Book Title: Nandanvan Kalpataru 2010 10 SrNo 25
Author(s): Kirtitrai
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521025/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruH 25 vi0 saM0 2066 dakSiNAyanam saGkalanam kIrtitrayI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Anandasya kSaNa: vaikramIye 2055 tame'bde uttarAyaNe prArabdhasyA'yanapatrarUpasya nandanavanakalpataroradya paJcaviMzI zAkhA prakAzyate ityayamAnandasyA''hlAdasyotsavasya ca kSaNaH / gUrjaradeze saurASTrapradeze saMsthitasya tagaDI-grAmasya parisare vAtsalyanidhi saGghanAyakAnAM pUjyAcAryabhagavatAM zrImadvijayanandanasUrIzvarANAM svargamanabhUmau saMsthApitasya zrInandanavanatIrthasya pratiSThAyAH suvarNAvasare pUjyagurubhagavatAM AcAryavaryazrIvijayasUryodayasUrIzvarANAM zrIvijayazIlacandrasUrIzvarANAM ca preraNayA''ziSA sahakAreNa sArvakAlikamArgadarzanena ca prArabdha: saMskRta-prAkRta bhASAmayo'yanapatro nandanavanakalpataruradya paJcaviMzatitamaM pragatistambhaM prApto'sti / asminnavasare kiJcidAtmagataM vaktukAmAH smo vayam / - 3 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadA hyayaM nandanavanakalpataruraidamprAthamyena prakAzayitumArabdho'smAbhistadA vayaM prathamatayA calitukAmo bAla iva saMskRtapatrikAlekhana-prakAzanAdiSu sarvathA'nabhijJA anubhvrhitaashcaa''sm| kintu bAlasya mAteva naH pUjyagurubhagavantaH santatamUSmapUrNapathapradarzanena sAkSAcca nava-navasAhityasRSTyA'smAn saMskRtabhASApathe calanArthaM vyApAritavantaH skhalanAni zodhaM zodhaM ca rakSitavantaH patanAt / anenaiva saha, adUSyavaiduSyadhAriNa: kAvya-kathA-nATyAdisAhityaprakAreSu pAragAmiNaH samastabhAratavarSe vizrutakIrtayo bahavo mUrdhanyA vidvAMso niHspRhatayA kevalaM bhASAprItyA sAhityaprItyA cA'smAkaM sAhAyyArthaM nandanavanakalpatarozca samRddhIkaraNArthamagre samAgatAH / etairhi santataM vividhAH sAhityaracanAH sampreSyA'smAkamutsAha ullAsazca vadhito'sti / ato'sminnavasare teSAM kArtazyapurassaraM smaraNamatra kurmahe / te ca santi - DaoN. zrIabhirAjarAjendramizramahodayaH, DaoN. zrIrAmakizoramizramahodayaH, zrIdevarSikalAnAthazAstrimahodayaH, DaoN. zrIrUpanArAyaNapANDeyamahodayaH, zrIes.jagannAthamahodayaH, araiyar zrIrAmazarmamahodayaH, DaoN. ec. vi. nAgarAjarAv mahodayaH, zrIsurendramohanamizramahodayaH, zrIjagannAthapAThakamahodayaH, zrImadanalAlavarmamahodayaH, DaoN. zrIvAsudevapAThakamahodayaH, zrImahAbalezvarazAstrimahodaya- ityAdaya auttarAhA dAkSiNAtyAzca vidvAMsaH / etAnatiricya sambhASaNasandezaH, bhAratI, kathAsarit-ityAdisaMskRtapatrikANAM sampAdakairapi DaoN. zrIvizvAsamahodayaH, DaoN. zrIjanArdanahegaDemahodayaH, zrIdevarSikalAnAthazAstrimahodayaH, DaoN. zrInArAyaNadAzamahodayaH- ityAdibhiryathAkAlaM svasvapatrikAsu nandanavanakalpataroH samIkSAdi prakAzyA'smAkaM preraNA mArgadarzanaM ca pradattamasti, tadarthaM vayaM kRtajJAH smaH / tathaiva bahubhiH pUjyasAdhubhagavadbhiH - AcAryavaryazrIvijayahemacandrasUrivara-upAdhyAyazrIbhuvanacandrajit-munizrIdhurandharavijayamahArAjAdibhiH svIyotkRSTaracanAH sampreSya yathAkAlaM mArgadarzanaM ca dattvA na utsAho vadhito'sti, tadarthaM vayaM teSAmRNinaH smaH / tathaiva sarveSAmapi vAcakAnAmapi vayamAbhAraM manyAmahe / atha caitAn sarvAn pUjyamunibhagavato vidvAMsazca vijJapayAmo'dya yadevameva sarvadA sAhityapreSaNena mArgadarzanotsAhavardhanena ca nandanavanakalpataruM samRddhIkuryuriti / kIrtitrayI bhAdrapadapUrNimA, 2066 ahamadAbAdanagaram // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcakAnAMpratibhAvaH nandanavanakalpataroH prazaMsA nandane vane kalpatarurayam / nanditadvijo bhavatu sarvadA // paJcaviMzataH patrikA tviyam / modadAyikA lasatu bhUtale // 1 // jinatIrthaMkaravacanavibhUSita ! / vizvavizAlavicArasupUrita ! // sajjanamAnasamodasamanvita ! / nandanavanakalpataro ! tvaM bhava // 2 // vidvallekhanakusumavirAjita / vizvonnatipathadarzanasaMsthita ! | durjanadurguNanAzasamanvita ! / nandanavanakalpataro ! tvaM bhava // 3 // vasudhAtalamadhyasthitabhAskara ! / janamanasaMsthitadhvAntanivAraka ! // svakiraNajAlavibhUSitabhUtala ! / nandanavanakalpataro ! tvaM ! bhava // 4 // rAkApUrNanizAkarazItala ! / sundarajyotsnAnandapradAyaka ! / / jagajanahitasampUritasundara ! / nandanavanakalpataro ! tvaM bhava / / 5 / / vidvAn mahAbalezvara zAstrI beGgalUru-560085 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnyAH sAdaraM praNAmAH / caturviMze 'nandanavanakalpatarau' prAstAvike samIcInaM cintanaM virAjate / prA0 abhirAjarAjendramizrasya kathA 'prAyazcittam' grAmyajIvitasya ramyataraM varNanaM prastauti / atra mahiSIsaMrakSaNasyopekSAyAH prAyazcittaM baladevasya patnI cakAra / 'AryAmbA' iti kathAyAM bhagavataH zaGkarasya mAtRbhaktiH, tasya ca mAturbhAvA hRdayaM saMspRzanti / 'marmagabhIram' iti stambhe sarvAH laghukathAH sadvicArAn upadizati / 'saMvedanazIlatA' tvarthazaucasya nitarAM gurutvaM pratipAdayati / manye, na kevalam AdhyAtmikasAdhanAyAmapi tu jIvanasya sarveSu kSetreSvarthasya zucitA srvthaa'pekssyte| kasyA'pi janasya, parivArasya, rAjyasya, rASTrasya, nikhilajagatazcA'bhyudaya AthikaM zaucaM vinA na sambhavati / adya sarve klezA dhanasya viSaye zucitAyA abhAvAt pravartante / 'kiM duHkhasya mUlam', 'prANAnapyavigaNayya paropakAraM kurvANA jIvinaH' 'pApinI' cetyAdayaH sarvA racanAH satsamAjasya saMracanAyA mArga pradarzayanti / manye satyakathAvaividhyavilasitA paJcaviMzatitamI zAkhA na kevalaM saMskRtasAhityasampadaM vivardhayet, api tu mArmikakathAbhiH samagraM bhAratIyaM samAjaM sadAcArasya naitikatAyAzcA'bhinavaM panthAnaM pradarzayet / surabhAratIsamarcanAmAdhyamena samAjasya saMracanAyAyAM nandanavanakalpataroH parivArasya prayatnAH sAdaraM samabhinandanIyAH santi / jayatu saMskRtaM saMskRtizca / DA0 rUpanArAyaNapANDeyaH prayAgaH pUjyAnAM caraNAravindayoH praNAmAH / nandanavanakalpataroH zAkhAH kramazaH prApyante / tAsAM paThanena modamanubhavAmi / pratizAkhaM vAcanIyatA vardhamAnA'sti - ityetanmahate santoSAya / / DaoN. vizvAsaH maGgalUruH // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnyA, kIrtitrayI, praNAmAH / praNamyante sAdaraM sampUjyAH sadgurucaraNAH / sArasvatasamAramyAM nAnAcAryasuzobhitAm / prasannAcAryaparyantAM vande vidvatparamparAm / / anivAryamAvazyakaM ca sUcitam asmAkamayanapatrasya 24tame aGke yat sAkSaratAbhiyAnaM syAt saMskAradAyakaM punaH / zikSakaH zikSitassyAcca saMskAraizzobhate tathA / / jIvane saphalaM sarvaM su-phalaM ca bhaviSyati / / evaM kRte, projjvalaM bhaviSyati sarvamiti nizcitam / eSa vivekaH / vinA vivekaM viphalaM sarvam // - lekhakAnAM nivAsa-nirdezana samparkaH zakyaH / prazasyamidam / / 25tamasyA'Gkasya vimocanaM saMskRta-saMskRti-samupAsakAnAM sadguruvaryANAM zubhAzIrvAdaiH, saMskRte samAroha sampannaM syAdityapekSyate, prArthyate ca sAdaram / sanniSThAH sArasvatAH lekhakAH tatra sammAnitA eva bhaveyuH / / sujJaiH sarvaM sudhAmayam // vayaM tatra sahayoginaH // viduSAM vazaMvadatvena, vAsudevaH pAThakaH, 'vAgarthaH' Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataroH zAkhA caturviMzatiH prAptA / sAnandaM paThitA / 'mahAvIravANI' ityatra pUjyatvaprAptaye kathaM jIvanaM yApanIyaM iti samyak sampAditam / dharmAbhAsakulakena tvasmAkaM sarveSAM mithyA'haGkAro dUrIbhavati / syAdvAdasiddhAntAH - trailokyamaNDanavijayasya zobhantetarAm / jainadarzanasya hRdayamayaM syAdvAdaH / abhyAsakAnAM kRte saralatayA dattaH / jainadarzane muktivibhAvanA atra trailokyamaNDanavijayena saralabhASAyAM vividhadarzanAnAM muktevibhAvanA darzitA / tyAgaH kathA idAnIM svArtharasikAnAmaasmAkaM janAnAmatIva bodhadAyikAH / prAyazcittam - ityatra prANinaH paropakAraM kRtvA kimapi na kathayanti kintu teSAM abhAve eva taiH kRtaH paropakAro jJAyate / pAiyavinnANakahA dharmarAja-pa.pU.prAta:smaraNIyakastUrasUrimahAbhAgAnAM kRtayaH svayameva ananyasadRzA atyantabodhadAyinyaH AbAlagopAlAnAM hitakarAH santi / munivizrutayazavijayaH ayi bho AryavarAH ! - bhavadbhiH preSyamANAH sarvA api nandanavanakalpataroH saJcikA upalabhyante / mahate santoSAya samajani nandanavanakalpatarozcaturviMzIM saJcikAM dRSTvA / pratisaJcikamutkRSTapatreSu mudyamANo nandanavanakalpataruratitamAM mude bhavati / yad bhavadbhirvidyutpreSaNa(email ) vyavasthA kAritA tat sAdhu / 8 iti - es. jagannAthaH maisUruH // Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH mandAvanakalpataruH pRSTham kRtiH kato zrIpArzvezvarastotram sva. pravartakamunizrIyazovijayaH citrakAvyAni sva. pravartakamunizrIyazovijayaH sarva-samRddhikaraM AdinAthaprabhustavanam munitArakacandrasAgaraH jinacaturviMzatistutiH prA. amRta-paTelaH RSabhadevastotram DaoN. AcAryarAmakizoramizraH zrIguruvaravaraNam DaoN. vAsudeva vi. pAThakaH indirASTakam vidvAn mahAbalezvara-zAstrI anubhUtizatakam DaoN. abhirAjarAjendramizraH anyoktayaH DaoN. abhirAjarAjendramizraH galajjalikA - daivajJaM kaM pRccheyam ? DaoN. abhirAjarAjendramizraH alaGkAralakSyapadyAni es. jagannAthaH zrIvidyAprabandhaH sva. munizrIhimAMzuvijayaH jainadarzanasatkatattvavibhAvanA - muktiH munitrailokyamaNDanavijayaH granthaparicayaH - zrIdhanaJjayaviracitaM dvisandhAnakAvyam ec. vi. nAgarAjarAv viSayavizeSaH - mama hRdayasparzinI ghaTanA - adyA'pi nItimattA na vinaSTA - premNo vizvAsasya ca zaktiH - RNamuktiH - Atithyam - mama hRdayasparzinI ghaTanA - premamayI mAtA - tvadarthameva vatsa ! tvadartham - ko bhagavAn ? muni dharmakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH munivizrutayazavijayo gaNI munitIrthabodhivijayaH munitrailokyamaNDanavijayaH DaoN. vAsudeva vi. pAThakaH 'vAgartha' Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataraH anukramaH kRtiH kartA pRSTham - dhanyo'si - mama jIvanasya trayaH prasaGgAH - sukha-zAntikRte - jagataH saundaryam - bhagavadastitvam patram granthasamIkSA - AjAdacandrazekharacaritam prA. candrikA vA. pAThaka DaoN. madanalAlavarmA munikalyANakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH DaoN. rUpanArAyaNapANDeyaH kathA - zAntiH muniratnakIrtivijayaH muniratnakItivijayaH munikalyANakIrtivijayaH sA0 dhRtiyazAzrIH 0 DaoN. abhirAjarAjendramizraH kIrtitrayI 0 - duHkhamukterupAya: - kSudhitaH phakIraH - kathAyAM bodhaH raGgamaJcaH mRdaGgadAsaprahasanam marma-narma prAkRtavibhAgaH pahAvapuNNAiM guNAI pAiyavinnANakahA 1. gehesUrasuvaNNayArassa kahA 2. niddhaNavaNiassa kahA 3. caujAmAyarANaM kahA or or A. vijayakastUrasUriH A. vijayakastUrasUriH o m m 3 10 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Title-4 nivedanam ayi bho ! nandanavanakalpataruphalarasAsvadicchukAH sahRdayavAcakAH ! avadhAryatAmetad yat pravarttamAnaM varSaM kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryasya puNyasmRtyA'Gkitam / mahApuruSasyA'sya 1166 tame vaikramIyavarSe sUripadenA'lakRtiH samajani / tata idAnIM kalikAlasarvajJasya navamasUripadazatAbdyA utsavAcaraNasya puNyAvasaraH / utsave'smin svIyayA viziSTazailyA bhAgaM grahISyati nandanavanakalpataruparivAraH / tannAma nandanavanakalpataroragrimA zAkhA 'kalikAlasarvajJa-vizeSAGka' rUpeNa prakAzayiSyate / ato nimantryante bhavanto yada