Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 6
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
१६०८
• आर्यापवादो जिह्वाच्छेदाधिकः . द्वात्रिंशिका-२३/२९ तदभिप्रायमज्ञात्वा न ततोऽर्वाग्दृशां सताम् । युज्यते तत्प्रतिक्षेपो महानर्थकरः परः ।।
निशानाथप्रतिक्षेपो यथाऽन्धानामसङ्गतः । तद्भेदपरिकल्पश्च तथैवाऽर्वाग्दृशामयम् ।। न' युज्यते प्रतिक्षेपः सामान्यस्यापि तत्सताम् । आर्याऽपवादस्तु पुनर्जिवाच्छेदाऽधिको मतः ।। "कुदृष्टादि' च नो सन्तो भाषन्ते प्रायशः क्वचित्। निश्चितं सारवच्चैव किं तु सत्त्वार्थकृत्सदा।।"
6 (यो.दृ.स.१३८-१४२) ।।२९।।। चित्रा इति। न चेयमपि निर्मूलेत्याह- तन्मूलैषापि = सर्वज्ञदेशनामूलैषाऽपि तत्त्वतः = परमार्थेन तत्प्रवचनाऽनुसारतस्तथाप्रवृत्तेरिति (यो.दृ.स.१३८ वृत्ति) । प्रकृते ऋषिभ्यो योजनमाह तदभिप्रायं = सर्वज्ञाऽभिप्रायं अज्ञात्वा न ततः कारणात् अर्वाग्दृशां सतां = प्रमातॄणां किमित्याह युज्यते तत्प्रतिक्षेपः = सर्वज्ञप्रतिक्षेपः, किंविशिष्टः ? इत्याह महाऽनर्थकरः परः = महाऽनर्थकरणशीलः प्रधान इति (यो.दृ.स.१३९ वृत्ति) । इहैव निदर्शनमाह निशानाथप्रतिक्षेपः = चन्द्रप्रतिक्षेपः यथाऽन्धानां = चक्षुर्विकलानां असङ्गतो नीत्या तद्भेदपरिकल्पश्च = निशानाथभेदपरिकल्पश्च वक्रचतुरस्रत्वादिः तथैवाऽर्वाग्दृशां = छद्मस्थानां अयं = सर्वज्ञप्रतिक्षेपः तद्भेदपरिकल्पश्चाऽसङ्गत इति (यो.दृ.स.१४० वृत्ति)। किञ्च न युज्यते प्रतिक्षेपो निराकरणरूपः सामान्यस्याऽपि = कस्यचित्पुरुषादेः तत् = तस्मात् सतां = मुनीनां आर्याऽपवादस्तु पुनः सर्वज्ञपरिभव इत्यर्थः किमित्याह जिह्वाच्छेदाऽधिको मतः तथाविधप्रत्यपायभावेन (यो.दृ.स.१४१ वृत्ति) । किञ्च कुदृष्ट्यादि = कुत्स्यमित्यादि नो सन्तो = मुनयो भाषन्ते क्वचित् । कथं तर्हि भाषन्त इत्याह निश्चितं = असंदिग्धं सारवच्चैव नाऽपार्थकं किन्तु सत्त्वार्थकृत् = परार्थकरणशीलं सदा भाषन्ते (यो.दृ.स.१४२ वृत्ति) इत्येवं वर्तते।
ततश्च लोकमान-ख्याति-धनलिप्सादिरहितानां यथावबोधं यथाशक्ति च परोपकारप्रवृत्तानां आभोगतः परापायकारिविरुद्धाऽर्थाऽभाषिणां ऋषीणां तात्पर्यमेवाऽऽगमयुक्त्याद्यविरोधेनोन्नेयमित्यभिप्रायः । इदमेवाऽभिप्रेत्य शास्त्रवार्तासमुच्चये → शास्त्रकारा महात्मानः प्रायो वीतस्पृहा भवे । सत्त्वार्थसम्प्रवृत्ताश्च પણ આર્ય પુરુષોની નિંદા થઈ જાય તે મહાપાપનું કારણ છે. તેથી તો યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય ગ્રંથમાં જણાવેલ છે કે “અથવા કપિલ વગેરે ઋષિઓથી તે તે કાળ વગેરેના યોગથી અલગ-અલગ નયની અપેક્ષાવાળી જુદીજુદી ધર્મદેશના પ્રવર્તી. આ વિભિન્ન ધર્મદેશનાનું પણ મૂળ તો પરમાર્થથી સર્વજ્ઞદેશના જ છે. તેથી સર્વજ્ઞનો અભિપ્રાય જાણ્યા વિના સર્વજ્ઞનો કે સર્વજ્ઞદેશનાનો અપલાપ કરવો એ છદ્મ એવા સજ્જનોને માટે યોગ્ય નથી. તે અપલોપ ભયંકર અનર્થને કરનાર છે. જેમ ચંદ્રનો વિરોધ કરવો કે ચંદ્રના ભેદની કલ્પના કરવી તે જન્માંધ પુરુષો માટે ન્યાયસંગત નથી તેમ છદ્મસ્થ પુરુષોને માટે સર્વજ્ઞનો વિરોધ કરવો કે સર્વજ્ઞના ભેદની કલ્પના કરવી ઉચિત નથી. કોઈ સામાન્ય માણસનો પણ અપલાપ કરવો યોગ્ય નથી. તેથી જ મહાત્માઓ સર્વજ્ઞપુરુષની અવજ્ઞાને જીભ કપાય તે કરતાં અધિક નુકસાનકારી માને છે. પ્રાયઃ મહાત્માઓ જે બરોબર જોયું ન હોય કે વ્યવસ્થિત રીતે સાંભળેલ ન હોય તેવું ક્યાંય બોલતા નથી. પરંતુ બોલવાનો પ્રસંગ આવે તો અસંદિગ્ધ, તાત્વિક અને બીજાને લાભ કરનારું વચન સદા બોલે છે.”(૨૩/૨૯) ....... चिह्नद्वयमध्यवर्ती पाठो हस्तादर्श नास्ति । १. हस्तादर्श 'नियु...' इत्यशुद्धः पाठः । २. योगदृष्टिसमुच्चयप्रतौ 'कृदृष्ट्यादिवन्नो' इति पाठ इत्यवधेयम् । स चाशुद्धः प्रतिभाति ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
