________________
ઇન્દ્રિયોને બહેકાવવામાં નહિ પણ વશ કરવામાં જે પંડિતાઈનો ઉપયોગ કરે તે પંડિત
ભોગ્યસામગ્રીમાં સ્ત્રીની મુખ્યતા હોવાથી, તેનાં અંગોનો અને તેના શરીરનો વિચાર કર્યા પછીથી હવે શ્રી ભરતજી સંગીતનો વિચાર કરે છે. સંગીત એ પણ અમુક પ્રકારનું હોય તો વિષય વિવશતાને પેઘ કરી મૂકે છે. અમુક પ્રકારનું સંગીત આત્માને ભાનભૂલો બનાવી દે છે. સંગીતનું આકર્ષણ ભારે ગણાય છે. કર્મેન્દ્રિય કાબુમાં નહિ હોવાના કારણે હરણીયાં જાન ગુમાવે છે. ઈન્દ્રિયો કોની કાબુમાં હોય ? પંડીતની ! સાચો પંડિત તે, કે જે પોતાની પંડિતાઈનો ઉપયોગ ઇન્દ્રિયોને બહેકાવવામા ન કરે, ઇન્દ્રિયોને વશ બનાવામાં કરે. શ્રી ભરતજી વિચારે છે કે શું સંગીત કે શું રૂદન, પંડિતજ્જ્ઞોને મન બંને સમાન છે. પંડિતો સંગીત અને રૂદન વચ્ચે કશો ભેદ જોતા નથી. પંડિતો સંગીતથી ખેંચાય નહિ અને રૂદનથી મોં બગાડે નહિ. તેમને
સંગીત રાગ ઉપજાવે નહિ અને રૂદન તેમનામાં દ્વેષ પેદા કરે નહિ. શ્રી ભરતજી નૃત્યને માટે પણ, તે ઉન્મત્તતાનું પ્રતિબિંબ છે, એવું વિચારે છે. નૃત્યમાં એમને ઉન્મત્તતાનું દર્શન થાય છે, જ્યારે આજે કળાના નામે કુળવાનોની કુમારીકાઓ જ્યાં ત્યાં નાચે છે અને લોક તે કળાને ઉપાસક બનીને જોવા જાય છે ! ખરી વાત તો એ જ છે કે લોકમાં વિલાસવૃત્તિ વધતી જાય છે અને વિલાસઘેલા બનેલાઓ વિલાસના કૃત્યો માટે સારા શબ્દોનો ખરાબ ઉપયોગ કરવાનું પણ ચૂક્તા નથી. જે જીવને દેવતાઈ ભોગોથી તૃપ્તિ ન થઈ, તો તેને માનુષી ભોગોથી કેમ જ થાય ?
ગીત અને નૃત્યની અસારતા વિચાર્યા પછીથી, શ્રી ભરતજી વિચારે છે કે, આ જીવે ઉત્તમ વિમાનવાસમાં દેવતાઈ ભોગો ભોગવ્યા છે. એ ભોગો જેવા તેવા નથી હોતા. દેવતાઈ શરીર આવા માંસાદિથી ભરપૂર હોતાં નથી. દુર્ગંધનો અભાવ અને સુગંધ પાર વિનાની, રૂપ વગેરે પણ વર્ણનાતીત, ઇચ્છા મુજ્બના ભોગસુખોની પ્રાપ્તિ એ બધું આ જીવે ભોગવ્યુ છે, છતાંય શ્રી ભરતજી વિચારે છે કે જીવ એ ઉત્તમ
જૈનશાસન અને બાળદી....છ
૧૨૭