aghonirdiSTeSu tatsadRzeSu vA kalikAlasarvajJasambandhiviSayeSu lekhanI pracAlya vizeSAGkamidamaGkarvantu / viSayAH - kalikAlasarvajJasya jIvanam - kalikAlasarvajJasya rAjanaitikakSetre prabhAvaH - kalikAlasarvajJasya samudAradRSTiH - kalikAlasarvajJasya yogasiddhiH - kalikAlasarvajJasya dArzanikapratibhA - kalikAlasarvajJena saMsthApitAni naitikamUlyAni - kalikAlasarvajJasya granthAH - triSaSTizalAkApuruSacaritramahAkAvyasya ramaNIyatA - yogazAstrasthaM svAnubhavaparipAkajaM yogavarNanam - vItarAgastave prakaTIbhavad bhaktitattvam - siddhahemazabdAnuzAsanasyotkRSTatA etadatiricya kalikAlasarvajJasambandhi preraNAspadaghaTanArocakaprasaGgaH-stutyAdyapi preSayituM kalpate / bhavadhRdayasthaM kalikAlasarvajJaM pratyAdaraM vyaktIkartumayamekaH suyogyo'vasaraH / preSaNAvadhiH 11 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIpArzvezvarastotram // (kavijagaddhararacita-harastotrAna kAri) vijayanemisUrIzvaraziSyaH sva. pravartakamunizrIyazovijayaH (harigItaM chandaH) bhavavanabhramajanitadigbhramasatatamAnasasaMbhrama vigatacetanamasamacetanaguNaniketana! pArtha! mAm // vizadazAradakumudabAndhavavadana! mandiramApadAM sadayamuddhara jina! yazo'bhidhamazaraNaM zaraNAgatam // 1 // daritabhedana! vividhavedanamasamakhedanavApadaM madanamardana! madavimardana! duritatardana! nirdayam // lasadupAsana! vitatazAsana! vitatavAsanamAnasaM sadayamuddhara jina! yazo'bhidhamazaraNaM zaraNAgatam // 2 // bhuvanabhUSaNa! vihatadUSaNa! kumatisaMhatipUSaNaM bhuvanapAvana! vigatabhAvanaviSayadhAvanalolubham // bhayavibhaJjana! bhavikaraJjana! varaniraJjanapUjana! sadayamuddhara jina! yazo'bhidhamazaraNaM zaraNAgatam // 3 // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavikabodhaka! viSayarodhaka! vigatabodhakacittakaM samayabodhana! sakalazodhana! vividhabAdhanasAdhanam // bhavavimocana! vigatazocana! vimalalocana! caJcalaM sadayamuddhara jina! yazo'bhidhamazaraNaM zaraNAgatam // 4 // guNasamudra! mahattvamudra! vinidrasampadamudraNa ! sakalasajjanajananatAraNacaraNacAraNakAraNa! // asamasaMvara! bhavijanambhara vijitazambarazAtana! sadayamuddhara jina! yazo'bhidhamazaraNaM zaraNAgatam // 5 // caladanargalabhavadavAnalavikalakalmaSabhAjanaM kapaTakauzalakalitapAkalaphalitakarmavipAkakam // lasitalAlasalalitalAghavadalitabodhabalodayaM sadayamuddhara jina! yazo'bhidhamazaraNaM zaraNAgatam // 6 // guNavivarjitavibudharjitazamavisarjitamAnasaM bhayahutAzanazamitazAsanamasadupAsanalAlasam // kugatisaGgatilasadasanmatisatatasadgativarjitaM sadayamuddhara jina! yazo'bhidhamazaraNaM zaraNAgatam // 7 // aripaTaccarahaThaviluNThitacaTulacetanavihvalaM mativivarjitaciratarArjitaniyatitarjitasakriyam // kRtakarAJjalimaghadavAvalivikalitAlasacetasaM sadayamuddhara jina! yazo'bhidhamazaraNaM zaraNAgatam // 8 // iti zrIzakalitasakalakalahakolAhalakapaTakulakalazailakUTapravighaTanaprakaTakauzalakulizAyamAnaniHzeSazemuSIsamunmeSaparAjitAparAparAjitanirjarAcAryavaryAcAryavaryazrImadvijayanemisUrIzvarapAdapadmendindi rAyamANavineyayazovijayaviracitaM zaraNagatoddharaNAkhyaM stotraM samAptam // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zrIvIrastutiH < dhanurbandhA > < vasantatilakA > mi mA na raM pa la me vI la citrakAvyAni naM da yA luM gho vIraM namAmi vipadAM dalanaM dayAluM rA pApAn samuddharati yo jitabhAvavairI vijayanemisUrIzvaraziSyaH sva. pravartakamunizrIyazovijayaH 3 -ST sAkadegajanaMmazapramaddarpodarIvaivabhAtajiyotiraddhamusanyA kA ra ghorAndhakAravidhurAn vividhopatApAn / darpodgamaprazamanaM jagadekasAram // vi dhu rAn k n vi vi 15 tA pA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. zrIvIrastutiH Lo sarva yi bha sarva tra Jian dhI tot to dA FF v to nmA m nna tam rito SaNa sarvadA dAritonmAdaM sarvarddhidhiSaNairnutam / vande vIraM mahAdhIraM bhavasatratrasannatam // 4 3. zrIjinastutiH dA sa vi tam si how m bhA sA ja ma ddA u uddAmatejasA bhAsaddehasaundaryabhAsitam / taM sadA'dAsataM devaM vaMdeta viditaM divi // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva-samRddhikaraM AdinAthaprabhustavanam munitArakacandrasAgaraH zivamandirayAnarathe vRSabhaM, natasarva-surendra-narendragaNam / zritabhavyajanaM kUtatIrthavaraM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // 1 // (toTakavRttam) amalaM vadanaM madhuraM vacanaM, nayanaM varapaGkajapatrasamam / nara-devanataM guNalakSayutaM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // 2 // bhajanAt kSaNute bhavakarmaripuM, stavanAt tanute guNakeligRham / smaraNAt dadate sakalaM vibhavaM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // 3 // varadikkumarIkUtasatkaraNaM, surakoTigaNaiH kRtajanmamaham / trijagajjanatA-natapAdayugaM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // 4 // paramAtmamayaM jinapaM vimalaM, svishuddhsuvrnnsdRkcrnnm| gatasarvavikAra-viSAdamalaM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // 5 // hatamohamahAripu-sainyabalaM, nijacetanabhAvasamAdhigatam / gatahAsya-rati-bhaya-zokagaNaM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // 6 // varasiddhipade sthitamaindramayaM, nirupAdhiniraJjanamAtmamayam / avikalpamayaM nirapekSamayaM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // 7 // samavasthitamAtmasukhkhe kamanaM, varakevalabodhayutaM madhuram / saphalaM sarasaM ruciraM priyadaM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // 8 // aghaparvatabhaJjanavajrasamaM, bhavaduHkha-nivAraNa-kAmaghaTam / vigatendriyasarva-vikArabharaM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // // bhavavArinidhau vayAnasamaM, bhavabhImavane varasArthasamam / adharIkRtajanmajarA-maraNaM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // 10 // zubhazAntasudhArasakuNDamayaM, zatabhAskakAntizarIradharam / varasaukhyadadharmavidhAnaparaM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // 11 // bhavaroganivAraNa-vaidyasamam, bhavatApanivAraNa-meghasamam / bahupuNyakalAlalitaM pravaraM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // 12 // upasargamahAnila-zailasama, kalikAlatamo nizi dIpa-samaM / bhavatAraka-tIrthakaraM subhagaM, praNamAmi jinezvaramAdijinam // 13 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jinacaturviMzati' stutiH amRtapaTelaH A sadhyAnapArvaNazazidyutirAzidhautaM, saddhyAnacandanarajaHprakareNa zItam / sadhyAnakalpalatikAvarapuSpagandhi, cittaM mamA'stu jina ! te varadaprasAdAt // 1 // (va.ti.) duHkhasya pUrairmanasaH kRzatvaM, sagaurave hRdyajane nivedyam / na yasya kasyA'pi nivedanIyaM, 'khalA na sarve nahi santi' satyam // 2 // (upajAtiH) sagauravo'haMstvamiti pratItaH, sArvo jagahRdyatamo'stamohaH / stutermiSAnAtha ! nivedayAmi, manogataM tvatpuruto, jaDo'ham // 3 // stotuM na zakyo jina ! te guNaughaH, sarvatrasaDakhyAtigasarvabhAvaH kSetre samaste sakale ca kAle, jinaugha! eko'sti vibhutvaprakhyaH // 4 // AnandaniHsyandamanindyamAdyaM nandIndrasaGghArthya-vRSAdhvadIpam / vRSaika ketuM vRSabhadravandyaM, zrInAbhijAtaM praNato'smi bhakatyA // 5 // medhA madIyAjita ! vizvabandho !, bandhutvasambandhasubaddhasandhiH / sAnidhyatazcandanapAdapasya, jaDA'pi bhUH zItalatAM dadhAti // 6 // tvaM saMbhavaH zaMbhavadevadevo bhavasya nAzAya jinendra ! bhUyAt / bhakto'yamitthaM mayi deva ! pazya, tvadvaktracandra kumudAyito'ham // 7 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmnAbhito nandayasi prabho ! heDabhinandanArhan ! bahuprANivargam / yuSmAdRzAM deva ! dayAparANAM, kalyANakUlAma hi matra eva // 8 // sevyo'samudbhiH sumate ! matIzaH, tvamIpsubhirbhaktimatiM varAzaiH / bhaktivivekAt sumatiM vidhatte, vivekadIpo mRducittagarbhe // 9 // sAndhyo ravI rAjati rAgavarNaH, pdmprbhordehvibhaankaarii| padmaprabho ! rAjati rAgahIna-zcitraM prabhUNAM caritaM hyagamyam // 10 // zayAgramAdAya dayeza ! bAlamamuM nayestvaM nydiiprdiipm|| supArtha ! yAce sudayAM dayena !, dayekSaNAt sUdaya eva nityam // 11 // candraprabhAuhAri jinendra ! candra-prabhA tvayA zuklatareNa nityam / zuklo na, nityo nahi candra eSa, yato'dhikastena parastu jeyaH // 12 // nidhiM guNAnAM suvidhe ! vidhehi, guNeSu hIno'smi, jinAdhikastvam / na sAmprataM svAmini sadguNaughe, yat sevako nirguNitArtinighnaH // 13 // tvaM zItalezaH, kuru zItalezyaM, mAM pApadagdhaM jina ! pApavArin ! / dAhArti retIhana candaneDage, zritasya kasyA'pi vicetanasya // 14 // zreyAMsa ! dharmAMzavikAsibhAsA, vibhAsitaM cittamado'stu ramyam / mohAndhakAreNa parA parAndhaM. tata pIDitaM pIDita-pIDitaM yata // 15 // vyalekhi rekhA guNizekhareSu, tvanAma nirmayaguNaM japadbhiH / zrIvAsupUjyeza tanoti nAma, tvadIyamatraiva zivaM janAnAm // 16 // zyAmAyamAnAn vimalIkaroSi, tat tvAM jinA'rhan vimalaM stavImi / tvameva satyaM vimalo'si deva !, yat karmamAlinyamalaM punAsi // 17 // yathA yathA te vacasAM prathA me citteza ! citte'calatAM prayAti / tathA tathA'nantajina ! pramodo, manAti mauhaM paramaM pramAdam // 18 // navAvatAro'khilapAdapAnAM, navairnavaiH pallavajaiH suvarNaiH / yathA madhau, te jina ! dharma ! dhanavAvatAraH zrutajaiH suvarNaiH // 19 // zAntIza ! mAM dehi sadA hi zAnti, yato'hamaMhobhirazAnta-tAntaH / tvayyeva zAntina harAdikeSu, yasyA'sti yad, tad hi tato'sti labhyam // 20 // vyarthaM vyathA nAtha ! mayetyamApi, bhISme bhave'tra prathite'timohe / vijJaptametat tu sudAruNaM re... re... nAtha ! kuntho ! tanu dharmabhA''vam // 21 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he nAtha ! mohasya carau durAzau, kAmazca kopazca nigUDhatattvau / kadarthayantau satataM sumUDhaM, mAM rakSa rakSA'ra ! jitAra: mau''ra ! // 22 // malIprabho ! mohatamondhamugdhaM, vidhehi mAM zuddhataraM subuddham / andho'si mugdhastvamitIha nohyaM, kAruNyadhAmnAM karuNA hi zazcat // 23 // zrIsuvrato'syanyamunivraje tvaM, na suvratAste viratA na pApAt / jJAtveti nA'nyaM paramaM samIkSe, sAretarajJAnavatAM na mohaH // 24 // namenameH pAdapayojamojaH-pUreNa dhautaM kaluSaM kukarma / re jIva ! tenaiva tavA'stu kRtyaM, digdhaM sudhA''sArakUtA'rhatA yad // 25 // saumyA''rya ! kAmyADarcita ! karmajeta-netaH prabhUNAM narakAntabhA'vam / neme ! vibhUtervarabhUta ! bhRtye, tvamAbhavaM me bhava nAtha ! nAthaH // 26 // kA~'ntaM vidhatse jagadekakAnta !, tattvena sattvaughahitena pArzva ! / kalyANadhAman ! kuru mAM vibhaktiM, niSkAmadaM pratapobhirAmam // 27 // vandAruvRndArakavRndavandyaM, vande varaM vIravibhuM vibhAram / vizvAtmavaryaM varadaM vibhendra, vibhA''yaviSNuM vigatArasAram // 28 // kRpA'mRtaM te jinarAjavUnda !, kAGgalahaM tatpara eva bhaktau / bhaktiM vidhAyA''pya paraM supuNyaM, puNyaM bhaved vizvamidaM tu vizvam // 29 // 1. sagaurave hRdi ajane ekAnte ityapi syAdanvayaH / nandituM zIlaM asyeti nandiH, sadA prasannaH, indraH AtmA yasya saH - indrIndraH, tena saDena aryaH iti / vRSo dharmaH, tasya mArgaH, taM dIpayati iti / padmaprabhanAmA prabhuH iti padmaprabhuH iti madhyamapadalopaH samastaH / nuk stutau iti dhAtoH alpratyaye navaH, navanaM navaH-stutiH prazaMsA, tayA yukto'vatAraH iti navAvatAraH / 5. A-samantAt-avaH, rakSaNaM AvaH, dharmasya bhA bhAnaM