Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 8
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
२१२४
• आत्म-सुखयोरभेदाऽनभ्युपगमः
द्वात्रिंशिका - ३१/१६
अथेति । अथैतत् मुक्तिसुखे नित्यत्वम् अनादित्वं चेत्तथापि न एष 'नयोऽस्तु, संसारदशायां कर्माऽऽच्छन्नस्याऽपि सुखस्य द्रव्याऽर्थतया शाश्वताऽऽत्मस्वभावत्वात् । सर्वथोपगमे च = एकान्ततोऽनादित्वाऽऽश्रयणे च सर्वदा संसारदशायामपि तदुपस्थितिः
=
मुक्तिसुखाऽभिव्यक्तिः
स्यात् । अभिव्यञ्जकाऽभावेन तदा तदभिव्यक्त्यभावसमर्थने च घटादेरपि
Jain Education International
=
=
=
मुक्तिसुखे मुक्तिघटकीभूते सुखे नित्यत्वं चेत् यदि अनादित्वं = अनाद्यनन्तत्वलक्षणं तौतातितसम्मतं तथापि नः स्याद्वादिनां एष नयोऽस्तु द्रव्यार्थिकलक्षणः, संसारदशायां कर्माऽऽच्छन्नस्याऽपि निरतिशयस्य सुखस्य आत्मसुखस्य द्रव्यार्थतया द्रव्यार्थिकनयाभिप्रायेण सत्त्वात्, तस्य शाश्वताऽऽत्मस्वभावत्वात् । न हि शाश्वतपदार्थस्वभावतामापन्नमशाश्वततामास्कन्देत् कदापि, तत्त्वहानेः। द्रव्यार्थतयाऽनादिसुखस्याऽभिव्यक्तिः तु सकलकर्मोच्छेद एवेति न संसारिदशायामतिप्रसङ्गः । मुक्तिसुखस्य एकान्ततः सर्वैरेव प्रकारैः अनादित्वाऽऽश्रयणे च = अनाद्यनन्तत्वाभ्युपगमे च संसारदशायामपि सर्वदा मुक्तिसुखाऽभिव्यक्तिः स्यात् भवेदेव । आत्मनोऽनुभूयमानत्वेन नित्यसुखस्याप्यनुभवप्रसङ्गात्, सुखमात्रस्य स्वगोचरसाक्षात्कारजनकत्वनियमात् (त. चिं. अनुमानखण्ड-मुक्तिवाद-भाग२/परिच्छेद-२/पृ.१८१) इति तत्त्वचिन्तामणी गड्गेशोपाध्यायः । न च 'आत्माऽभिन्नतया सुखमनुभूयत एव, सुखत्वं तु तत्र नाऽनुभूयते, देहात्माऽभेदभ्रमवासनादोषाद्, आत्यन्तिकदुःखोच्छेदरूपव्यञ्जकाऽभावाद् वेति' वाच्यम्, आत्म-सुखयोरभेदे सुखत्वस्याऽऽत्मत्वतुल्यव्यक्तिकत्वेनाऽऽत्मत्वाऽन्यजातित्वाऽसिद्धेरिति (स्या. क. १ ।२ पृ. ३९ ) व्यक्तं स्याद्वादकल्पलतायाम् ।
=
न च संसाराऽवस्थायां मुक्तिसुखाऽभिव्यञ्जकीभूततत्त्वज्ञानविरहेण न तदभिव्यक्तिरिति वाच्यम्, इत्थं अभिव्यञ्जकाऽभावेन तदा = संसाराऽवस्थायां तदभिव्यक्त्यभावसमर्थने च = मोक्षसुखाऽनभि व्यक्त्युपपादने हि घटादेरपि सर्वथा सर्वदा मृदि सत्त्वमेवाऽभ्युपेयं स्यात्, कुलालव्यापारपूर्वं तदनभिસર્વથા અનાદિત્વ માનશો તો સર્વદા તેની અભિવ્યક્તિ થવાની સમસ્યા આવશે. (૩૧/૧૬)
ટીકાર્થ :- મુક્તિસુખમાં રહેલું નિત્યત્વ જો તૌતાતિતોને અનાદિત્વસ્વરૂપે માન્ય હોય તો પણ અમારો અનેકાન્તવાદિનો જ નય માન્ય થશે. કારણ કે સંસારદશામાં કર્મથી ઢંકાયેલ હોવા છતાં તે સુખ દ્રવ્યાર્થિકનયના આદેશથી શાશ્વતઆત્મસ્વભાવરૂપ જ છે. શાશ્વત આત્મા સર્વદા વિદ્યમાન છે તેમ મોક્ષસુખ પણ સર્વદા વિદ્યમાન જ છે. કારણ કે મોક્ષસુખ એ આત્માનો સ્વભાવ જ છે. નિત્ય વસ્તુથી અભિન્ન એવો સ્વભાવ નિત્ય જ હોય. આ તો દીવા જેવી ચોખ્ખી વાત છે.
सर्वथो । भे तौतातितो मुक्तिसुषने सर्वथा अनाहि माने तो संसारहशामां पए। मुक्तिअवस्थानी જેમ સર્વદા મુક્તિસુખની અભિવ્યક્તિ થવી જોઈએ. કારણ કે તૌતાતિતના મત મુજબ ગગનની જેમ મુક્તિસુખ એકાંતે અનાદિરૂપે માનવામાં આવેલ છે.
તૌતાતિત :- એકાંતનિત્ય મુક્તિસુખ સંસારદશામાં પણ રહેલું તો છે જ. પણ સંસારદશામાં તેનું અભિવ્યંજક ન હોવાથી તેની અભિવ્યક્તિ થતી નથી. મોક્ષમાં તેનું અભિભંજક હોવાથી મોક્ષમાં તેની અભિવ્યક્તિ થાય છે.
१. हस्तादर्शे 'नयास्तु' इत्यशुद्धः पाठः
=
=
=
=
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
