Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 8
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
२०९८ • योग्यताद्वैविध्यस्मारणम् •
द्वात्रिंशिका-३१/६ शमादीति । शमादिभिर्मुमुक्षुलिङ्गरुपहिता (= शमाद्युपहिता) हन्त योग्यतैव विभिद्यते, सामान्ययोग्यतातः समुचितयोग्यतायाः प्राग् भेदसमर्थनात् । तेन कारणेन तदवच्छेदकत्वेन' = योग्यतावच्छेदकत्वेन तस्य = शमादेः सङ्कोचो न योग्यताऽवच्छेदकत्वलक्षणः, योग्यताविशेषस्यैव अतिशयितशमादौ तद्द्वारा च मोक्षे हेतुत्वात् ।।६।। सम्पन्नत्वेन च न मोक्षाऽधिकारिता, श्रुतिसङ्कोचाऽऽपत्तेः, श्रुतौ च सङ्कोचे मानाऽभावादिति नैयायिकाश
ङ्कायां ग्रन्थकृदाह- 'शमेति । 'हन्त !' इति कोमलाऽऽमन्त्रणे शमादिभिः = शम-दमोपरति-तितिक्षादिभिः मुमुक्षुलिङ्गः उपहिता = कार्यतया समुपस्थापिता योग्यतैव स्वरूपयोग्यतातो विभिद्यते = पार्थक्यमापद्यते, सामान्ययोग्यतातः = स्वरूपयोग्यतातः समुचितयोग्यतायाः = सहकारियोग्यतापराभिधानायाः फलोपधायकस्थानीययोग्यतायाः प्राग् (द्वा.द्वा.१०/१७,पृ.७०५) दशमद्वात्रिंशिकायां भेदसमर्थनात् = योगबिन्दुसंवादोपन्यासद्वारा भेदस्योपोबलनात् । तेन कारणेन शमादेः योग्यताऽवच्छेदकत्वेन = मोक्षफलोपस्थापकसमुचितयोग्यताऽवच्छेदकत्वकथनेन न सङ्कोचः = शमादिगतसहकारित्वबोधकश्रुतिसङ्कोचः योग्यतावच्छेदकत्वलक्षणः = मोक्षस्वरूपयोग्यतावच्छेदकत्वस्वीकारस्वरूपः प्रकृते सम्भवति । यदि हि शमादिगुणानां मुक्तिस्वरूपयोग्यतावच्छेदकताऽभिधीयेत, स्यादेव तच्छून्यजीवानामपवर्गाऽनर्हताऽऽपादनेन सङ्कोचलक्षणो दोषः । न चानेकान्तवादिभिरेवमभ्युपगम्यते किन्तु शमादीनामपवर्गीयसमुचितयोग्यताऽवच्छेदकतैवाऽङ्गीक्रियते । यत्र शमाद्यभावः तत्र मुक्तिस्वरूपयोग्यत्वसम्भवेऽपि तत्समुचितयोग्यता नास्तीत्यर्थः । ततश्च न श्रुतिसङ्कोचो न वा मुक्तिगमनयोग्यतासङ्कोचो लब्धावकाशोऽत्र । सामान्ययोग्यतायाः सहजमलहासविशेषानुविद्धपूर्वसेवासहकृताया अनतिशयितशमादौ हेतुत्वात्, योग्यताविशेषस्यैव = अनतिशयितशमाद्यनुविद्धसमुचितयोग्यताभिधानयोग्यताविशेषस्यैव सहजमलह्रासविशेषानुविद्धप्रव्रज्यादियोगप्रवृत्तिसमन्वितस्य अतिशयितशमादौ हेतुत्वात् तद्द्वारा च = अतिशयितशमादिद्वारा च मोक्षे हेतुत्वात् ।।३१/६।। સમાદિને કહેવા માત્રથી કાંઈ સંકોચ દોષ આવતો નથી. (૩૧/૬)
ટીકાર્થ - મુમુક્ષુના ચિહ્નસ્વરૂપ શમ-દમ વગેરેથી સંપન્ન એવી મોક્ષગમનયોગ્યતા એ સમુચિત યોગ્યતા કહેવાય. તે કાંઈ સામાન્યયોગ્યતા = મોક્ષસ્વરૂપયોગ્યતાત્મક નથી. સામાન્ય યોગ્યતા કરતાં સમુચિત યોગ્યતા તો જુદા જ પ્રકારની છે. આ વાત તો પૂર્વે દશમી બત્રીસીના સત્તરમા શ્લોકમાં જણાવી ગયા છીએ. તે કારણસર શમ-દમ વગેરેને યોગ્યતાઅવચ્છેદક કહી દેવા માત્રથી અમે કાંઈ મોક્ષે જવાની સામાન્યયોગ્યતાના અવચ્છેદક તરીકે સમાદિને માનવા સ્વરૂપ સંકોચ કરેલો નથી. અમે જૈનો પણ શમ-દમ વગેરે ગુણોને મોક્ષસંબંધી સામાન્યયોગ્યતાના નહિ પણ સમુચિતયોગ્યતાના જ અવચ્છેદક માનીએ છીએ. માટે સમાદિને મોક્ષના સહકારી તરીકે બતાવનાર વેદવચનોમાં સંકોચ કરવાની વાત અમે કરતા જ નથી. અમે તો કહીએ છીએ કે મોક્ષે જવાની સામાન્યયોગ્યતા = સ્વરૂપયોગ્યતા જ અનતિશયિત શમ-દમ વગેરેની પ્રાપ્તિમાં હેતુ છે. તથા યોગ્યતાવિશેષ = સમુચિતયોગ્યતા જ અતિશયિત શમ-દમ વગેરે ગુણો પ્રત્યે કારણ છે અને તેને ઉત્પન્ન કરવા દ્વારા મોક્ષ પ્રત્યે પણ તે મુક્તિગમનસમુચિતયોગ્યતા જ કારણ છે. (૩૧/૬).
१. हस्तादर्श ....त्वेना' इति पाठः । स चाऽशुद्धः । Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