jJAnaM prakAzo vA tena AvaH iti / 6. mA jJAnaM, tayA AraNaM Aro gamanaM, prAptirvA yasya saH mA''ra: / tatsambodhane mAuDara ! anye anyatIrthikAH munayaH anyamunayaH, teSAM vrajeSu iti / 8. kaM duHkhaM, tasya antaH kAntaH, taM duHkhavinAzanam / viziSTA bhA jJAnasvarUpaHprakAzaH, kaivalyameva, tasmin A ramate iti vibhA''ra: / 10. viziSTA bhA kevalajJAnaM vidyate yeSAM te- vibhAH-sAmAnyake valinaH, teSu indraH - tIrthakaratvAt / 203, ekatA evenyU bereja roDa, vAsaNA, amadAvAda-7 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhadevastotram DaoN. AcAryarAmakizoramizraH (1) vande jinaM jagati jainasamAjapUjyam, tIrthaGkaraM prathamamatra tapo'gramUrtim, yaM jainadharmajanakaM manasA smarAmi, tasmai namo bhagavate RSabhAya deze // 1 // (2) jJAnaprado'tra janatAzubhacintako yaH, viprAdizUdrajanatAsamatApradaH saH / bhASopadezakavaro janatAhite yaH, sammAnitaM tamUSabhaM praNamAmi devam // 2 // (3) yaH karmaNA'tra manasA ca hRdA ca vAcA jIvasya pIDanavirAma ihaivamaicchat / yaH sAdhanAsamayakaSTasahasrabhogI, taM brahmaniSThamUSabhaM zirasA namAmi // 3 // (4) sAMsArikAdisukhasaGgrahamuktidAtA, jIvAtmavAn sa bhagavAnaparigrahI yaH / taM satyavAdinamahaM hRdaye smarAmi, zrIjainadharmajanakam RSabhaM namAmi // 4 // yaH svIcakAra jaDacetanamUlarUpam, tasminu kadApi na ca yo vikUtiM cakAra / jainapravartakavarAya munIzvarAya, tasmai namo bhagavate RSabhAya deze // 6 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asteyamatra punarantamanekatAyAH, ekatvameva janajIvanasaukhyahetoH, yazcA'bravIdiha sadAcaraNaM tvakopam, sammAnitaM tamRSabhaM praNamAmi devam // 7 // (7) satyaM tvasaGgrahamahiMsakatAM ca loke, kalyANahetava itIdamupAdizad yaH / yasyA'tikaSTatapaso vratapAraNA hi, taM brahmaniSThamUSabhaM zirasA namAmi // 8 // (8) sampUrNayauvanasukhAni vihAya yogI, cakre tapo vanagato'tra virAgavAn saH / pIDA parasya kathitA bhuvi yena hiMsA, svAnte smarAmi RSabhaM tamahiMsakaM hi // // yogena satyavacasA yamahiMsayA ca, dhyAnena jIvadayayA ca titikSayA ca, svAtmAnameva kUtavAniha yo hi tIrtham, tIrthaGkaraM prathamamo ! RSabhaM bhajAmi // 10 // (10) AdhyAtmikAya janavarNavibhedahAya, kalyANadAya janacintanakarmakAya, dhyAnAya yoganiyamAdikapAlakAya, tasmai namo bhagavate RSabhAya bandho ! // 11 // 295/14, paTTIrAmapuram, khekar3A (bAgapata) u.pra. 250101 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIguruvaravaraNam // DaoN. vAsudeva vi. pAThakaH 'vAgartha' utkarSArthaM kiM karaNIyam siddhisAdhane kiM karaNIyam / AptumIpsitaM kiM karaNIyam zrIguruvaravaraNaM varaNIyam // puNyacayArthaM kiM karaNIyam pApavimuktyai kiM karaNIyam / svasthaM sat kiM karaNIyam zrIguruvaravaraNaM varaNIyam // sukhazAntyarthaM kiM karaNIyam duHkhaM jantuM kiM karaNIyam / modaM prAptuM kiM karaNIyam zrIguruvaravaraNaM varaNIyam // mAnaM prAptuM kiM karaNIyam hAnaM hantuM kiM karaNIyam / prItyAptyarthaM kiM karaNIyam zrIguruvavaraNaM varaNIyam // divyadayArthaM kiM karaNIyam sattvAptyarthaM kiM karaNIyam / prApte sattve kiM karaNIyam zrIguruvavaraNaM varaNIyam // guroH kRpArthaM kiM karaNIyam ziSyatvArthaM kiM karaNIyam / sarvayogyatArthaM smaraNIyam zrIguruvavaraNaM varaNIyam // 354, sarasvatInagara, AMbAvADI, amadAvAda-15 phona : 079-26745754 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indirASTakam vidvAn mahAbalezvarazAstrI (paJcacAmaracchandaH) ratnapUrNasvarNapAtrahastapaGkajAnvite ! / raktapaGkajAlaye ! samastabhaktasaMstute ! // devarAjamukhyanAkalokavAsivandite ! / pAhi pAhi paGjAkSavallabhe ! namAmyaham // 1 // dehi me samastaratnapUrNasvarNabhAjanaM / rakSya mAM tvadIyapAdapadamasevakaM sadA / indire ! madIyadevamandire sadA vasa / pAhi pAhi paGkajAkSavallabhe ! namAmyaham // 2 // bAlabhAskaropamAnadivyavastrabhUSite ! / vipravargapaThyamAnavedamadhyagocare ! // vanditAGghi ! padmabhaktakAryasAdhanodyate ! / pAhi pAhi paGkajAkSavallabhe ! namAmyaham // 3 // 12 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsare bhUgau pradoSakAlapUjanapriye ! raktapadmayugmahastamadhyabhAgazobhite ! pUrNacandratejasA virAjitAnanAnvite ! pAhi pAhi paGkajAkSavallabhe ! namAmyaham // 4 // yastvadIyapUrNadRSTipUtamAnavassadA / svarNaratnakaGkaNAdibhUSaNAnvito gRhe // sampadanvitAgragaNyamadhyazobhito bhavet / pAhi pAhi paGkajAkSavallabhe ! namAmyaham // 5 // yasya mandiraM ramAnivAsazobhitaM sadA / puNyapUrNamAnavaM vadanti taM naraM janAH // sarvayogyatApradAnamindirAvaze sthitam / pAhi pAhi paDUjAkSavallabhe ! namAmyaham // 6 // kaiTabhArivakSyamadhyabhAgazobhite ! sadA / candrikAsamAnamandahAsazobhitAnane ! // raktapaGjAlaye ! samastasaukhyadAyini ! / pAhi pAhi paGkajAkSavallabhe ! namAmyaham // 7 // indirAkRpAkaTAkSapUtamAnavo'smyahaM / indirApadAbjabhaktirastu sarvadA mama // indirA mamA''laye sadA nivAsinI bhavet / pAhi pAhi paGkajAkSavallabhe ! namAmyaham // 8 // bhaktyendirASTakamidaM / pradoSe bhRguvAsare // ye paThanti narAsteSAM / sarvasampatpradendirA // 8 // (paJcacAmaravRttalakSaNaM tu - gururlagunirantaraM bhavecca paJcacAmaram / ) tejas - naM 124/si, 5 krAs girinagaram, beGgalUru:, pina-560085 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anubhUtizatakam DaoN. abhirAjarAjendramizraH mAdhuryaM komalatvaJca dhatte pakvaM phalaM yathA / narastathaiva vArdhakye jAyate komalo mRduH // 1 // mAturdhAtuH piturmitrAt lokAdapi sugopitm| jAnAtyAtmA svakaM pApaM so'thavA jagadIzvaraH // 2 // pApamAzritya saMvRddho na jAtaH ko'pi parvataH / varaM valmIkabhAvo'sau tataH puNyasamAzrayaiH // 3 // ye'bhirAjasya hantAro ye vA'kAraNavairiNaH / hanta te'pi hatA dviSTA lakSyante svayamAtmanA // 4 // 1. racanAkAlaH 8.8.09 (1-26) 16.8.09 (26-50) 30.8.09 (51-70) 1.9.09 (71-101) 14 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kucakandukakhelAbhiryAbhistanvi ! jitaM jagat / hanta tAvapi saJjAtau zAlmalItUlasannibhau // 5 // prArthanAzatadutkartA nigrahAnugrahakSamaH / kvA'si rUpAbhimAnaste sAmprataM bho tilottame ! // 6 // divasAzca nizAzcA'pi vyatiyAnti sadA samam / lakSakoTidhanezAnAM drumAdhazzAyinAmapi // 7 // yatnato'rgalitaM dvAraM zatadvAHsthasurakSitam / samudghATayati svairaM vipattiryamapreSitA // 8 // soDhaM soDhaM vipaccakraM vItacinto'smi sAmpratam / drakSyAmi nanu paryAyaM taTasthIbhUya durhRdAm // 9 // zItameva jalaM noSNaM vahniruSNo na zItalaH / nisarge'pi padArthAnAM dhAturevA'dhikAritA // 10 // yathA tyaktaM durvacanaM jAyate hi nirarthakam / duHkhaJcA'pyananubhUtaM tathA vaiyarthyamApnute // 11 // vyuptaH kandalitaH protthastAvake eva mAnase / kA me hAnirjayenmitra ! bhavatpApavaTadrumaH // 12 // saMgharSo na vareNyo'sti nRNAmatha vanaukasAm / kIcakAH pazya dahyante grISme saMgharSajAgnibhiH // 13 // na vai kamradhiyaM krodho bAdhate jAtu mAnavam / jaladAnAM gRhe nA'gnirdhukSito'pi pravartate // 14 // gardabhAd gardabho jAta azvAdazvo hi jAyate / sairibhaM hastinI sUtA zrutaM keneti bhUtale ? // 15 // AkAGkSava vipanmUlaM samucchinnaM nu tanmayA / mUle chinne kca tacchAravA tatprasUnaJca tatphalam // 16 // sukhadaM putrajanmeti mA'smin bandho ! ratiM kRthAH / kiyatsukhaM dadau kaMsaH pitre veno'tha rAvaNaH ? // 17 // sadbIjamUSare cA'pi sphuTitvA jAyate drumaH 1 dhenukukSAvapi nyuptaM bIjaM gokarNatAM gatam // 18 // taTaM saMkSipya vistArya chittvA bhittvA purassarA / nadIva manujaM pazcAt kurvatI vardhate dazA // 19 // 15 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo hi vismaryate loke sa paramArthato mRtaH / nityaM jIvatvasau kintu yo hi loke samarcyate // 20 // jIvalapi mUto nUnaM lokasantApako naraH / jejIvyate mRto'pyeSa lokakalyANasAdhakaH // 21 // kuTumba utpathaH pApI nijo'pyatyayamarhati / yAdavAn nAzayitvedaM hrilokmdrshyt // 22 // na caritraM na vA niSThA nA'pi zIlamapekSyate / saMsattato hi netRNAM svargAdapi garIyasI // 23 // pANDitI hiNDate dvAri-dvAri zIlaM vipadyate / lakSyate jayinI saikA yuge'smin kUkalAsatA // 24 // kiJcinnaiva parAdhInaM bhakSyaM peyaJca maithunam / sukhinaH kalaviGkAste grahebhyo'pyaniyavitAH // 25 // mAMsArthaM na vadho'bhISTa: svarArthaM na ca bandhanam / pitRpakSe parA pUjA ko nu kAkAnmahattara: ?? // 26 // stambhAducco drumAducco meghAducco'pi jAyatAm / himAdi nikaSA hanta laghureva naro bhavet // 27 // chidraM pidhehi kAyasya cchidraM gauravarecakam / AmukhAmbhaHprapUrNo'pi kumbhazchidreNa ricyate // 28 // bhAti bhuGkte bhunaktIti bibhartIti bibheti vA / bhAryA kena bhakAreNa viraJcirvetti kevalama // 29 // pRthvI zayyA chadiAma bhakSyaM zAko nadI jalam / kinnu naiyUnyamUrdhAnAM carituM ceddharAGgaNam // 30 // ta eva sukhino loke yeSAM tRSNA na vidyate / satRSNA nityamudvignA atRSNA nityananditAH // 31 // loSTavannirapekSasya lakSakoTimitaM dhanam / uSNayentu kimadhikaM lambarA kambalAvRtam // 32 // AtmapAdadvaye satyapyArohanti catuSpadAn / kIdRzAste narA mUDhA nA'haM vedmi yathArthataH // 33 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAntabhuktA'pi zayyAyAM kaantaa'bhinypaargaa| kena bhukteti jAnAti kevalaM svairiNI dhiyA // 34 // yathA plAvanamAdhatte varSau nu nadIjalam / enasAmapi sambhAraM tathA jAtu vilokyate // 35 // tanimnA svAdupayasA zIte bhAti saridyathA / prakRtyA'kiJcanatayA manasvI puruSastathA // 36 // vRkSANAM dharaNI vandyA dhanAnAM sAgarastathA / nadInAM parvato vandyo vandyA tRNAJca janmadA // 30 // agRhasya gRhaM mAtA'pyapiturjananI pitA / abandhorjananI bandhuranAthAnAJca sA'khilam // 38 // sambandhino'khilA loke matkuNA raktazoSiNaH / tasmAd vidhehi sambandhaM kevalaM hariNA saha // 39 // samRddhaM yo na gRIte'pyasamRddhaM na muJcati / akAraNapraNayinaM samAzrayata taM harim // 40 // kSIraM sodarajaM prema prasUgonissRtaM mRdu / priyArAgAmlatAmizraM vikRtaM hanta jAyate // 41 // svargo gRhe'tha panI cenmnovRttaanusaarinnii| pratIpapathagA saiva gehe sRjati rauravam // 42 // saMropito'pi mAkando nityasaGkaTasaGkulaH / nirbhayaM vardhate hanta svayaMjAtassnuhItaruH // 43 // adhItya vAGmayaM nityaM mayA hRdarpaNIkRtam / tato'tra jagatAM rUpamayanaM pratibimbitam // 44 // na tayugaM na kavayaste na tAdRzapAThakAH / ahameva kalAvasmin kAlidAso'tha bhAraviH // 45 // jagatprakAzake sUrye gagane saMsphuratyapi / sAndhyanIrAjanA devyA dIpakenaiva jAyate // 46 // kavayaH kavayastveva dhanino dhaninastathA / nAmazeSA bhavantyanye yazazzeSAH kavIzvarAH // 47 // 17 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Izvarasya samucchettA grahANAmapi zAtakaH / sukhaduHkhaplavonmuktaH kavireva niraGkuzaH // 48 // aznAmi bhojanaM pakvaM svenaiva hRdayAgninA / pibAmyazru sukhaM suptaH smarAmi jagadIzvaram // 49 // yadi sRSTiH pravRttA syAt khristAd vA'tha muhammadAt / tadaiva teSAM siddhAntA mAnyAH syurjagatItale // 50 // kilviSamAcarantaM mAM 'na mAM ko'pi vilokate' / dhyAyannitIzvaraM pApI laghayatyUrdhvadarzanam // 51 // mAnase yadi no zaucaM tIrthasnAnaM zataM vRthA / AcaraNaM na cetpUtaM vyarthA dharmakriyAstadA // 52 // AtmAnamIzvaraM viddhi svadehaM viddhi mandiram / anuSThAnAni karmANi bhava saddhArmiko bhuvi // 53 // prAtargaGgAjalasnAnaM