Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 8
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
• शब्दमात्रमूढतया न भाव्यम् .
२१७७ किं तथापि पलिमन्थ मन्थरैरत्र साध्यमिति दुर्जनोदिते ।
स्वाऽन्ययोरुपकृतिर्नवा मतिश्चेति सज्जननयोक्तिरर्गला ।।१६।। वस्तुतस्तु नैवाऽयं नियमो यदुत पूर्वाचार्यैः यद् यथोक्तं तत् तथैव वक्तव्यमिति किन्तु तत्तात्पर्यमनेकविधाऽऽगमपरिशीलनतः परिशोध्य स्व-परदर्शनसत्कयुक्त्यागमानुभवसन्तुलनादितः यथाप्रयोजनमवसरे लोके नव्यग्रन्थेषु वा वक्तव्यम् । नानाविधाऽऽगमाऽनुवेधमन्तरेण, तत्तात्पर्यमविमृश्य वा यत्किञ्चिदागमवचनमनुसृत्य वदतो भावश्रुतलाभ एव न सम्भवेत् । ततश्च शब्दमात्रमूढतया न भाव्यम् । → जं जह सुत्ते भणियं तहेव तं जइ वियालणा नत्थि । किं कालियाणुओगो दिट्ठी दिटिप्पहाणेहिं ?।। 6 (नि.भा.५२३३,५३५६, बृ.क.भा.३३१५, व्य.सू.भा.९/३७११) इति निशीथभाष्य-बृहत्कल्पभाष्य- व्यवहारसूत्रभाष्यवचनमप्यत्र संवादि । न चैवं पूर्वाचार्यहीलना, तदीयतात्पर्यस्यैव भङ्ग्यन्तरेण प्रकाशनात् । प्रत्युत अन्यवादिभिः पूर्वाचार्यवचनखण्डने कृते तत्तात्पर्यमाविष्कृत्य मूलाऽऽगमाऽनुसारिनव्ययुक्तितः प्रतिवादिवृन्दाऽनिराकरणे एव पूर्वाचार्यहीलनाप्रसङ्गात् । अनागतकालीनविनेयाऽनुग्रहार्थमपि तादृशयुक्तिनिकुरम्बगर्भनव्यग्रन्थप्रणयने पूर्वाचार्यभक्तिरेव कृता स्यात्, तदीयाऽव्याकृतगूढाऽतिसङ्क्षिप्तवाचः तत्सम्मतैदम्पर्यार्थप्रकाशनादिति दिक् ।।३२/१५।।
अत्राऽवशिष्टाऽऽक्षेपपरिहारावुपदर्शयति- 'किमिति । तथापि अत्र = प्रकृते पलिमन्थमन्थरैः = मूलागमस्वाध्यायव्याघातन्यग्भूतैः नव्यग्रन्थप्रबन्धैः किं साध्यम्? इति दुर्जनोदिते खलोक्तं प्रति स्वाऽन्ययोः उपकृतिः = स्व-परस्मृतिबीजप्रबोधनलक्षणोऽनुग्रहः नवा = अतिस्फारेण परिष्कृता मतिश्च प्रज्ञात्मिका साध्यतया वर्तत इति सज्जननयोक्तिः = सुजनाऽभिप्रायाऽनुसारिणी वाग् अर्गला खलोक्तं प्रति सम्पद्यते । यथोक्तं अध्यात्मसारे → किञ्चित्साम्यमवेक्ष्य.ये विदधते ते काचेन्द्रनीलाऽभिदां, तेषां न प्रमदाऽऽवहा तनुधियां गूढा कवीनां कृतिः । ये जानन्ति विशेषमप्यविषमे रेखोपरेखांशतो वस्तुन्यस्तु सतामितः कृतधियां तेषां महानुत्सवः ।। વધારે બુદ્ધિશાળી થયા છો કે તેઓએ ન કરેલી એવી નવી શાસ્ત્રરચના તમે કરો છો ? જો હા, તો તેવું કહેવામાં તો પૂર્વના મહનીય = પૂજનીય આચાર્ય ભગવંતોની ઘોર આશાતના છે. તથા જો “ના”, તો પ્રાચીન આચાર્યોએ ન કરેલી એવી નવી શાસ્ત્રરચના કરવાની તમારે જરૂર નથી. આ આક્ષેપનું नि२।७२९ गाथार्थमा स्पष्ट ४ छे. (३२/१५)
જ નવ્યશાસ્ત્રસ્યના સ્વાધ્યાયબાધક નથી હું ગાથાર્થ :- “છતાં પણ મૂળ આગમના સ્વાધ્યાયમાં વ્યાઘાત કરવાથી આપમેળે હલકા સાબિત થયેલા એવા નવા શાસ્ત્રોથી તમે શું સાધવા માગો છો ?” આ પ્રમાણે દુર્જનો નવીન શાસ્ત્રકાર સામે આક્ષેપ કરે છે ત્યારે સજ્જનો કહે છે કે “સ્વ-પર ઉપર ઉપકાર અને નવીન નિપુણ બુદ્ધિ આ નવ્યશાસ્ત્રથી સાધવા લાયક છે.” આ સજ્જનનો જવાબ દુર્જનના આક્ષેપ સામે પ્રતિબંધક છે. (૩૨/૧૬)
વિશેષાર્થ - જેમ વ્યાકરણ ભણવું તે શાસ્ત્રાભ્યાસનું સાધન છે. શાસ્ત્રાભ્યાસમાં વ્યાઘાત કરનાર १. हस्तादर्श 'मंथरिरत्न' इत्यशुद्धः पाठः । २. मुद्रितप्रतौ 'स्यान्य...' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
