________________
- ૯૨ રહે એ સમજો અને મળી છે તો આ પાણીના પરપોટા જેવું મનુષ્યપણું હયાત રહે ત્યાં સુધીમાં એના દ્વારા પણ કલ્યાણ સાધી લો !
યૌવન, ખરેખર ફૂલ જેવું છે વળી, શ્રી ભરતજી વિચારે છે કે યૌવન કુસુમ જેવું છે. કુસુમ જ્યારે ખીલે ત્યારે સુંદર લાગે, પણ એનો વિકાસ ટકે કેટલો ? કુસુમને કરમાતાં વાર નહિ. આના ખીલેલા ફૂલની કાલે કશી કિંમત નહિ, તેમ યૌવનનું સમજો. યૌવનમાં ઉન્માદી ન બનો. યોવન આજે છે અને કાલે નથી. આનું જ્ઞત યૌવનઘેલું બન્યું છે. આજે મોટાભાગના જુવાનીયાઓને ઉન્માદ ચઢ્યો છે. યોવનમાં શક્તિઓ તેજ બને છે, પણ એ વખતે ભાનભૂલા બનેલા વધારેમાં વધારે નીચી હદે પહોંચે છે. એ જ યૌવન જો ધર્મની સાધનામાં ઉપયોગી બને તો બાકી શું રહે? એજ તો કલિકાલ સર્વજ્ઞ આચાર્ય ભગવાન શ્રી હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા આ પ્રસંગે ફરમાવે છે કે, “યૌવનમાં આત્મા વિષયો તરફ જેવો વસે છે તેવો જો મુક્તિ તરફ ઘસે, તો કાંઈ ન્યૂનતા ન રહે !" કુસુમ શોભે પણ તે સ્થાને, તેમ યૌવન કલ્યાણકારી પણ તે ધર્મી માટે. કુસુમને કરમાતાં વાર નહિ અને કરમાયેલા કુસુમની કિમત નહિ, તેમ યૌવન કરમાય એટલે આદમી લગભગ નકામો થઈ જાય ! એવા નકામા જેવા થઈ જાવ, તે પહેલાં ચેતો તો યૌવનની પ્રાપ્તિ ફળે; બાકી મોટેભાગે ફૂટી જ રહી છે ! પણ મારી યોવનપ્રાપ્તિ ફળવાને બદલે ફૂટી રહી છે, એ તમને સમજાય તો જ કામ થાય.
વિષયભોગો, કિપાકના ફળ જેવા ભયંકર છે પાંચેય ઈન્દ્રિયોના વિષયોના સુખની છોળો ઉછળે છે, તે વખતે શ્રી ભરતજી એ ભાવનામાં રૂઢ બન્યા છે કે મનુષ્યપણું, પાણીના પરપોટા જેવું છે, લક્ષ્મી, હાથીના કાન જેવી છે અને યૌવન, કુસુમ જેવું છે; એટલું જ નહી, પણ શ્રી ભરતજી વિચારે છે કે ભોગો, કિપાકના ફળ જેવા છે. કિપાકનું ફળ દેખાવમાં સુન્દર, પણ જે એને ખાય તેનું જીવતર જાય. કિપાકફળ દેખાવે સુંદર, ખાધે મીઠું અને એની ગંધ પણ
શયાળી અયોધ્યભાગ-૫