pApAsaktirdivAnizam / parApakAravyasanaM vAkkIlaM dhinAdhamam // 54 // jAnalapi naraM pApaM nRzaMsaM yo hi rakSati / niSpApaJca dunotyaddhA kUTayuktyA dhigeva tam // 55 // mAnaM na mAninAM, zIlaM pazyati zIlavatAmapi / krIDatyaho bhAgadheyaiH prADvivAkAdhamo nRNAm // 56 // pApavAk pApakarmA ca pratyahaM pApamAnasaH / heyo'spRzyazca vAkkIlo vIthikAkukkurAdapi // 57 // jAyeta me punarjanma yonau kasyAmapi prabho ! svIkaromi, paraM nAtha ! prAvivAkaM na mAM kRthAH // 58 // toSayituM na vA zaktaH kuberasyApi sampadA / lolajihvastu vAkkIlo jIrNaparyaGkamatkuNaH // 59 // ArtAnAmazrubhiH snAtaH sAdhuvyasanaharSitaH / chalacchadmArjito yogairvAkkIlo bhuvi jIvati // 60 // pareSAmahitaM nityaM kartuM yukto'si sotsavam / tvatkRte'pi tathaivA'nyaH kathaM naitatsamIkSase ?? // 61 // 18 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durbuddhayaiva hato vAlI rAvaNo durdhiyA hataH / durbuddhayaiva hataH kaMso kauravA durdhiyA hatAH // 62 // subuddhiH sampadAM mUlaM durbuddhirmUlamApadAm / vivekazminA grAhayA sayatnaM buddhirazvinI // 63 // ghaTAdine'pi meghAnAM bhaanumaacchaadyedythaa| pUrvajanmArjitaM pApaM tathA bhAgyaM satAmapi // 64 // kSaNamazvAn sahante no hanta vaizAkhanandanAH / kAkA: kAkeSu modante kauzikeSveva kauzikAH // 65 // samAdriyate vADmAtraidhUrtA'bhinayapAragaH / satpuruSAH paraM loke prINAtyarthinamarthitaiH // 66 // ropito hi mayA tAlastvayA''mro ropito'jire / dussahe'sminidAghe'dya tvaM sacchAyo'hamAtape // 67 // vedajJo'tha purANajJaH smRtijJo'pi bhavennaraH / bhavitavye samAyAte jJAjJau tulyAvubhAvapi // 68 // zizurmAtari jIvantyAM vRddho'pi jAyate naraH / yuvA'pyakAlavRddho'sau nirambo jAyate pam // 69 // santoSe sati sarvatra sukhamevA'nubhUyate / asantoSAgnidagdhAnAM vApyAmapi kutaH sukham // 70 // nidAghAnantaraM bhUyo nidAgho naiva jAyate / jIvane'pi tathA duHkhaM duHkhai vA'nugamyate // 71 // yathA tApaharI vRSTirnidAghamanuvartate / pazcAttathA hi duHkhAnAM sukhaM du:khApahArakam // 72 // kulAyanirmitijJAnaM khagebhyaH kena zikSitam ? nisarga eva sarveSAM jIvAnAM sarvazikSakaH // 73 // vidadhAti bilAnyAkhaH sazci teSu zerate / zramo'nyasya ca bhoktA'nyo vicitraiva vidhergatiH // 74 // azivaM cintayennA'lpamAcared vA'pyasundaram / brUyAta kucchre'pi nADasatyaM lokaM toSayituM naraH // 75 // 19 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na mayA pUjitA devA na mayA mandiraM zritam / aTitaM tIrthajAtaM no dhRtaM vRttaM samaJjasam // 76 // pitroryeSAM para bhaktiH vRttapUtaJca jIvanam / teSAM muSTau sadA muktirnA'nyo dharmo'pyapekSitaH // 77 // yazaskarI pApahavI dharmArthakAmasAdhikA / zivetarakSatau zaktA saGkaTaghnI sarasvatI // 78 // jitAH sapatnA dhairyeNa jitAH sarvA vipattayaH / dhairyeNaivA'khilaM labdhaM tasmAda dhairyaM mamezvaraH // 79 // nirvApyate yathA vahinaH projjcalanapi vAriNA / tathaiva zAmyati krodhaH soDhaM soDhaM svayambhUtaH // 80 // kokilAnAM varaM maunaM maukulInAM hi kAhale / vilIyate ghanadhvAne mRdaGgadhvanimAdhurI // 81 // sarvaM soDhaM mayA pApaM janmajanmAntarArjitam / itikRtvaiva no kazcit zatrurUpo mayekSitaH // 82 // AyuSi satyapi dhvastAH pratIkAraparAyaNAH / sahiSNavazca jIvanti sukhaM mAnayazodhanAH // 83 // yasmin deze vased dveSTA sa hAtavyo nu tatkSaNam / anyatra vasatiM kuryAt suhRdasti pade-pade // 4 // no nirvahati yA prItiM sA kulInA'pi puMzcalI / tatsmRtau na kSaNo deyo duHsvapnamiva vismaret // 5 // pUcchanti kecidiha mAM vezyA-palyoH kimantaram ? niSThayaiva bhavetpatnI vezyA prItAvaniSThayA // 86 // saktA jAreSu ced bhAryA vezavATastadA gRham / vezAGganA''tmaniSThA ced vezo'pyAtmagRhaM tadA // 87 // jaladAmbUnyanAdAya niraGkuro yathoSaraH / tathA sukhAnyanAgRhya nirAkAGkSo bhavetpumAn // 88 // bhinnataiva jagadyonibhinnatA no ghRNAspadam / kAraNaM santatInAM kiM patipatnyorna bhinnatA ?? // 89 // 20 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtaprasavane nArI naikalA, naikalaH pumAn / yatlairapi kSamau, tasmAt tayorvaibhinnyamAdRtam // 10 // vanaspatInAM vastUnAM dvipadAcca catuSpadAm / sameSAmeva bhinnatvaM sRSTidRSTyA samaJjasam // 1 // bhinnatve'pyavibhinnatvaM ye nekSante guNAzrayam / vastutaste hi vaidheyAH lokamaGgalaghAtakAH // 2 // yAdRzaca yathA yadvat nirmame jagadIzvaraH / tAdRzaJca tathA tadvat grAhyametanmayA tvayA // 3 // jalasya kinnu naiyUnyaM vApImeSAM gRhAGgaNe / dInAnulukapAH kintu tRSApUtyai bhramantyaho // 14 // natolatatvaM samprekSya sAmpratikaM vivekinaH / anAgataM samIkSante mUDhAH pASANabuddhayaH // 15 // ayazaskArakAt putrAt tanujA kIrtivardhinI / zreSThA preSThA mahiSThA ca lokadvayavivardhinI // 6 // AhlAdayantvimA lokAnabhirAjA'nubhUtayaH / AtmasAdvihitAH satyA mRdutiktA natolatAH // 17 // abhirAjItanUjanmA madhyamazzAradAsutaH / kAvyanATyakathAgranthazatakartA budhAnugaH // 8 // saGgrahaM svAnubhUtInAM puraskaroti sAdaram / yathAkAlamupAdeyaM divyaM nizzulkadezikam // 79 // zatakaM svAnubhUtInAmidaM pIyUSapAnakam / sandehagaralaM nRNAM hRdisthaM satvaraM haret // 10 // mAse bhAdrapade zukle vAmanadvAdazItithau / zatruzatrukhayugme'bde bhaume kAvyaM prapUritam // 101 // // iti zrImadabhirAjarAjendraviracitam anubhUtizatakasamAptam // Sunrise Villa Nr. Senior Secondary School, ___Lower Summer Hill, SHIMLA - 171005 21 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyoktayaH DaoN. abhirAjarAjendra mizraH balAhakaH kAlAguruH vilocanam amandajalavarSaNairgirinidAghatApaM haran vipatritalatAvalIrujamuzIralaipaithuvan / vipannakRSisampadaM dviguNayannamRtapAnakairghanAgamabalAhako'smyahamudAradAnavrataH // 1 // dagdhaM zarIramakhilaM tilazastavottho dhUmoccayo nibiDagandhabharAvanamraH / kAlAguroH kSatimupetya mahopakArin ! bhasmAvazeSamapi te mahitaM namAmaH // 2 // tvaddhUvikuJcanalavodgatasavilAsaijeMgIyate viSamasAyakanATyanAndI / bhrAtarvilocana ! tanUttama ! rAgamUla ! tvAM bhAvaye'nizamahaM smarabandhuratnam // 3 // prAnirdayaM krakacadantacayairnikRttaM pazcAtkRtaM vipaNivikrayaNAya khaNDam / ghRSTaM lalATatilakArthamatho'zmapaTTe pATIra ! kinnaghaTitaM tvayi hA ! nRzaMsam // 4 // ardhAMzena payobhUtA hi kalazAH svairaM nadanti dhruvaM zUnyaM zabdaguNaM yatastadudare prAjyaM bhavatyeva tat / dhanyAH pUrNaghaTAH kathaJcidapi ye nA'lpaM nadantyadhvani brahAjJAnasukhonmadA iva mahAsattvA vimuktyarthinaH // 5 // zuNDotthApitabhAravattamataruskandhaM dRDhaM dantayolagnaM hastipakAkuzAgravilikhabhAlo vahasyAkulaH / pratyaGgaM kSatamAbibharSi nitarAM gAlyA ca sambodhyase bhrAtassindhura ! kiM bhavAnna sahate kSudrAnarAd duSkRtam // 6 // pATIraH pUrNaghaTaH sindhuraH 22 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSArAbdhiH chavillalaDahaH dhik kSAratoyadhimudIrNatRRSAmapeyaM dhik cA''pagAM madhujalAM vasaterdaviSThAm / vande'grahArajalapAnagRhItadIkSA vApImudAraparidhiM sajalAM zaraNyAm // 7 // jyeSThaH svapratibhAbalena samabhUnnAsAsthavaijJAniko vyApArairnanu madhyamo'rbudapatiH kanyA kuberasnuSA / yo'sau niSpratimazchavilalaDaho matkIrticandragraho matrIbhUya sa eva mAM parijanaM diSTyA'dya saMsevate // 8 // nIlAmbarAdamRtacandramarIcivRSTiH prAcIsamIraNajharI parito'pi vAti / kAsArazItalajalaM ghanamaGghimUle bhrAtassaroruha ! tathA'pi na te vikAzaH // 9 // bhuvAunnAnyudarambhari pratipalaM nIraM piba svecchayA kakSeSu kvacidapyavaskaracaye gADhaM svapihayAdinam / kiJcA'pAnapurISamUtranivahaM sarvaM sahe te'nizaM mA chittvA vasanAni mUSika ! sakhkhe ! kArtaghjayamudghoSaya // 10 // saroruham mUSikaH araNyama nipatitajaratpatrAH zAkhA latAzca vipallavA zzulukasalilA vApI kuo'pyapuSpatalicchakaH / nihatasuSamAraNya ! bhrAtarna dainyamupAzraya nabhasi parito meghAzcArI cirAya vitanvate // 11 // zivaphalam (seva) santveva hanta dhaninAM sahakAravATyaH saMropitAH parijanaiH zatalakSavRkSAH / dvAri sthitazzivaphaladruma ekalo'yaM dhanyaH kuTumbabhUdanantaphalAnato me // 12 // lavaNam elAhiGgalavaGgapippalaharidrAjIrakAdyairbhUzaM pakvAlaM kiyadeva saumyavidhinA saMskRtya klRptaM bhavet / yenaikena parantu hInamakhilaM vyarthaM hi saJjAyate jIyAtallavaNaM mahAnasalasannArImahAnAyakam // 13 // 23 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ galajjalikA daivajJaM kaM pRccheyam ? DaoN. abhirAjarAjendramizraH Ayuraho me kiyadavaziSTaM daivajJaM kaM pRccheyam ? sampratyapi kiM kiM karaNIyaM daivajJaM kaM pRccheyam ?? // 1 // mayi jIvati gAGgeyasadRkSe, suyodhanAdInAM nAzaH bhavitA vA, na vA samarabhUmau daivajJaM kaM pRccheyam ? // 2 // adhirathasUnoriva mamA'pi sUryAtmajatA, maraNAtpUrvam pRthayA prakAzayiSyeta no vA, daivajJaM kaM pRccheyam ? // 3 // pratizAkhaM susthirA ulUkA asminmaJjulakelivane samutsArayiSyante no vA, kaM daivajJaM ? pRccheyam ? // 4 // pAmaravasateH sukhonmUlinI dRSTirdraviNapizAcAnAm' kvacidanyatra sthAsyati no vA, kaM daivajJaM pRccheyam ? // 5 // hRdayodadhimanthanasamutthitaM prANadAhi me garalamidam dhUrjaTinA pIyate vA na vA, kaM daivajJaM pRccheyam ? // 6 // janitasvApA klRptasAdhvasA'pahRtamithaH paricayasUtrA vipattamisrA kSIyate na vA, daivajJaM kaM pRccheyam ? // 7 // kAmaM zvetAmbaraH saMsadi, vyavahAre nagno netA prApsyati muktiM mRto vA na vA, daivajJaM kaM pRccheyam // 8 // rASTramidaM pracchannasapalairbAndhavyAbhinayottIrNaiH muktaM hanta bhaved vA na vA, kaM daivajJaM pRccheyam ? // 9 // 1. Builders. 24 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alaGkAralakSyapadyAni 1. 2. 3. maitraH zauryeNa vajrIva bAlo buddhau pradhIriva / zizuzcandra iva zvetaH sItA zrIriva sundarI // smitaM kusumavad ramyaM hitA vANI sudhA yathA / navanItamiva svAntaM mRdulaM tava sanmate ! // dharmaluptA 4. aGgArasadRze netre garjanaM sphUrjathUpamam / 5. (1) upamAlaGkAralakSyANi tArAkAntizcArumuktAvalIva glaubimba zrIH sundarAsyaprabheva / vyomacchAyA ramyakezacchaTeva svAntaprAnte yAminI kAminIva // (dharmaluptA) 7. kintu te dhIradhuryasya hRdayaM sumasammitam // (dhIradhuryasyeti padasya viparItalakSaNayA bhIrorityarthaH 1) tapanasannibha ! te ripusantatiH nRpavarApagayA sadRzI satI / tava dRzaH patanena kila kSaNAnmarudharAsamatAmayate na kim ? // (dharmaluptA) 6. (zrautI dharmaluptA vAkye) mAnavaM girisaGkAzacittAbhogamadhikSipan / saudAmanIsamamatirlaTako lAti sammadam // [laTako duSTa: / lAti = AdadAti / lA AdAne] es. jagannAthaH, maisUru / tathA vAdanamaGgulyA nartakyA nartanaM yathA / tathA ca vallakI mitra ! raGgasarvaMsahA yathA // ['mitra' ityatra 'bhAti' iti pAThakalpane bhAnasya sAdhAraNadharmatA, tena ca zloko'yama-nudAharaNatvaM bhajate // ] 25 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zrautI dharmaluptA samAse) 8. prajAbhiH sahite rAjye netraidRSTo'mbujairiva / tArAbhiranvite vyomni rAjA rAjeva he sakhe ! // ["ivena samAso vibhaktyalopazca" iti vaiyAkaraNasamayaH / tasmAt 'ambujairiva', 'rAjeva' ityubhayatrApi samAso na kevalaM sandhiH / anyacca- 'he sakhe' ityatra 'rAjate' iti pAThakalpane tu rAjanasya sAdhAraNadharmatvAt pUrvavadanudAharaNatvaM prasajyeta ] (ArthI dharmaluptA-vAkye) 9. sudhayA sammitA vANI zilayA sadRzI matiH / naTAbhinItyA duSTasya tulyA vacanavaikharI // (ArthI dharmaluptA-samAse) 10. kokilAlApasaMvAdI nAdaH saMgItake zrutaH / sudhAdhArAsajAtIyA jAtA cA''modasantatiH // (ArthI dharmaluptA-taddhite) 11. sadRDhadhiyAM phalakalpaM laSitaM nRNAM bhavatyasaMkasakama / caJcala ! jahati na saMkalpAste saMkalpakalpatAM jAtu // [a-saMkusukama-sthiram / 'saMkusuko'sthire' ityamaraH / / vAcakaluptA12. zItAMzugaureNa kapotakena chatrAbhirAme viTapinyadIrthe / agAyi gItaM bahudhA raveNa nIre'zmapAta-dhvanimaJjulena // (kartRkyaGi vAcakaluptA) 13. sati vastukRte dhanavyaye hRdayaM dhanvagatAmbujAyate / kRpaNa ! draviNagame tu te ravibimbekSakanIrajAyate // [dhanva = marusthalam / (kartRkyaGi vAcakaluptA) 14. zabdaiH puraM sRti-ga-vAhana-vRndajAtaiH zvabhrAyate namano garalAyamAnaiH / grAmaH punarjanapadAdRtamaJjugItaiH svargAyate manujacittasudhAyamAnaiH // 26 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcakaluptA samAsagA15. AkAze salilAzayanIle zItAMzukhaNDarucirANAm / kahAnAmAvalirupajanayati mudamananubhUtapUrvAM me // (kahAnAm = bakAnAm / (vAcakaluptA samAsagA) dADimarohitamujjhan nizi rAkAyAM zanairnijaM rUpam / suvidalitakUrcake sarazubhaM bimbaM dadhAti zItAMzuH // [kUrcake saro nArikelaH / 'lAGgalI' ityaparaM nAmA'sti nArikelasya / etena, zuddhasaMskRte'bhidhAnadvayavato'sya vRkSasya kevalaM drAviDamUlaka saMjJAvattvaM pratipAdayantaH praastaaH| kimuta "saMskRtabhASiNAM janAnAM pUrvaM nArikela-vRkSasya paricaya eva nA''sIt, drAviDAnAM saMparkAnantarameva teSAM saMjAtaM nArikelavRkSadarzanabhAgyam" iti vAdinaH ?] vAcakaluptA karmakyaci 17. mArAlaparNamRdulA nizi bhUpa ! zayyA prAtazca mAgadhakUtA stutigItayastAH / sarvaM smara tvamupalaM bata sAmprataM yo maJcIyasi zrutikaTrana viravAMzca zRNvana // (yudhiSThiraM prati draupadyA vAkyamidam / ) 18. kalpadrumIyati janaH sa janeza ! vIkSA dugdhAbdhibindusahajA yaduparyaho te / zAkhoTakIyati nipAtayasi svadRSTiM hAlAhalANubhaginImatha cet sa eva // 19. vismito vizvarUpasya darzanAd vijayo'vadat / viSphuliGgAyate sUryaH puraste puruSottama! // (vAcakaluptA karmakyaci) 20. arasika ! sarasAM nUtanakavitAM garasaMhatIyasi jaDAtmana ! / prAcInakRtiraTanamamRtIyasi nIcIyasi z2amapi navyam // 27 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zrIbrahAtavaparakAlasvAmibhirvAcakaluptA'dhikaraNakyacyapyudAhAri / tatpakSe21. pathIyati druzAkhAsu pAdapeSu gRhIyati / kapirviTapavistAre kiJca krIDAsthalIyati // -evamudAharaNe kUte saundaryAbhAvAdalAratvaM na siddhyati / tasmAdevaM lakSyaM sraSTavyam :22. koNe vANI sAdhu ! kaNTIyatIyaM vINAdaNDe mAtUkIyatyamoghe / utphullAsyA kacchapIvAdane ca prItyA bADhaM lekhanIyatyamandam // [koNe = vAdanAhe kRtakanakhkhe / 'koNo vINAdivAdanam' iti kozaH smaryatAm / kaNTIyati = kaNTa iva, tAlapatreSu lekhanArthamupayujyamAnA sAmagrIva Acarati] (upamAnaluptA vAkye) 23. vicitaM nikhilaM vanaM manonizitaiH ketaki ! nizcitaM ca taiH / aparaistava hi kSupaistulAlavamAsAdayituM na zakyate // (upamAnaluptA samAse) 24. madrusadRzaM kamapi na vIkSe varavacanadezanAdakSam / puri vA girizikhare vA madhurasmitasundarAnanaM bhavyam // (upamAnaluptA) 25. anekazAstroditatattvamaNDitAH parIkSitAH sarvasabhAsu paNDitAH / / parantu kutrA'pi guro ! bhavatsamo gato madIkSAdhvani nA'dhvanInatAm // [atra kevalam 'etAvantaM kAlaM na madIkSAdhvani na gata' ityuktam / na tu punaH 'kadApi na drakSyata' iti / tasmAdasamAlAratvaM nA'sya sambhavati / dharmopamAnaluptA samAse26. adabhravAdyazravaNAdanantaraM mayA kRto'yaM suSireSu nirNayaH / na veNuvAdyapratipakSarakSakaM zrutaM parAtodyamaho'dhunAvadhi // (sarvathA veNuvAdyasadRzavAdyaniSedho nA'styatra / tasmAt "adhunAvadhi na zrutam" iti prAyoji / sarvathA tAdRze niSedhe tvasamAlAro bhavati / ) 28 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (upameyavAcakaluptA) 27. ramyadhISu nRSu kaNTakIyasi grAmyabuddhiSu punaH sumIyasi / yAcakeSu ca mahAbhinItiyuk sUcaka ! dvirasanIyasi dhruvam // vAkyArthopamA28. vyomoDDayanagambhIrAM pazya kAdambinIM sakhkhe / saromaJjanasollAsAM ramaNIyAM ghaTAmiva // 29. matsyanAzani ! matsyasya grahArthaM kSudhitA satI / saudAmanIva patitA tvamaho'tidrutA'rNave // (matsyanAzani! = Kingfisher) 30. jantUn hatavidhe! mInAn dhIvaro baDizairiva / ghoravyasanasaGghAtaistuditustava kA vyathA ? // (dharmavAcakaluptA) 31. dhIman ! granthavrAtapUtasya vidyAkozantI te mA'stu buddhiH kadAcit / duHkhodvege prastarantI pareSAM tUlantI vA svIyaduHkhaprasaGge // (dharmavAcakaluptA) 32. kUrmati ya eva matputraH zAleti zrutiM samAkarNya / kAnanahariNati kheleti zabdapatanAt sa eva sollAsam // (dharmavAcakopamAnaluptA) 33. girirAjadhairya ! surarAjavIrya ! kiM jaladAtRdADhar2yA-jana-duSTapaddhatim / bhavatA niSevya bahuzug viracyate nayanAmbu bhUSaNagaNe ca mucyate // [kapibhirdarziteSu sItAyA bhUSaNeSu zocantaM zrIrAmaM prati lakSmaNasyoktiriyam // (pUrNA) 34. upaviSTabambhareyaM sumanomaNDaladalAvalI bhAti / niSTaptanIlamaNiriva bhUSA vartulavibhAgapaktimatI // [bambhara:-SaTpadaH / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ArthI pUrNA samAse) 35. zalAkAsamazAkhAvA~zchatrAbhoganibhastaruH / chAyAdAnAt pramodAya dharmasvinasya dehinaH // (ArthI taddhite pUrNA) 36. pANau krIDAlorarbhakasya kanduka ! vibhAsi vizadatayA / zItAMzumaNDalavadapi ca dhavalapadmavadatIvaramyatamaH // (zrautI vAkye pUrNA) 37. antarvikAsamApnomi pramodAt suhRdo hRdaH / jale phullati zItAMzorudayAdutpalaM yathA // 38. aTavyAM kSudhito hanti kesarI hariNaM yathA / ___ Ajau kSubdho nihanmyeSa bhImo duHzAsanaM tathA // (dhvaniH) 39. dadRze DayamAnocaM balAkApaktirambare / mayaikSi cA'yamAnA'dho laharyAvalirambudhau // [ca+ayamAnA = gacchantI / aya gatau] (upacarite) 40. AcArya ! nItibhAratyA bhavyayA bhavadIyayA / dIpyatAM manmanovRttirdIpakAntyeva nirmalA // [dIpanaM dIpasya dharmaH / sa bhAratyAmupacaritaH / / (zliSTe) 41. samasitadalAlijaravaM puSkaragaM saurabhAntarAyakaram / jalajamiva jaladabimbaM janayatu janatAM mahApramodabharAm // [jalajapakSeH sama+sita+dala+alija+ravam = samAni sitAni ca dalAni teSu vartamAnebhyaH SaTpadebhyo jAto vo yasmin tat / saurabha+antara+Aya+karam = parimalasya antarAgamanakaram / parimalapUrNamiti yAvat / puSkaragam-jalasthitam / jaladabimbapakSeH sam+asita+dala+Alija+ravam = atIva kRSNA yA dalAnAM bhAgAnAm AlayaH zreNayastAbhyo jAto ravaH sphUrjathuriti yAvat yasmin tat / saura+bhA+ antarAya+karam = saurINAM 30 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAnAM sUryakiraNAnAm antarAyo vighnastatsampAdakam / puSkara-gam = AkAze sthitam / 'vyoma puSkaramambaram' iti kozAt / / pratyudAharaNam42. anIrasya taTAkasya lUnapakSasya pakSiNaH / hInArthasya ca martyasya vaisAdRzyaM na vidyate // (sAdRzyAbhAvAbhAvo na sAdRzyam / ghaTAbhAvAbhAvo ghaTa itivadAdestarkasyA'va nA'vasaraH / 'etAdRzAni vAkyAni loke prayujyanta' iti cet kAmaM prayujyantAm / alaGkAratvaM tveteSAM nAstItyetAvadasmAkamAkUtam / / kalpitopamAyAmapi alaGkAratvaM nAsti / yathA43. AmrANDo'vaTatIre mukhato nata ISadutthitaH pRSThe / tRSitazcAtaka iva bhAti pibalAtRpti vAri nAdeyam // (nAdeyam - nadIsaMbhavam / cAtakaH kevalaM meghAmbu pibatIti prasiddham / ) 44. sAdhUnAmanivAryaiva sUcakaiH saha saMgatiH / mahAviTapinAM maitrI kiraNaistAraNairiva // [tAraNaiH-taraNiH sUryastatsaMbandhibhiH sauraiH kiraNaiH / kaviratra bhAvAvezavazamApanno'baddhaM kavayati, yat saurakiraNaiH saha samparkasya pavitratve'pi taM duSTaiH saha saGgamenopaminoti ] 45. vadhe zrute zakrajito mUdhe'JjasA dazAnane pItagaropame sati / tadakSipaGktiH sahasA sphuliGgamuga vyajAyatA'GgAraparamparopamA // [mRdhe = yuddhe / pItagaro jano mriyate / mRtasya tasya cakSurtyAM sphuliGganiHsAraNaM katham ?] 46. kaNDAragarvakhaNDanakUtiparipATIpracaNDapANDityam / mukhapiNDaM te mama hRdi mANavakoddaNDa ! maNDitaM gADham // [kaNDAraM = kamalam / mANavakaH = zizuH / atra pravartamAnA varNA vIrarasasyAunukUlA na punarvAtsalyasya / mukhapiNDamityatra piNDazabdo'pyasthAne / vastutastvayaM zabdazchandonirvAhAya yojitaH / 2. upameyopamAlaGkAralakSyANi (dvayorapi prakUtatve) 1. dyauriva nIlA sarasI sarasIva dyaurvilasati nIleyam / glauriva vizado haMso haMsa iva glauzcakAsti vizado'yam // 31 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (prakRtAprakRtayoH / / 2. ghana ivaiSa gajo ghanamecako gaja ivA'pi ghano nibiDAsitaH / taDidiveyamaho dazanAtI radanakAntisamA capalA'sati // (asati = zobhate / asa zobhAyAm / ) (eSa iyamitizabdAbhyAM prakRtatvaM, vastuprativastubhAvazca / ) (bimbapratibimbabhAve) 3. taTAkAntaragAmbhojaM zarAvapuTaratnavat / zarAvapuTaratnaM ca taTAkAntaragAbjavat // (upacarite) 4. dugdhAmbudhau vilIneva sudhA rAmAyaNe mama / ___manovRttirmanovRttiriva rAmAyaNe sudhA // (zleSe) 5. vyomeva madhyabhuvanaM madhyabhavanamiva manoramaM vyoma / sojjvalaperu virAjadvasudhAbhogamahimADhyamatibhavyam // [peruH - samudrazca sUryazca / vasudhA bhUmiH tasyA Abhogo vistAra iti madhyabhuvanapakSe / vasu jalaM tad dhatta iti vasudhaH, meghaH, tasyA''bhogo vistAra iti vyomapakSe ] (vyaGgyadharmayuktatve) 6. sumanaHpaTalIva kAJcanAbharaNAlI drumasammite kare / kanakAbharaNAvalIsamA kusumAlyAM karasodare drume // (ArthavAkyabhedaH) 7. aGgulISu pariSkAra: zAkhAsu stabako'nayoH / parasparopamAsampad bhAti bhAvukamodakaH // (parasparopamA) 8. tava mugdhazizo ! zayadvayaM bhUzamasmin bhuvane bRhatyapi / avilabdhatRtIyasodaraM labhate sodaratAM parasparam // 9. gavi goSThagate glAvi grugate haMse sarovaragate ca / upameyatA kimupamAnatA'pi na paraspareNa vartete ? // 32 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. ananvayAlaGkAralakSyANi bhavantu bhuvi koTizaH kRtaya uttamAH sattamaiH kRtAH pamatisphuTe mahati dezane dArzane / samastajanatAgatAmitaguNAtidoSeSu ca kSitau jayati bhAratopamamamoghavAga bhAratam // saurabheNa mRdutAguNena satkAntiyuktadalamaNDalena ca / puNDarIkamiva puNDarIkamut kRSTamastyalisamUhatarpaNam // 3. kenApi naivA'styupamA taveti bruvantu lokA aniSedhyavAcaH / parantu jAnAmi supAtradAne hite smite ca tvamiva tvamevam // pAtametu bhavataH kRpA varA dAnazauNDa ! bhavataH kRpA yathA / mayyudAra ! vipulA mayIva satpUjanIya ! mahanIya ! durgate // (pUrvArdha zrautaH pUrNo vAkyago'nanvayaH / uttarArdha samAsaH zrauta ivena saha samAsasya vArtikena siddhatvAt / varatvavipulatce sAdhAraNau dharmAvatra / ) samAsagaH ArthaH pUrNa:5. DIne pakSI pakSitulyo'ntarikSe gatyAM tiryak tiryagAbhaH sthale'pi / kintu prAjJA ! brUta satyaM hRdisthaM dharme kiM nA nRprakAro jagatyAm ? // (yayA rItyA pakSitiryagbhyAM bhAvyaM tayaiva rItyA tayoH sattA / parantu manuSyeNa yayA rItyA bhAvyaM tayA rItyA tasyA'stitvaM nAstIti bhAvaH / ) na suSThu dRzyo'mbuvat kimambudo dRzaH prasAre'mbaravat kRte'mbare / bakAyate yatra bakaH kadApi yo mahAzucirna sphuTamakSigocaraH / / (prathame pAde tena tulyaM kriyA ced vatirityanena vatiH / tasmAdArthastaddhitagaH pUrNaH / dvitIye 6. