Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 6
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
१७३२
• प्रसङ्ख्यानोदये क्लेशानां वन्ध्यता •
द्वात्रिंशिका - २५/१५
=
चेतस्यवस्थिताः, न तु बालस्येवाऽनवरुद्धवासनात्मना। अतिबलाऽपेक्षाः स्वकार्याऽऽरम्भे प्रभूतसामग्रीसापेक्षाः, न तद्बोधकमात्राऽपेक्षाः । योगाभ्यासवतो यथा रागादयः क्लेशाः ।। १५ ।। अभ्यासवतो योगिनः' (रा.मा. २/४ ) इति राजमार्तण्डकृत् । न तु बालस्य इव अनवरुद्धवासनाऽऽत्मना अशिथिलशक्तिकसंस्कारात्मना । अत एव प्रसुप्तेभ्यः तनवः क्लेशा भिद्यन्ते । प्रसुप्तक्लेशानां वासना उपक्षीणशक्तिका न भवन्ति । अत एवोद्बोधकमात्रसन्निधानात्प्रसुप्तक्लेशाः स्वकार्यमारभन्त एव । तनुक्लेशानां तु वासनाः प्रसङ्ख्यानबलेनोपहतशक्तिका भवन्ति । अत एव तनुक्लेशाः स्वकार्याऽऽरम्भे प्रभूतसामग्रीसापेक्षाः प्रसुप्तक्लेशाऽपेक्षितसामग्रीतः प्रभूतां सामग्रीमपेक्षन्ते, न तु प्रसुप्तक्लेशा इव उद्बोधकमात्राऽपेक्षा भवन्ति ।
नागोजीभट्टस्तु तनुत्वञ्च विवेकख्यातिप्रतिबन्धकताऽवच्छेदकोत्कटत्वस्याऽप्यभावः । एवञ्च प्रतिबन्धकाऽभावाद् विवेकख्यात्यात्मकप्रसङ्ख्यानोदये ते क्लेशाः दग्धबीजवत् वन्ध्या भवन्ति । वन्ध्येषु च तेषु समाप्ताऽधिकारं चित्तं विलीयत इति दिक् । तत्र क्रियायोगस्य क्लेशतानवं दृष्टाऽदृष्टद्वारा फलम् । अभिमान-राग-द्वेषादिप्राबल्ये क्रियायोगाऽसम्भव एव सम्भवे वाऽङ्गविकल इति स्वनिष्पत्तये स क्लेशतानवं करोति । एवं क्रियायोगेन चित्तशुद्धौ अधर्माऽऽख्यकारणतानवाद् अविद्यादेरपि तानवं भवति । एवं योगोऽपि क्रियायोगस्य दृष्टाऽदृष्टद्वारा फलम् । तत्र सत्त्वशुद्धिः अदृष्टद्वारम् । दृष्टं तु चित्तनियमनम् । एवं क्रियायोगेन क्लेशतानवे सति अन्तरा क्लेशैरप्रतिबद्धो विवेकख्यातिप्रवाहः साक्षात्कारपर्यवसायी भवति । ततः तेन साक्षात्कारेणाऽग्निना दग्धबीजकल्पाः क्लेशाः प्ररोहसमर्था न भवन्ति । एषा जीवन्मुक्तिः । ततः प्रारब्धसमाप्तौ चित्तेन सह दग्धबीजकल्पा अनागताऽवस्थाः सूक्ष्मक्लेशाः तत्कारणे लीयन्ते । ततः कारणाऽभावात् पुनर्जन्माऽभाव एव परममुक्तिः ← (ना.भ.२/ २) इत्येवं क्लेशहानोपायमाह ।।२५ / १५ ।।
=
=
પ્રસુપ્ત કરતાં તનુ અવસ્થા જુદી પડી જાય છે. પ્રસુપ્ત અવસ્થામાં સંસ્કાર અવરોધાયેલા ઘસાયેલા નથી. માત્ર સામગ્રી ન મળવાથી તે કાર્ય કરતા નથી. જ્યારે તનુ અવસ્થામાં સંસ્કાર ઘસાયેલ અવરોધાયેલ હોય છે. માટે જ) તનુ અવસ્થાવાળા ક્લેશો પોતાનું કાર્ય શરૂ કરવા માટે પુષ્કળ સામગ્રીની અપેક્ષા રાખે છે. (પ્રસુપ્ત અવસ્થાવાળા ક્લેશો કરતાં તનુ અવસ્થાવાળા ક્લેશોના સંસ્કારો અત્યંત ઘસાઈ ગયેલા/ભૂંસાઈ ગયેલા/ઢીલા પડી ગયેલા/નબળા પડી ગયેલા હોવાથી જે સામગ્રીથી પ્રસુપ્ત ક્લેશો પોતાનું કાર્ય કરી શકે છે તે કરતાં ઘણા વધુ પ્રમાણમાં સામગ્રી ઉપસ્થિત થાય તો જ તનુ અવસ્થાવાળા સંસ્કાર પોતાનું કાર્ય શરૂ કરવા માટે સક્ષમ બને છે. માટે પ્રસુસ કરતાં તનુ અવસ્થા જુદી છે - એમ સિદ્ધ થાય છે. પ્રસુપ્ત અવસ્થાવાળા ક્લેશો તો ઉદ્બોધક હાજર થવા માત્રથી પોતાનું કાર્ય કરવા માંડે છે.) તનુ અવસ્થાવાળા ક્લેશો માત્ર ઉદ્બોધકની અપેક્ષા રાખીને પોતાનું કાર્ય કરી શકતા નથી. જેમ કે યોગાભ્યાસ કરનાર સાધકના રાગાદિ ક્લેશો તનુઅવસ્થાવાળા હોવાના કારણે માત્ર સામાન્ય નિમિત્ત ઉદ્બોધક મળવાના કારણે પોતાનું ભોગવિલાસાદિ કાર્ય કરવા સમર્થ બની શકતા નથી.(૨૫/૧૫) વિશેષાર્થ ઃ- અવિદ્યા સ્વરૂપ ક્લેશનો પ્રતિપક્ષ સભ્યજ્ઞાન છે. અસ્મિતા નામના ક્લેશનો પ્રતિપક્ષ ભેદદર્શન છે. રાગ અને દ્વેષ નામના ક્લેશનો વિરોધી મધ્યસ્થભાવ છે. અભિનિવેશ નામના પાંચમા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
=
=
=
