________________
સભાઃ વિરક્તિ અને વિષયોમાં આસક્તિ, બેનો મેળ કેમ જામે ? પૂજ્યશ્રી : જેટલા વિરાગી એટલા ત્યાગી હોય એવો નિયમ નથી. ઘરબારી પણ વિરાગી હોઈ શકે છે. ન છૂટે, ન છોડી શકાય, પણ છોડવા જેવું માને અને કયારે છુટે એવી ભાવના સેવે, તે વિરાગી છે. આ રીતે કેટલાક આત્માઓ વિરાગી હોવા છતાં પણ ત્યાગી ત હોય એ બનવાજોગ છે, પણ ત્યાગી તો નિયમા વિરાગી હોવા જ જોઈએ. વિરાગપૂર્વક ત્યાગ જવખાણવા યોગ્ય છે. જે વસ્તુ છોડાય છે, તે, તે જ વસ્તુ લેવાને માટે છોડાતી હોય, તો એ મહા અજ્ઞાન છે. સંસારસુખો મેળવવાને માટે સંસારના સુખોનો ત્યાગ કરવો એ કોઈપણ રીતે પ્રશંસાપાત્ર ગણાય તહિ. સંસારના સુખોનો ત્યાગ કરનાર સંસારસુખો પ્રત્યે વિરાગી હોવો જોઈએ. વિરાગ વિનાનો ત્યાગ સંસારને વધારનારો નિવડે, તો જરાય નવાઈ પામવા જેવું નથી; એટલે ત્યાગ વિરાગવાળો જોઈએ એ બરાબર છે પણ વિરાગી ત્યાગી જ હોવો જોઈએ એવો નિયમ નહીં બંધાય. વિરાગ વિનાનો ત્યાગ એ ત્યાગ નથી એમ જરૂર કહેવાય, પણ એમ નહિ કહેવાય કે જે ત્યાગી ન હોય તે વિરાગી પણ હોય જ નહિ. સમ્યગ્દષ્ટિ વિરાગી હોવા છતાં પણ ઘરબારી હોય એ શક્ય છે. પોતે ઘરબારી છે તે સારું છે, એમ એ ન માને, છોડવાની ભાવના પૂરી હોય, પણ છોડી ન શકે એમ પણ બને.
ન
ઉત્તમ કોટિનો વિરાગ પેદા થવાને માટે મિથ્યાત્વ મોહનીયનો ક્ષયોપશમ કે ક્ષય આવશ્યક છે, તેમ વિરાગીને પણ સાચા ત્યાગી બનવું હોય તો ચારિત્રમોહનીયના ક્ષયોપશમની અપેક્ષા જરૂર રહે છે. વિરાગી ઘરબારી, ત્યાગી બનવાનો અભિલાષી હોય અને એથી ચારિત્રમોહનીયનો ક્ષયોપશમ આદિ થાય તે માટેનો યોગ્ય પ્રયત્ન કરનારો હોય, પણ વિષયોનો ત્યાગી ન બને ત્યાં સુધી અમુક અંશે પણ આસક્ત તો છે ને? છે જ, પણ એ આસક્તિ બીજા આત્માઓની આસક્તિ જેવી ભયંકર કોટિની હોતી નથી.
ઉત્સવમય અયોધ્યામાં જુદા પઢતાં શ્રી ભરતજી...૫
૮૫