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (karmakartRNamulorvAcakaluptaH) 7. dRSTvA vyAghraM vyAghradarzaM virAjad varNADhyAM taddehabhUtiM nizAmya / kazcit sAdhuH sAdhuvAdaM hyavAdId "dhanyA dRDme darzanAdasya jAtA" / dharmavAcakayorlopaH pAde tatra tasyeva iti vateH sattvAcchrautastaddhitagaH pUrNaH / tRtIyapAde tu vAcakalupto yaH kyasamAsanibandhanaH / ) 8. ambujAnyambujantyasmin bhramarA bhramaranti ca / marAlAzca marAlanti taTAke vimalAmbuni / vAcakadharmopamAnalope rAjanyazaurye rAjanyaiH saMpUrNaM hRdayAni vaH / mahAbhAratagAmbhIryaM mahAbhAratamumbhatu / 9. mizraNe 10. pANinisUtrAyante pANinisUtrANi bhASyavad bhASyam / ubhayaM bodhayatA guruNA me sadRzaH sa eva gururasti // zleSAnuprANitaH 11. dhanyo dhanyopamaH ko'pi paroddhAro virAjate / kimapUrvaguNAnAM na nRNAM madhye nRNAmiva // [paroddhAraH - pareSAm utkRSTAnAm ut+dhAraM kurvan / idam apUrva-guNAnAm - adRSTapUrva-guNavatAM nRNAM kRte / anyatra pareSAM zatrUNAm ut+hAraM utpATanaM kurvan / pakSe'smin akAraH pUrvaM yasya sa apUrvaguNaH-aguNaH-guNarahitaH / teSAm aguNAnAM nRNAM kRte // ] (pratyudAharaNam) 12. gAne sa iva sa zrotRzrutidvandvavidAraNe / seva sA nartane raGgabhUmimaNDalabhaJjane // (atra saundaryAbhAvAnnA'laGkAraH 1) 13. puSpagucchairatisvacchaiH samupetaH samIkSitaH / kovidAra: kanatyeSa vajrAbharaNavAniva // (atra dvitIyasadRzavyavacchedo nAsti / vajrAbharaNavattvarUpasya dharmasya kovidAre'bhyUhitattvAdutprekSeyam / "bhUSAvAniva mAnuSaH - " iti pAThakalpane tu zuddhopamA / ) 34 - jgrantha@gmail.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shamimilar vidyAprabandhaH sampAdakaH sva. munihimAMzuvijayaH munisujasacandravijayaH pUjyazAsanasamrADAcAryavaryavijayanemisUrIzvarANAM jyeSThagurubhrAtRNAM zAstravizAradAnAM zrImadvijayadharmasUrIzvarANAM vidvacchiSyeSvanyatamo munizrIvidyAvijayaH / sa zAstrapAragAmI vyAkhyAnakalAkuzalazcA''sIt / svagurUNAmantevAsitayA tenA''jIvanaM gurusevA kRtA / api ca, prathamaM gurubhiH saha tatazca svayameva tena samagre'pyuttarabhArate madhye pUrvabhArate ca bhramaNaM kRtam / tathA pazcime'pi sa kacchapradeza sindhapradezaM (sAmprataM pAkistAne) ca vihRtavAnAsIt / tasya pravacanasya bahUni pustakAni prasiddhAni jAtAni / tathA pravacanakalAzikSaNArthaM tena 'vaktA bano' nAmakaM laghupustakamapi likhitamasti / evameva tasya bhramaNapustakAnyapi prasiddhAni / teSu 'mArI kacchayAtrA', 'mArI sindhayAtrA' ityAdIni mukhyAni / kiJca, tadupadezAt zivapuryAM (gvAliyarasamIpe) pAThazAlA'pi prArabdhA''sIt, yasyAM dezavidezebhyo bahavo vidyArthinaH samAgatya paThanti sma / tathaiva jarmanadezAt samAgatya zArloTa kraujhe (Charlote Crouze) nAmikA viduSI tatpAveM saMskRta-prAkRta-apabhraMza-gUrjarAdibhASAH zikSitavatI tacchiSyA ca jAtA / tasyAH subhadrAdevIti nAmAntaramapi jaatmaasiit|| ___ athA'yaM tasya saGkSiptajIvanavRttamayaH prabandhastacchiSyeNa viduSA zrIhimAMzuvijayena likhitumArabdha AsIt / kintu madhya eva tasya svargatatvAt apUrNa eva racitaH prApyate / sa ca yathAtathamatra prkaashyte| 35 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAprabandhaH vItarAgAt samagrajJAt prAjJajJeyAt suvAdinaH / dharmanAthAcca nAthAmi kRpAM kalyANakAriNIm // 1 // bhAratI me sadA deyAd jJAnasArasarasvatI / buddhiM zuddhiM kavitvasya sadRSTivRSTito'mbikA // 2 // lekhaka-vaktalokeSu sphItakIrtivatAmaham / zrIvidyAvijayAkhyAnAM pUjyAnAmaitihAsikam // 3 // sucaritraM prabadhnAmi citrakAyairvicitritam / samAsataH samastaM ca saralaM saralAzayaH ||4||yugmm|| jambUdvIpe'tha dezo'sti gUrjaratrAkhyayA zrutaH / rasAla-tAla-hintAla-priyAlaphalabhUSitaH // 5 // mahI-kumArikA-tApI-narmadAdinadIvRtaH / dharmaniSTha: kumArAGgaH samRddhaH sarvasampadA // yugmam // 6 // zrImAn amathAlAlAkhyaH zrAddhaH prabhAvamaNDitaH / jAtyA vasati tatra sma dazAzrImAlivaMzagaH // 8 // vaizyo vaizyavareNyaH sana puNyakAruNyasanidhiH / tasya parazanAhvA'sti prasannavadanA priyA // 7 // yugmam // dampatI tau gatau pArzve sAThaMbAkhye pure vare vyavasAyArthamaGginAM vyavasAyo hi jIvakaH // 10 // trivedAlenduvarSe'tha(1943) gacchati sati vaikrame / kArtikIkRSNapakSasya caturthe zuddhavAsare // 11 // tayornivasatostatra prItayoH puNyataH sukham / ajAyata varaH putraH pavitraH puNyalakSaNaH // 12 // yugmam // varddhamAnena siddhArtha indro jayantatastathA / dazaratho yathA rAmAd hRSTaH putreNa tatpitA // 13 // kuTumbamatraNAt tasya jampatI cakraturvarAm / AkhyAM becaradAseti devIvizeSabhaktitaH // 14 // dine dine zarIreNa sArdhaM bAlo guNairapi / vavardha, candravat so'bdheH piturharSakaro'jani // 15 // 36 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsId becaradAsasya svasA priyatarA guNaiH / caJcalAkhyA tayA sAkaM cikrIDa krIDanairayam // 16 // paJcavarSIyabAlesmin vartamAne divaM gtaa| mAtA, zucA''hatastena 'zizUnAM sA hi jIvanam // 17 // tAtena pAlyamAno'yaM jIvIbAItisaMjJayA / pitRsvasrA sukhaM prApa 'poSaNaM duHkhazoSaNam // 18 // sAThambAkhye pure tiSThan pitrA'yaM preSitaH zizuH / zrIvidyAlayamadhyetuM vidyA sarvArthasAdhinI // 19 // kakSA abhyasya SaT tatrottIrNavAn sa dhiyA svayA / 'sudhiyAM durlabhaM loke kimasti vyavasAyinAm ?' // 20 // caJcalAkhyA svasA mRtyuM gatA suprItibhAjanam / mAsAntaraM ca vaptA'pi prAptavAn svargabhUmikAm // 21 // anayormRtyuduHkhena vajreNeva hataH zucA / kAmaM becaradAso hI 'saMyogo duHkhakAraNam // 22 // tadA kauTumbikA lokAH svArthapUraNatatparAH / tasya dhanaM ca pAtrANi jarchas ! bhUSaNAnyapi // 23 // sudhI.caradAsastad dauSTyaM kapaTanATakam / teSAM jJAtvA prabuddho'bhUt svArthisaMsAranIradheH // 24 // avaziSTaM gRhItvA tad dravyaM jagAma duHkhitaH / dehagrAme nije grAme mAtalasya gRhe'vasat // 25 // tatra zrIcUnilAlAkhyaH kAnunItyupanAmavAn / sAdhuvat zrAddharatnaH sa bhavyAn bhavyamupAdizat // 26 // tasmAnmahAtmano jJAnameSa caritranAyakaH / zuddhAM zraddhAM ca lebhivAn 'sajjanA hyupakAriNaH' // 27 // AjIvikArthamAtene tena sevA parApaNe / dhAtUcandrAdisAdhUMzca dadarza prathamaM sudhIH // 28 // punAnAzcaikadA prItyA dharmasUrIzvarA bhuvam / nidhibANAGkacandre'bde(1959) kAzI prayAtumAyayuH // 29 // tAnudArAnadArAMzca nibhAlya caritAdhipaH / mumude'yaM sudhAzuM vA cakora: kumudaM yathA // 30 // 37 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekadA becaradAsaH svagrAmaM ca kuTumbinaH / vihAya jagmivAn nAmnI mumbAM vyavasituM purIm // 31 // "dhanADhyo vA mahAn sAdhurbhUtvA''yAsyAmyahaM pure" / pratijJaivaM dRDhAM cakre prabandhasvAminA tadA // 32 // tatra sAphalyamaprApya vidyAbhyAsamacIkamat / ekaSaDnavacandre'bde (1961) yayau kAzI tatazca saH // 33 // aneka zrAddhabAlebhyo vidyAdAnaM prakurvataH / dhIrAn zrIdharmasUrIndrAn dharmamUrtIrivA'parAn // 34 // cAtako'bdamiva prApa mudA puNyaprayogataH / 'na hi puNyAdRte puNyAsaGgatirhi satAM bhavet // 35 // yugmam // "varSe'STAdazadezIye vartamAno vayasyaham / laghuvayaskasAdhyAyAM gIrvANagiri yogyatAm // 36 // lapsye na ve"ti saMdehaH zrImaddhecaracetasi / AsIta, 'sa mahatAM citte siddheH pUrvaM bhavedapi // 37 // yugmam // tathA'pyayaM mahAcetA bhaktau pAThe ca yatnataH / haimavyAkaraNe kAvye satvaraM prApa yogyatAm // 38 // dhImaddhecaradAse'smin lekha-vaktRkalAkura: / astIti dharmasUrIndrarvijJAyA'taH sa vardhitaH // 39 // kalAvinnacirAllebhe'yaM sthAnaM gurucetasi / / 'udyato matimA~lloke labhate'pyatidurlabham // 40 // katibhiH klezakAribhiH kRtAta klezAta parADamukhAH / triSaDnavendusaMkhye'bde (1963) ziSTAgrAH ziSyasaGgatAH // 41 // dharmasUrIzvarAH kAzyAH kAlikAtAM pratasthire / becaradAsamukhyAstaiH sArdhaM gatAzca pAThinaH // 42 // kAlikAtAmahApuryAmekadA dharmasUribhiH / upadiSTA munedharmaM yogyAn jJAtvA subhAvikAn // 43 // yuvAnaH paJca vidvAMso becaranRsiMhAdayaH / kariSyati dharmasya sUlatimulatAzayAH // 44 // yugmam // upadezaM guroH zrutvA bhavyanavyavicArakAH / ete'kArSurhi paJcA'pi dIkSAM lAtuM vicAraNAH // 45 // 38 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " na dIkSayAmyahaM chAtrAn pAThazAlAdhivAsinaH" / pratijJA pitRtoSArthamAsIt kAzyAM guroriyam // 46 // chAtraiH pavitracAritra-prepsubhiriti prArthitAH / "cayaM samprati muktAH smaH pAThazAlAdhikArataH // 47 // guvo ! dharmasUrIndrAH ! saddharmamarmavedinaH ! / tasmAd dIkSayatA'smAn bhoH paJca kalyANakAGkSiNaH" // 48 // yugmam // zrutveti prArthanAM teSAM dhImadbhiH saGghasAkSitaH / audAryadhairyagAmbhIryazAlibhirdharmasUribhiH // 49 // triSaDnavasudhAdhAmasaGkhye (1963) vaikramavatsare / dvitIye mAsi vaizAkhe sutithau paJcamI sati // 50 // savayaskA vayasyAste prAjJA viraktacetasaH / paraH sahasralokAnAM dIkSitA vidhivat puraH // 51 // tribhirvizeSakam // kalikAtAsthasaGgenotsAhAt kRtvA mahotsavam / abhUtadRSTapUrvaM ca darzito bhakti sambharaH // 52 // kRtaM becaradAsasya nAma dIkSAkSaNe zubham / vidyAdivijayAntaM hi gurubhistattvadarzibhiH // 53 // zrInyAyavijayaH siMha- mahendra - guNazabdataH / vijayAntAzca catvAraH ziSyA nAmnA kRtAH pare // 54 // zANollIDhaM yathA ratnaM yuddhottIrNo yathA bhaTaH / tathA vidyAvijetA'yaM dIkSito didyutetarAm // 55 // cAturmAsIM ca tatraikAM kRtvA dhRtvA guNAnayam / ajImagaJja-murzIdAbAda - campApurIH zubhAH // 56 // pAvApurIM vyacArIcca gurubhirnUtano muniH / anubhavaM varaM kurvan tanvan vyAkhyAnapaddhatim // 57 // yugmam // zrIvidyAvijayassAdhukriyAdharmaM jinoditam / tattvaM ca guruto'jJAsIt bhajan taccaraNaM sudhIH // 58 // pAThazAlAdhinAthazrIvIracandrAdiprArthanAt / yadA hi dharmasUrIzAH zrIkAzImAyayuH punaH // 59 // tadA ziSyAH svakAH pUrvaM preSitAH paJca sUribhiH / tatraiko'yaM priyo dakSaH zrIvidyAvijayo'bhavat // 60 // yugmam // 39 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzIrAjaM gurorbhaktamupadizya janaiH saha / kArito gurudevAnAM pravezaH samahotsavam // 61 // ekadA ziSyapadmAnAM sUrisUraiH sukhAkaraiH / vidyAvijayanAmopadiSTaH sAdhuziromaNiH // 62 // "yenotsAhena mArgeNa kAryaM kriyeta bhostvayA / tenaiva ced mahAbhAga ! kAritA, bhavitA mahAn // 63 // suvazIkRtya kAzIsthAn budhAn bhUpaM svazaktitaH / guravaH kRtavidvAMsastataH prasthAtumaiSiSuH // 64 // aSTaSanidhikaumudInAthasaGkhye(1968) suvatsare / vijahuH kAzIlokebhyo viyujya dharmasUrayaH // 65 // viharan gurubhiH sAkaM zrIvidyAvijayo muniH / jagAma lakhanaugrAme bhogivIrairalaGkRte // 66 // gurvAjJAmApya tatraiva vallabhavijayAgrahAt / cAturmAsImakArSIt sa zrIvidyAvijayo guNI // 67 // vihRtya tata ekAkyAjagmivAn gurusannidhau / vyAkhyAt vyAkhyAtRdhaireyaH zrIvidyAvijayo jayI // 68 // mevADa - mAravADau ca vicarya gurubhiH saha / muniratnaM jagAmedaM deze zrIgurjara nije // 69 // lekhairvyAkhyAnatatyA ca pustakaizcarcayA tathA / gUrjare kAThIyAvADe khyAtimApadaTan sudhIH // 70 // pAlItANAmarelyAM ca zrIjAmanagare pure / dIrghasthitiH cakArA'sau gurubhiH bahusAdhubhiH // 71 // bANarSinidhizItAMzusaGkhye(1975) vaikramahAyane / bhAratIyapurazreSThe viMzatilakSamAnuSe // 72 // naikAnmandire dIrghe sundare indirAgRhe / sarvArthakrayavikrItau mumbAnAmni pure'gamat // 73 // yugmam // mahatAM dezanetRRNAM prasiddheSu sthaleSu ca / purassaramanekAni vyAkhyAnAnyakarodayam // 74 // yuvAnaH zikSitAH sabhyAH lekhakA vAgmino'munA / AgatyA''gatya saccarcAM carkaranti sma naikazaH // 75 // 40 