________________
શ્રી ભરતજી વિવકી તો છે જ. 'વિષયસંગ ત્યજવા જેવો છે અને ધર્મ આરાધવા જેવો છે' એમ તો જાણે જ છે; “અસંયમ દુર્ગતિનું કારણ અને સંયમ મોક્ષનું કારણ એમ પણ શ્રી ભરતજી સમજે છે; એટલે જો યુવાવસ્થામાં પોતે સિદ્ધિસુખ દેનાર ધર્મની આરાધનાથી વંચિત રહી જાય, તો તેમને જરા-વૃદ્ધાવસ્થામાં શોકરૂપ અગ્નિમાં શેકાવાનું જ બાકી રહે કારણકે જરા અવસ્થામાં આત્મા ધારે તોપણ ધર્મની આરાધના કરી શક્તો નથી. વૃદ્ધાવસ્થામાં સ્વાભાવિક શિથિલતા આવી જાય છે. શરીર નિર્બળ બની જાય છે અને ઉત્સાહ મંદ પડી જાય છે. એ દશામાં યુવાવસ્થામાં થઈ શકે તેવી ધર્મની આરાધના થઈ શકે નહિ, એથી અને યુવાવસ્થા વિષયભોગોમાં ગાળવાના કારણે એળે ગઈ હોય એથી વાસ્તવિક વિવેકને પામેલા આત્માને શોકરૂપ અગ્નિમાં શેકાવું પડે એમાં નવાઈ નથી.
જો કે મેં મારી બાળવય રમતમાં ગુમાવી અને યુવાવસ્થા ભોગોમાં ગુમાવી એ ખોટું કર્યું, મને મળેલી સામગ્રીનો મેં દુરૂપયોગ કર્યો, ધર્મ સાધવાજોગી વયે પાપમાં લીનતા કેળવી, હવે મારું શું થશે ?” આ જાતનો શોક પણ આત્મકલ્યાણકારી છે પરંતુ એવો શોક કરવાનો વખત ન આવે, એ માટે બાલ્યાવસ્થામાં, બને તો એ જ અવસ્થામાં અને એ અવસ્થામાં ન બને તો યુવાવસ્થામાં ધર્મસાધનામાં ઉઘત બનવું, એ વધારે કલ્યાણકારી છે. પછી શોક કરી કલ્યાણ સાધીશું, અત્યારે તો ભોગો ભોગવી લ્યો' એવો વિચાર કરનારાઓમાં તો વસ્તુત: સાચી કલ્યાણબુદ્ધિ જ નથી.
વળી જેણે પોતાની યુવાવસ્થા ધર્મની સાધનામાં ગાળી હોય, તે વૃદ્ધાવસ્થામાં પણ ભોગના કીડાઓ જેવો શિથિલ નથી બનતો, પરંતુ આત્મસાધના ઘણી સારી રીતે કરી શકે છે, તેમજ વૃદ્ધાવસ્થાનાં સ્વાભાવિક દુ:ખોમાં પણ સુન્દર પ્રકારે સમાધિમય દશામાં રહી શકે છે.
જેની જુવાની સફળ તેનું જીવતર સફળ ‘તરૂણપણામાં જો હું સિદ્ધિસુખના પ્રાપક ધર્મને નહિ કરું તો પાછળથી હું જરા અવસ્થામાં શોકરૂપ અગ્નિમાં પડીશ.' આ વિચારણા દ્વારા શ્રી ભરતજી પોતાના આત્માને જાણે કે મક્કમ બનાવી રહ્યા છે. '
જૈનશાસન અને બાળદાસ...૭
