________________
૧૦૦ વિવેક આવે એટલે જે જેવું હોય તે તેવું ભાસવા માંડે. અવિવેકી, વસ્તુરૂપને વસ્તુગતે નહિ માનતાં ઉલટા સ્વરૂપે માનનારો હોય; અને એથી જ જ્ઞાનીઓ ફરમાવે છે કે આ સંસારમાં રઝળાવનાર અવિવેક જેવું બીજું કોઈપણ ભયંકર કારણ નથી. એક માત્ર અવિવેક ટળી જાય અને વિવેક પ્રગટી જાય, એટલે અનન્તકાળનું ભવભ્રમણ-ચક્ર તૂટે અને ભ્રમણનો અન્ત જ્ઞાનચક્ષુથી નજદીક દેખાય. અવિવેક ટળે અને વિવેક આવે, એટલે આત્મા વસ્તુને વસ્તુગતે સમજ્વા માંડે, ‘હું કોણ ?' અને ‘મારું શું ?' આ સમજે તેમજ મારાને દબાવી મને રઝળાવનાર, દુ:ખી કરનાર દુશ્મન કોણ છે ? એય સમજે. પછી મારાપણાને દબાવી રાખનાર, આત્માના સ્વરૂપને આડે આવનાર દુશ્મનોની સાથે એનું યુદ્ધ શરૂ થાય. આત્મસ્વરૂપને આચ્છાદિત બનાવી રાખનારા દુશ્મનો સામે એ એવો હલ્લો લઈ જાય કે પોતાનાથી શક્ય કરવામાં કશું જ બાકી રાખે નહિ. એમ યુદ્ધ ચાલતાં અને હારજીત થતાં, એવો પ્રસંગ આવી જ જાય કે દુશ્મનો ભાગી જાય અને ભાગ્યવાન્ આત્મા સ્વરૂપમાં રમણ કરનારો બની જાય. સમ્યક્ત્વ એ વિવેક છે, અને જ્ઞાનપૂર્વક ચારિત્ર અને તપ એ દુશ્મનને હાંકી કાઢવાના હથીયારો છે. વિવેક આવતાંની સાથે આ દુશ્મન, આ મિત્ર, આ ‘મારું આ ‘પારકું’ એ સમજાઈ જાય અને દુશ્મનો સામે હલ્લો લઈ જવાની બુદ્ધિ આવી જાય એટલે આત્મા કેમ હલ્લો લઈ જ્વો, એ વગેરેનું જ્ઞાન પણ મેળવે જ.
h-bcO'
ઓશીયાળો અયોધ્યા.
વિવેકની હયાતિમાં એ તાકાત છે કે આત્માને દુર્ગતિમાં જવા ન દે; વિવેક આવતાં પૂર્વે દુર્ગતિનું આયુષ્ય બંધાઈ ગયું હોય તો ભલે દુર્ગતિમાં જવું પડે, પણ ત્યાંય વિવેક કાયમ રહી જાય વિવેકની હયાતિમાં આત્મા દુર્ગતિમાં ઘસડી જનારું આયુષ્યકર્મ ઉપાર્જે જ નહિ; અર્થાત્ વિવેકની હયાતિનો એ પ્રતાપ છે કે આ હોય ત્યાં સુધી તો ઘોર અવિરત પણ આત્મા દુર્ગતિએ લઈ જ્વારા આયુષ્યકર્મને બાંધનારો થાય જ નહિ.
વિવેકશૂન્ય આત્મા જ દુર્ગતિનું આયુષ્યકર્મ બાંધનારો છે સભા : જેટલા આત્માઓ દુર્ગતિમાં ગયા તે બધા જ વિવેક વિનાના હોવાથી ગયા ?