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUribhissthApitA tatra vIratattvaprakAzikA / pAThazAlA varA tasyA niyamAstena yojitAH // 76 // anyadA dharmasUrIzA vyAdhigrastakalevarAH / enaM vidyAvijetAraM jayantavijayaM tathA // 77 // AhUyopAdizan ziSyau ! "tathAhi- saha sarvathA / sthAtavyaM prItiyogena yuvAbhyAM kSIranIravat" // 78 // yugmam // kramazazcarkarIti sma caturmAsIdvayIM mudA / pUjyo vidyAvijetA zrIvidyAvadinamaskRtaH // 79 // khAnadeze mahArASTre tato'TitvA ca jagmivAn / thUlIyAnagare tasthau caturmAsI satAM priyaH // 80 // tata indorapuryAM ca gurubhiH zvAsarogagaiH / zivapuryAmagAdeSa bhajamAno guruMstataH // 8 // yathA siMhazizuH siMhaguNAn kariguNAn karI / gurusArdhaM vasan lebhe guroreSa guNAMstathA // 82 // siSece gurudevA~stAn zrIvidyAvijayaH kRtii| divA nizaM tridhA bhaktyA sAphalyaM janmano nayan // 83 // zvAsa-zophaM- gurozcA'tha nadIpUramivaidhata / rogo'sAdhyo'sahA pIDA sehe taiH sUribhirmudA // 84 // rogAtairapi cittena prsnnairdhrmmrmtH| sarvamohaM tyajadviH sandhyAyadvizcetasArhataH // 85 // siddhimunyaGkazItAMzuvarSe (1978) zivapurIpuri / bhAdrazuklacaturdazyAM svarlabhe dharmasUribhiH // 86 // yugmam // putrasya mAtRmRtyorvA kaja-kairavayopunaH / / puSpadantatirodhAnAdavasthevA'bhavad muneH // 87 // gurumoho'pi santyAjyo bhikSubhirmokSakAkSibhiH / tathA'pi sahajo moho niroddhaM naiva pAryate // 8 // manyumuktaH zanairbuddho vijJAya bhavitavyatAm / khAdIvastraparidhAne manasA nizcayaH kRtaH // 89 // guruziSyairvinizcitya gurukIrtivivRddhaye / smRtyai ca vihitaitai H smArakanidhiyojanA // 9 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIcandrAdisadbhaktai nai netarairapi / eSAmapyupadezAccAurpitaM bahudhanaM janaiH // 11 // navarSinidhicandre'bde(1979) mAghasupUrNimAdine / vaikrame gurumUrtistacchiSyaiH puNyA pratiSThitA // 12 // atha vidyAvijetAro jetAro doSavidviSAm / smRtvA guruguNAn loke sadA prAcArayan mudA // 3 // zivapuryyA vihRtyaite bhUtvA gopagirI pure / ugrasenapuraM prApan prabandhasvAminaH sukham // 4 // lakSmIcandrAhadAnIzo dhanI zreSThI natoDamalaH / tatrA''sIt dharmasUrINAM bhakto mukhyo mahAzayaH // 15 // zreyorthaM zreSThinA tena supArzvajinamandiram / sUrIzagrantharakSArthaM mandiraM ca vyadhApayat // 16 // zreSThinA prArthitA bhaktyA kalyANapadasampade / tatpratiSThAvidhAnArthaM sUriziSyA vipazcitaH // 17 // AmavaNAt samAyAtAH bahusaGkhyA janAH pure / vyayena lakSarUpyANAM kRtaM varaM maho'dbhutam // 8 // nidhisAdhunavendvabde(1979) vikramAd vIrataH punaH / govedodadhinetrAbde(2449) sulagne ca zubhe dine // 79 // tribhirvizeSakam // zrIvidyAvijayaiH pUjyaiH saha tairgurubandhubhiH / pratiSThA zrIjinagranthAlayayoH saha kAritA // 100 // yugmam // 'vijayadharmalakSmyAkhyajJAnamandiramadhyataH / gurumUrtiriTAlIyA sthApitA dhAtujA varA // 101 // AcAryapadaM tatrendravijayebhyo mahotsavAt / maGgalavijayebhyo'pyupAdhyAyapadamAdade // 102 // tata AryasamAjasya vRndAvanaM nimavaNAt / pAThazAlotsave jagmurime zrIgurubandhubhiH // 105 // sthitvA tatraiva nirgranthauzcaturmAsI samaM samaiH / jJAnamandiragagranthavyavasthetairvatA'dbhutA // 106 // paJcadazasahasrANAM sabhAmadhye nRNAM tadA / prArthitAH bhUribhiH pUjyA vyAkhyAnatrayamAdaduH // 107 // 42 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivRtyaite punaH prAptA mathurAM prAktana purIm / purAtattvasya dharmasya sthAnAnyAlokya ca mudA // 108 // tenaiva vartmanA''gatya cograsenapuraM punaH / tasmAt zivapurImete vihRtya gurubandhubhiH // 109 // candradignidhibhUmyabde(1981) zrIgurumandirAzraye / Agaman pAThazAlAyA vRddhyai sukRtanizciyAH // 110 // pAThazAlA ca mumbAyAM gurubhiH sthApitA purA / mumbApuro'vyavasthAyA nItA vArANasIM purIm // 111 // tatra gantuM gurusvargAdanicchadbhiH suziSyakaiH / tata AgrApure tasmAdAnItA zivapattane // 111 // kRpayA gurudevAnAM pAThazAlA'nizaM kramAt / chAtrairdhanena kIrtyeSAM tatra yatnAdavardhata // 111 // pAzcAtyAH pUrvadezIyA Agatya paNDitA mudA / asyAM supAThazAlAyAM nAnAgranthAnapAThiSuH // 112 // zrIvidyAvijayAH pUjyAH kAryadakSatayA svayA / vyavasthAlekhavaktRtvaiH pAThazAlAmavardhayan // 113 // gvAlIyaramahArAjau rAjJyau tathA'dhikAriNaH / upadeSTRmukhA ete upAdizan manoharam // 114 // paraHsahasrarUpyANyupadIkRtAni naikazaH / rAjyena pAThazAlAyAM munInAmupadezataH // 115 // cArloTe kraujhe nAmnA''gAd jarmanIdezapaNDitA / jainasAhityamadhyetumutsukA'tra svadezataH // 116 // vidyAvijayamizrANAM zivAdipuri pArzvataH / purANagUrjarabhASAM sA peThuSI jinAgamAn // 117 // tasyA nAmAntaraM khyAtaM, bhAratIyaguNAnugam / subhadrA zabdato devI bhArate cA'bhidhIyate // 118 // yugmam // 43 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzanasatkatattvavibhAvanA:-2 muktiH munitrailokyamaNDanavijayaH AvazyakasUtreSvanyatame pAkSikasUtre jainadharmasya svarUpaM paricAyayadbhirmaharSibhiH 'ahiMsaiva jainadharmasya prANabhUte'ti sUcayituM jainadharmasya vizeSaNatvena prathamamevopanyastaM - 'ahiMsAlakkhaNassa' (ahiMsAlakSaNasya) iti / anena jainazAstroktasakalavidhiniSedhAnAM hArda hiMsAviratireveti tu phalitaM bhavatyeva, paraM lakSaNamativyAptyA'pi rahitaM bhavatItikRtvA'nyadharmastho'pyahiMsAparipUto vyavahAro jainairanumodita evetyapyanena dhvanitaM bhavati / yadyapi lokaH paraprANaviyoga-parapIDanAdityAgamevA'hiMsAM manyate, vicArakAH punaH parAniSTacintananivRttimapyatra samAvezayanti; tathApi 'ahiMsA paramo dharmaH, ahiMsaiva jinAjJAsAra' ityAdi bruvatAM jainAcAryANAmabhimatA'hiMsA vastutastato'tisUkSmA / tathAhi- AtmasvarUpaM samyagjJAnadarzanacaraNamayam / jIvAnAM yA yA azubhA vRttipravRttayastAH sarvA apyetatsvarUpasyA''cchAdikAstannAma ghAtikA bhavanti / svarUpasyaiSa ghAta eva hiMsA, yathA ca svarUpamavikRtameva tiSThettathA'vasthAnamevA'hiMsA / yataH sarvA api jinAjJAH svarUpasyodghATanamevopadizanti tato'hiMsaiva jinAjJAsAraH / dharmasya paramalakSyIbhUtA muktiH svarUpaprAkaTyenaiva sAdhyeti tadrUpA'hiMsaiva paramo dharma iti / asyA ahiMsAyA yata kimapi rUpaM bhaveta, paraM tadadbhavasthAnaM svasyA'nyasattvaiH saha vAstavikasamAnatAyAH saMvedanameva / yato yAvada vicArastare sarvabhUteSvAtmaupamyaM nA'vataret tAvadAcAre'hiMsAyAH pratiSThA naiva bhavet / kimadhikena ? AgameSvapyahiMsAyA vyAkhyAnarUpeNa svasya sakalavyavahAreSu paraiH sahA''tmasAmyavicArasyA'vatAraNameva darzitam / satyamevaitad, yata Atmani yAvAn snehastAvAn pareSvapi bhavati cet kathamasmaddhastAbhyAM paraduravasthApAdanaM sambhavediti / idamAtmasAmyabhAvanAprAdhAnyaM na kevalaM jainAnAmAcAraparidhAveva sImitamapi tu jainadarzanacintane'pyasya prasAraH / jainAnAM dRDhaM mantavyaM yat sarve'pyAtmAnaH sarvaguNaiH samAnA eva / yat punardRzyamAnaM vaicitryaM tad guNAvRtyanAvRtirUpavaiSamyeNa janitaM, tat punaH karmamUlakaM na tu sahajam / sahajastvAtmikavikAsasampAdanAdhikAraH siddhIbhavanAdhikAra IzvaratvaprAptyadhikArazca / nIcAtinIcayoniM gato'pi kSudrAtikSudrAvasthApatito'pi ca jIvaH prabalapuruSArthena bandhanagrastatAM vicchidya muktatAmadhigantuM samartha eveti saghoSamukSuSyate jainaiH / yadyapi kecana jIvAH zAstre 'abhavya(= mokSArthamayogya)' rUpeNa parigaNitAH / tathA'pi tat parigaNanaM nA''tmaupamyabAdhakatiraskArajamapitu yogyatAbhedasUcakam / anAdisaMsiddho'yamabhavyabhavyayorjIvAkAzayoriva svabhAvakRto bhedaH / AtmanaH kasyacit tAdRzyeva 'bhavitavyatA'vizeSarUpA niyatirbhavati yayA khalIkRtaH sa mokSArthaM naivotsahate / satyanutsAhe kathaM mokSopAyavArtA'pi? evaM mokSArthaM kadAcidapyudyamI 44 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na bhaviSyatIti so'bhavya ucyate / ___ 'evaM sati "ahaM muktigamanArhaH syAmuta ne"ti saMzayitamAnasasya tadupAye utsAho na syA'diti kecanA''kSipanti / paraM na tad yuktaM - tacchaGkAyA eva tannizcayahetutvAt, Atmani bhavyatvazaGkAyA bhavyatvasattAyA vyApyatvAt / AtmanyaNIyasyA'pi zamAdisampattyA tannizcayasambhavAcca / mokSodyamAt pUrvamapi svabhAvato darzanAntarapraNItapUrvasevAdyAcaraNena vA manAkzamAdisampattiH susambhavaiva / / kramazaH sarvabhavyAnAM muktigamane saMsAro bhavyazUnyo bhaviSyatItyApattirbhavyarAzeranantatvasvIkAreNa na sambhavati / pratikSaNaM kAlasya hAnau satyAmapi saMsAraH kadA'pi kAlazUnyo na bhaviSyatItyAdhudAharaNAnyatra draSTavyAni / yadAkadAcidapi muktijIvarAzivyajIvarAzeranantabhAgamAtra eva bhavati / idamevA'nenA'pi siddhaM bhavati yat kecana jIvA bhavyatve satyapyanantakAlaM yAvat sahakArikAraNAnyalabhamAnAH saMsAre eva bhramaNazIlA bhaviSyanti / ete 'jAtibhavyA' ucyante / naite'bhavyAH - ayogyatA'bhAvAt / bhavyatvametad dArvAdau pratimAdiyogyatAkalpaM vibhAvanIyam / jainadarzanasyA'nekAntadRSTyanusAraM mokSopAyeSvidantA''graha iyattA''graho vA nA'sti / kiM bahunA? jainadharmopAsane'pi naivA'bhinivezo jainAcAryANAm / 'rAgadveSavilaya eva muktihetuH, yaH ko'pi yena kenA'pyupAyena taM sAdhayati sa mokSAdhikArI'ti teSAM samudAraghoSaNA / 5 bahuza upalabhyate jainazAstreSvanyasampradAyAnusAriNAM kenaciddhetunA rAgadveSavilaye sati muktigamanasya varNanam / nanvevaM samudAravicAradhArAyAM satyAmapi kathaM jinAjJAbahirbhUtAnAM tatra tatra nindA kRtA ? kiM sA nindA na sampradAyAntaratiraskArasUciketi kecanA''kSipanti / paramabhiprAyAparijJAnamUlakaM tat / tathAhijinAjJAyA muSTirekaiva - AtmAnaM malinIkurvANAni tattvAni nivAraya, AtmonnatiM ca sAdhayeti / ya AtmanaH kalyANaM sampAdayati, sa kasmiMzcidapi mate AsthAvAn sannapi paramArthato jinAjJApAlaka eva / yastu viSayagRddha eva sa jainaniyamAnAM pAlakaH sannapi tattvato jinAjJAbahirbhUta eva / itthaM ca jinAjJAnanupAlakAnAM nindAyA AtmakalyANapreraNAyAmeva paryavasAnam / evameva darzanAntaramatakhaNDanaM sampradAyAntaravidhiniSedhadUSaNaM ca jainAcAryairyad vihitaM tad na tathA pAramArthikAtmazuddhaH sambhava iti bodhyitumev| ata eva pAramArthikAtmazuddhisampAdako dharmo jainetarazAstrapratibodhito'pyanumodita eva jainAcAryaiH / / atha mokSavArtA''rabhyate / tatra mokSAstitve eva kecana vipratipattimantaH / tadutthApitA mokSasattvabAdhikA yuktayazcemAH - 1. karmakSaya eva mokSatayA bhavadabhimataH / tatra kSayamupagacchatAM karmaNAmAtmanA saha sambandhaH sAdirvA'nAdirvA ? sAditve tatsambandhAt pUrvamAtmano muktatvApattiH / tathaivA'stviti manane tvidAnIM karmakSayaM kRtvA muktasyA'pi punarbandhApattiH / karmabandhasyA'nAditve tu 'kriyate iti karme'ti vyutpattyarthAnvayAnupapattiH, tatsambandhavicchedasyA'sambhavazca - yo'nAdiH so'nanta iti vyApteH / 2. amUrtasya gaganasya bandhamokSau na bhavata iti tAdRzasyaivA''tmano bandhamokSau katham ? 3. karmapudgalAnAM ca samagralokavyApitvaM bhavadabhyupagatam / athA''tmA saMsArI syAduta muktaH syAdavasthAnaM tu tasya loke eveti Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokavyApikarmapudgalebhyo'nyatamaiH sAkaM muktasya sambandhaH kathaM na syAt ? AtmanA sAkaM karmaNaH sambandha eva muktatAvarodhaka iti tatsambandhasattve kathaM sa muktaH ? 4. ihalokasamupArjitapuNyapApakarmaNAmupabhogArthaM nAkanarakakalpanA bhavatu nAma, paraM mokSasya kalpanA kimarthaM kartavyA ? iti / / _ naitA asaduttarAH / tathAhi- 1. 