________________
કારણકે એ પરના સંસર્ગ માત્રથી મૂકાઈ ગયો હોય છે. જ્યાં સુધી પરનો સંસર્ગ છે ત્યાં સુધી આત્માનો સ્વભાવ સંપૂર્ણપણે પ્રગટ થતો | નથી અને એથી જ સ્વભાવને સંપૂર્ણપણે પ્રગટાવવા માટે પરનો સંસર્ગ છૂટે એવો પ્રયત્ન કરવાનો રહે છે, કે જે પ્રયત્નને જ્ઞાનીઓ ધર્મપ્રયત્ન કહે છે.
મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને યોગ
એ ચારેયને ટાળવા શું કરવું જોઇએ ? આ પ્રયત્નની વાસ્તવિક શરૂઆત મિથ્યાત્વ ઘવાવા માંડે ત્યારથી થઈ એમ કહી શકાય; અર્થાત્ મિથ્યાત્વનો ક્ષયોપશમાદિ એ આત્મ સ્વભાવને પ્રગટ કરવા માટેનું પ્રથમ અને ઘણું જ અગત્યનું પગલું છે. અવિરતિ, કષાય અને યોગ-આ ત્રણ કારણોની જડ ઉખાડવાનું કાર્ય જ્યાં સુધી મિથ્યાત્વ જોરદાર હોય ત્યાં સુધી બની શકતું નથી. મિથ્યાત મંદ પડે નબળું પડે તેની સાથે જ અવિરતિ, કષાય અને યોગનું પરિબળ પણ અમુક અંશે ઘટ્યા વિના રહેતું નથી; મિથ્યાત્વની સાથે અવિરતિ પણ જ્યારે ઠીક ઠીક નબળી પડે ત્યારે કષાય અને યોગનું પરિબળ વળી વધારે પ્રમાણમાં ઘટે છે; અને મિથ્યાત્વ જાય, અવિરતિ જાય અને કષાય પણ જાય, એટલે યોગ સંસારનું કારણ રહી શકતા જ નથી. મિથ્યાત્વ, અવિરતિ અને કષાય, એ ત્રણેયથી સર્વથા રહિત બનેલા આત્માને યોગોના યોગે જે કર્મબંધ થાય છે, તે એવો થાય છે કે તે એક સમયથી વધુ વખત ટકી શકતો જ નથી. આથી સ્પષ્ટ છે કે યોગોને સંસાર વધારવાના કારણરૂપ ન રહેવા દેવા હોય તો કષાયોને નાબૂદ કરવાને માટે પ્રયત્નશીલ બનવું જોઈએ; કષાયોને નાબૂદ કરવાને માટે અવિરતિને નાબૂદ કરી દેવાના પ્રયત્નમાં લીન બની જવું જોઈએ અને અવિરતિને કાઢવા માટે પહેલાં મિથ્યાત્વનો પરિહાર કરવા સાથે ચારિત્રમોહકર્મના નાશ માટે પ્રયત્નશીલ બની જવું જોઈએ; કારણકે કારમા મિથ્યાત્વ ૧૭૫
શ્રી બલભદ્ર મહર્ષિ, રથકાર અને મૃગ...૮
