Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 8
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
• दुःखध्वंसगतपरत्वविमर्शः .
२०६९ ।। अथ मुक्तिद्वात्रिंशिका ।।३१।।। अनन्तरं कवलभोजित्वेऽपि कृतार्थत्वं केवलिनो व्यवस्थापितम् । सर्वथा कृतार्थत्वं चाऽस्य मुक्तौ व्यवतिष्ठत इति बहुविप्रतिपत्तिनिरासेन मुक्तिरत्र व्यवस्थाप्यतेदुःखध्वंसः परो मुक्तिर्मानं दुःखत्वमत्र च । आत्मकालाऽन्यगध्वंसप्रतियोगि'न्यवृत्तिमत् ।।१।। दुःखध्वंस इति । परो दुःखध्वंसो मुक्तिः । परत्वं च समानकालीन-समानाधिकरण
* तयलता श्रीमुनिसुव्रतं नत्वा ग्रन्थकारं तथैव च । कृतार्थस्यापवर्गो हि यादृशः स्यात् तथोच्यते ।।१।।
अनन्तरं केवलिभुक्तिव्यवस्थापनद्वात्रिंशिकायां कवलभोजित्वेऽपि कृतार्थत्वं = घातिकर्म-तत्परिणामाऽज्ञान-राग-द्वेषाधुभयाऽत्यन्तविरहाऽपेक्षं कृतकृत्यत्वं केवलिनो भवस्थस्य व्यवस्थापितम् । सर्वथा = घात्यघातिकर्मबन्धोदयोदीरणा-सत्ता-सङ्क्रमोद्वर्तनाऽपवर्तनाद्यत्यन्ताऽभावप्रकारैः कृतार्थत्वं च = निष्ठितप्रयोजनकत्वं तु अस्य केवलिनो मुक्ती एव व्यवतिष्ठते इति हेतोः बहुविप्रतिपत्तिनिरासेन = बहूनां नैयायिक-बौद्ध-वेदान्त्यादीनां प्रतिवादिनां मुक्तिगोचरनानाविधविरुद्धाऽभ्युपगमनिराकरणप्रयासेन तात्त्विकी मुक्तिः = परममुक्तिः अत्र एकत्रिंशत्तमद्वात्रिंशिकायां व्यवस्थाप्यते आगम-युक्त्यादिभिः ग्रन्थकृता- 'दुःखेति । नैयायिकमतं तावन्निराकर्तुमुपन्यस्यति- परो दुःखध्वंसो मुक्तिरिति । संसारदशायामप्यात्मनि दुःखध्वंस्य सत्त्वाद् मा भूदतिव्याप्तिरिति 'पर' इति तद्विशेषणम् । एतेन → बाधनालक्षणं दुःखम् । तदत्यन्तविमोक्षोऽपवर्गः। 6 (न्या.सू.१ ।१।२१-२२) इति न्यायसूत्रयुग्ममपि व्याख्यातम्, अत्यन्तपदस्य परत्वपरत्वात् ।
दुःखध्वंसगतं परत्वं कीदृशम् ? इत्याशङ्कायामाह- परत्वञ्चेति । दुःखप्रागभावाऽसमानदेशत्वमित्युक्तावव्याप्तिप्रसङ्गः, मुक्तात्मगतदुःखध्वंसस्य पूर्वकालीनदुःखप्रागभावसमानदेशत्वात् । अतः समानकालीनत्वं
છે મુક્તિદ્વાબિંશિક પ્રમશ હ. હવે મુક્તિદ્વાત્રિશિકા શરૂ થાય છે. અગાઉ ૩૦મી બત્રીસીમાં કેવલી કવલભોજી હોવા છતાં કૃતાર્થ છે- આ પ્રમાણે સિદ્ધ કર્યું. પરંતુ આ કૃતાર્થતા આંશિક છે, ઘાતિકર્મક્ષયપ્રયુક્ત છે. સર્વથા કૃતાર્થતા તો કેવલજ્ઞાનીને મોક્ષમાં જ હોય છે- આ પ્રમાણે શાસ્ત્રમાં વ્યવસ્થા બતાવેલ છે. પ્રસ્તુત ૩૧મી બત્રીસીમાં મોક્ષસંબંધી અનેક પ્રકારના વિવાદને દૂર કરીને મોક્ષની જૈનશાસ્ત્રસિદ્ધ વ્યવસ્થા અહીં દર્શાવાય છે.
૯ નવ્યર્નયાયિક્માન્ય મોક્ષનું પ્રતિપાદન હ ગાથાર્થ :- પર = અત્યંત દુઃખધ્વસ એ મોક્ષ છે. પ્રસ્તુતમાં પ્રમાણ એ છે કે આત્મ-કાલાન્યવૃત્તિ એવા ધ્વસના પ્રતિયોગીમાં અવિદ્યમાન એવું દુઃખત્વ (=પક્ષ) (૩૧/૧) દુઃખનો જે પ્રાગભાવ હોય તેના અનાધાર એવા મહાપ્રલયમાં રહેનાર ધ્વસના પ્રતિયોગીમાં રહે છે. (=સાધ્ય) કારણ કે તે सत्तामात्रवृत्ति छ. (=डेतु) (3१/२)
टीअर्थ :- ५२ = अत्यंत दु:५५स. = भोक्ष. ६:५८समय २j ५२त्व = मात्यति५j भेटले શું ? આ બાબતમાં નવન્યાયના પ્રસ્થાપક ગંગેશ ઉપાધ્યાયના પુત્ર વર્ધમાન ઉપાધ્યાયે બનાવેલી તત્ત્વચિંતામણિ ગ્રન્થની પ્રકાશ નામની વ્યાખ્યામાં તથા ઉદયનાચાર્યકૃત કિરણાવલી' ગ્રન્થની વર્ધમાનકૃત १. हस्तादर्श '....गिनिवृ...' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
