ્રજીની ક્ષમા માગે છે એ વખતે કેકેયી પણ કહે છે કે “તમારો ભાઈ શ્રી ભરત સાચું જ કહે છે, તમે ભાતૃવત્સલ છો તો ભાઈનું વાત્સલ્ય કરો ! આ વિષયમાં નથી તો આપના પિતાનો દોષ કે નથી તો શ્રી ભરતનો ઘેષ. સ્ત્રીસ્વભાવને સુલભ એવો આ દોષ મારો જ છે. સ્ત્રીઓમાં કુટિલતા વિગેરે જે જે દોષો હોય છે, તે તે દોષોની ખાણ હું છું. પતિને, પુત્રોને અને તેમની માતાઓને અત્યંત દુઃખ પમાડનારૂં મેં જે કૃત્ય કર્યું છે. તેને માટે મને ક્ષમા કરો, કારણકે તમે પણ મારા પુત્ર છો !"
ભૂલ ભૂલરૂપે સમજાયા પછીથી કૈકેયીના અંતરમાંથી કેવા કેવા શબ્દો નીકળે છે, એ જુઓ ! કૈકેયીની જગ્યાએ બીજી કોઈ અધમસ્ત્રી હોય તો ? આજની કોઈ હોય તો ? કૈકેયીએ આ બધું કહ્યું તે હદયના સાચા દુ:ખથી જ કહ્યું છે. હસતાં હસતાં નથી કહાં, પણ રડતાં રડતાં કહ્યું છે !
પણ શ્રી રામચંદ્રજી મક્કમ છે. એ તો કહે છે કે “પિતાજીએ રાજ્ય આપ્યું અને હું સંમત થયો, એટલે અમારા બેના જીવતા તો તે ૨૦૦
તૈલપત્ર ધારક-શ્રેષ્ઠીયુ...૯