'kriyate iti karme'ti vyutpattyarthAnurodhena karmabandhasya vyaktizaH sAditve'pi pravAhataH (=santatyapekSayA) anAditvameva, puruSasya sAditve'pi pitAputraparamparAyA anAditvavat / anAditve'pi tatparamparAyA ucchedastu bIjAGkarasantAnoccheda iva suzaka eva / yathA bIjAdaGkarodbhavaH, aGkarataH punaH kAlAntare bIjotpattirityanAdiparamparA; yadA cA'nyatarasya taditarajananAt pUrvameva vayAdinA nAzastadA paramparAsamAptiH / tathaivA''nAdikAlAt karmodayavazataH zubhAzubhapravRttayaH, tajjanyazca karmabandhaH / yadA ca dhyAnAgninA karmanAzastadA'nAdiparamparAyAH samAptirapi / nA'trA'pi bIjAGkarayoriva katarat prathamamiti vaktuM zakyate / kurkuTyaNDaparamparA'pyatra nidarzanIbhavati / kiJca, bhUmisthasuvarNasyA'nAdikAlAdazuddhasya vaDhyAdinA mAlinyApagame kAJcanatvAptiriva jIvasyA'pyanAdikAlAdazuddhasya tapodhyAnAdinA karmanAze yujyate eva zuddhatA / 2. AkAzasya sarvA api kriyA na preraNApUrvikA, jIvasya tu ceSTAmAtramantaHpreraNApracoditamiti dRSTAntadAntikayormahad vaiSamyam / amUrtasya gaganasya yathA mUrttakRtAvanugrahopaghAtau na sambhavatastathA jIvasyA'pyamUrtasya mUrttimatkarmajanyau na sambhavetAM tAvityapyAzaGkA na yuktA - amUrtasyA api buddhAyAdyauSadhi-madyAdibhiranugrahopaghAtadarzanAt / 3. jIvakarmaNoH saMyogamAtraM na bandhatvenA'bhimataM, karmasaMyuktasya gaganasyA'pi baddhatvApatteH / kintahi? karmarUpeNa pariNamayituM yogyAH pudgalasaGghAtA yogavazAccalAyamAneSvAtmapradezeSu rAgadveSAbhyaJjanalakSaNa-snehavazAt zliSyanti, AtmanA sAkaM vaDhyayaspiNDavadanyonyAnugamamApAdayanti ca / eSa eva bandhaH / muktAtmasu parispanda-snehayorabhAvAt karmasaMyoge'pi na tadbandhaH / 4. mokSa AgamapramANasiddha eva, tathApi sa na zraddhaikagamyaH, kathaJcid anumAnasyA'pi viSayatvAt / tathAhi- yathA pravRtteH phalaM karma, tathA nivRtterapi kenacit phalena bhavitavyam / yacca tatphalaM tat karmanAza eva, sa eva ca muktiH / kiJca, saMsArasthAni sakalavastUni sapratipakSANyeva - zaityauSNyavat / tathA saMsAreNA'pi sapratipakSeNa bhavitavyam / yazca tatpratipakSaH sa mokSa eva / 10 anyacca, asmAsu zamAdisampattenyUnAdhikyamanubhUyate / yacca nyUnAdhikavRttimat tasya prakarSaH kutracit syAdeva / yatra zamAdisampatteH prakarSaH sa muktireveti / kecana vividhavicAraNApradhAvitA muktAvAtmAstitvaM na svIkurvanti / tatra pramukhAH parigaNyante'nAdicittasantAnamevA''tmasthAne sthApayanto bauddhAH / savAsanasthitAveva cittotpAdaH, tadvazAdeva saMsAraH, vAsanAkSaye klezAbhAvAccittAnutpAda eva mukti iti teSAM matam / etairmuktyarthamudAhriyamANaM dIpanirvANamatiprasiddhamityete dIpanirvANavAdina ucyante / 11 atra jainA evaM pratividadhate - bhAvaH kadA'pi sarvathA nAzaM naiti / ghaTanAze ghaTakhaNDotpattivadekadravyanAze'nyadravyotpAdena bhavitavyameva / bhAvatvAbhAvatve atyantaviruddha anAdisaMsiddhe ca, ato bhAvo'bhAvatvaM nA''pnoti, abhAvazca bhAvatvam12 / Am, bhAvasya pariNAmAt pariNAmAntaraM pratyupasarpaNaM sambhavati / dIpapudgalA api snehanAze'ndhakArapariNAma prApnuvanti, na 46 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punarnAzameveti / "zakte. kadA'pi nAzo na bhavati, tatpariNAmAntarameva sambhavatI"ti vaijJAnikasaMzodhanaM tattvAntaraviSayakamapyatra dhyAnAham / saMsAre naranArakAdiparyAyaviyutaM zuddhajIvadravyaM tu naiva dRSTam / paryAyAzca sarve karmAdhInA eveti karmanAze tajjanyaparyAyanAzAt tadaviyuktaM zuddhajIvadravyamapi na tiSThediti keSAJcit kalpanA bAlizatAdyotikaiva / yataH kiM mudgarapAtAd ghaTanAze tadaviyuktasya gaganasyA'pi nAzo bhavati? jIvatvaM tu na karmasApekSaM khalu ?, yat karmanAze tasyA'pi nAzo bhavet / vastutaH paryAyaviyataM dravyaM naiva bhavatIti jainairapi svIkRtaM, paraM maktirapi paryAyavizeSa eveti na doSaH / 'jIvanaM nAma prANadhAraNameva / prANAstu zarIrendriyAdayaH sarve'pi karmajanyAH / 13 mokSaH karmanAze satyeva / tatastatra prANAbhAvAjjIvanAbhAva iti jIvo'jIvatvaM prApnuyAditi mananamajJAnavijRmbhitameva / yataH prANA hi dvividhAH- dravyaprANA bhAvaprANAzca / mokSe zarIrAdi-dravyaprANAnAmevA'bhAvaH, na punanidarzanAdibhAvaprANAnAm / taddhAraNAjjIvasya jIvatvamapi susthamiti / vastuto ye ke'pi yena kenA'pi prakAreNa mokSe AtmAstitvaM niSedhayanti tairetad vicAraNIyaM- mokSe mamA'stitvameva samAptimeSyatIti jAnataH puMsaH kathaM mokSapravRttAvutsAhaH syAt ? kathaM vA svasyaivocchedo'bhISTaH syAt ? duHkhavitrastAnAmAtmahAnamapISTaM bhavatIti vibhAvane muktirmUDhAcIrNAtmaghAtAnnivizeSaiva kathaM na syAt ? tathAca sA kathaM vivekinAM heyA na syAt ? tattvatastu kiM tAdRzamuktyapekSayA saMsAra eva na varaH? yatra tAvadantarA'ntarA'pi kAcit sukhamAtrA tvanubhUyate; na punarduHkhAd vitrasya sukhasambhAvanAyA apyuccheda iti / atha muktyarthaM pravRttiH kathaM bhavatIti cintyate / sarve jIvAH sukhAbhilASiNaH / kITikAtaH kuJjaraM yAvat sarve'pi sattvA yatkimapi kurvanti tat sukhAbhIpsayaiva / iSTasAdhanatAjJAnasya pravartakatvaM yannaiyAyikainiSTaGkitaM tenA'pIdameva phalitaM bhavati yata sakhecchaiva jIvAnAM pracodikA / itthaM ca sakhArthaM prayatnavattvarUpeNa dharmeNa yadyapi sarve samAnAstathApi tAttvikadRSTyA sattvAH samUhacatuSke vibhaktA dRzyante / ekasmin samUhe te'ntarbhavanti ye zArIrikasukhe tannAma viSayeSveva gRddhA bhavanti / heyArthArthamudyamavantaH sthUladRSTaya ete'dhamA ucyante / dvitIye te samAviSTA bhavanti, ye 'asmin janmani tu pUrvajanmavihitakarmajanyaM sukhaduHkhAdikaM labdhaM, paramamutra sukhArthaM mayehaloke pravatitavya'miti vicintya dAnAdiSu vyApRtA bhavanti / preyArthArthamudyamina ete viSayeSveva nibaddhadRSTayo'pi prAyaH parahAniM na kurvanti, pratyuta puNyalipsayA kiJcitparopakAramapi sAdhayantIti prathamasamUhagatasattvApekSayA manAguccA iti vimadhyamA ucyante / tRtIye punaH parArthasampAdane eva sukhaM manyamAnAH praviSTAH / upAdeyArthArthamudyama kurvanta ete yadyapi mahAntaH, tathA'pyamISAM dRSTibhautikaparidhAveva sImitetyete madhyamAH parigaNyante / caturthe punaste uttamajIvAH sthAnamApnuvanti, ye evaM vicintayanti- viSayasukhaM yAvadutkRSTaM bhavatu paraM tadanityameva bhavati / tadupabhogAdikAlArjitakarmodayavelAyAM ghoraduHkhAnubhavena vipAkavirasameva vaiSayikasukhaM bhavati / kiJca, tat karmAnusAraM labhyate iti paravazaM, tatazca paramArthato duHkhameva / tadarthaM katInAM cATukAritAdyapi karaNIyaM bhavati / kiJca, kaSTena viSayAH samprAptAzcenna paryAptaM, tatsaMrakSaNe'pi tAvatyeva kaSTaparamparA / anyacca, 47 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayojanavazAdasmAkaM zubhAzubhAdikalpanA vipariNamate iti viSayeSvasmAkaM rucirapi naiva sthirA / tato'dya bhRzamIpsyamAnaH kaSTena samprApto viSayaH zvo darzanenA'pi duHkhado bhavettatra naivA''zcaryam / vastuto bahuzastu vayaM duHkhapratIkArameva sukhaM manyAmahe, kacchUkaNDUyanavat / mahattvapUrNA vArtA tveSA yat tatsukhe'nekeSAM duHkhaM ghanIbhUtaM bhavati / rAgadveSavilayajanyaM prazamasukhaM tu naivam / tannirupAdhikaM - parAnapekSaNAt / tata eva tannityam / tadabhayam - anAhAryatvAt / tat svAbhAvikam - AtmasthatvAt / tannirUpamaM -tAdRzasyaikatvAt / tatprAptau ca na kasyA'pi hAnilezo'pi / pAramArthikaH paropakAro'pi svayaM tadavApya parebhyastadvitaraNe eva sambhavI / pareSAM zArIrikAdiduHkhAni dUrIkRtAni cenna paryAptam / tattvavakarapUrite gRhe durabhinivAraNArthaM dhUpajvalanasadRzameva / taduHkhahetoH karmaNo nivAraNAyopAyasya pradarzanenaiva vAstavika upakAraH / sa copAyo mayA'nveSaNIya iti / evaM vicintya te mokSArthaM baddhakakSA bhavanti / idaM tu dhyeyaM - prazamasukhaM naivA''gantukaM tattvam / tat sahajaM bhavadapi karmAvRtatvAnnA'nubhUyate, zarAvAvRtapradIpaprakAzavat / yathA yathA ca tadAvaraNamapasriyate tathA tathA tatprAdurbhUtiH / AvaraNApasRtihetU rAgadveSahAniH / rAgadveSayoH sarvathA'pacayazca muktAveveti tatraiva prazamasukhasya sarvataH prakaTanam / kIdRzaM tat sukhamiti prazne vaktumanahamityevottaraM bhavedanubhavaikagamyatvAt / tathA'pi kiJcidavagamArthamevaM prajJApyate- annAdisambhogo bubhukSAdinivRttyA sukhaM dadAti / tatra vastutaH kiM sAdhitaM bhavati yena vayaM sukhaM vedayAmahe? svAsthyameva tat / evaM sati ye sarvadA svasthA eva teSAM sukhamanuttarameva bhavet ?14 tadAMzikapratyakSantu manAvikArarAhityajanyasvAsthye'smAkamapi sambhavi / tAvantaM kAlaM 'vayaM muktA' ityapi vaktuM zakyam / 15 siddhisukhasyopamAtItatve'pi nidarzanamAtramevaM darzitaM- sarvazatrukSaye sarvavyAdhivigame sarvArthasaMyoge sarvecchAsampUrtI ca yAdRzaM sukhaM jAyeta tato'nantaguNaM siddhisukhaM bhavati - rAgAdibhAvazatrukSayAt karmodayavyAdhivigamAt paramalabdhisaMyogAdanicchaikecchAzeSAcca / etat sukhamaprAptavallabhasaMyogAyAH kumAryAH priyasaMyogasukhamivA'smAbhiryathAvajjJAtumazakyaM bhavati / atra yadyapyApAtato muktau sukhasya sarvathA'sattvamaGgIkurvatAM naiyAyikAnAM 6 jainAH prativAdino bhavantIti bhAseta / tathA'pi tadayuktamubhayoH kathaJcitsamAnAbhiprAyatvAt / tathAhi- sukhazabdasya pravRttinimittamAnukUlyena vedanIyatvam / tatastasya catvAro'rthAH sambhavanti - zubhaviSayavedanaM, vedanAbhAvaH, puNyakarmavipAkataH sveSTaprAptI rAgadveSavilayazca / eSAmanukramaM dRSTAntAH - sukho vahniH, bhArApagamAdahaM sukhI, idaM labdhvA sukhyaha, sa mokSasukhaM prAptavAn / naiyAyikairdharmajasukhasya muktau niSedhaH kRtaH, sa tu puNyakarmavipAkarUpasukhasya muktAvabhAvaM pratipAdayatAM jainAnAmapi sammataH / muktau duHkhAbhAve sukhamupacaryate iti naiyAyikakathanamapi na jainAnAmasvArasyaviSayaM, gauNatayA tAdRzasukhasyA'pi muktau tairabhyupagamAt / ubhayorantaraM tvetadeva - naiyAyikairAtmaguNAH zarIrAdikAraNebhyo janyA eva matAH / jainaistu parasAnnidhye janyAH paravirahe prAdurbhAvyAzca / tathA caitad jainAnAM cikathayiSitaM- muktau kAraNavirahAjjanyaguNAnAmabhAvaH kAmaM bhavatu, paraM paravirahe prAdurbhUyamAnAnAmabhAvamApAdayituM kathaM zakyeta? puNyavipAkajaM sukhaM tatra na syAditi ko vA sudhIrnA'numanute? paraM svAbhAvikamapi sukhaM tatra na syAditi kathaM prasahyA'pyurarIkarttavyam ? AvaraNApagame AvRtamanAvRtaM na 48 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavatIti cedAvaraNApagamasyaiva ko'rthaH ? vastutaH puNyena prApyamANaM sarvamapi zarIrendriyAhlAdakameva, na punarAtmanastebhyaH ko'pi lAbhaH / AtmasukhaM tu na tRSNApUrtI, pratyuta tRSNAzAntau / sukhamAtraM puNyajanyamiti kadAgraha eva - dvandvazAntau vilakSaNasukhasya sarvairapyanubhUyamAnatvAt / sAGkhyAH sukhaM prakRtivikAraM matvA''nandAdirAhityasvabhAvasya puruSasya muktau sukhAbhAvamaGgIkurvanti / vaidikAnAM teSAm 'AnandaM brahmaNo rUpaM tacca mokSe'bhivyajyate' iti zrutevirodharUpo mahAn doSaH / kiJca, muktau puruSasya sarvabAdhAvirahitatvaM zaddhacicchaktimattvaM ca tairapi svIkatama / evaM sati kiM nAmA'vaziSTaM yena mokSe sukhaM na sambhavet ? na hi nAma svacchajJAtuH svaniSThabAdhArAhityajJAnAd vyatiriktaM paramaM sukham / karmaprakRtijanyaM sukhaM tatra nA'stIti jainakathanaM sAGkhyamantavyaM sNvdtypi|| atha ye ke'pi vAdino mokSe sukhasattvaM nA'GgIkurvanti teSAM sarveSAM samakSaM 'sukhahAneraniSTatvAd balavadaniSTatvapratisandhAnato mokSArthaM pravRttireva na syA'diti mahatyApattiH / 'vairAgyavatAmevamokSe'dhikAraH, sukhepsAyAM ca vairAgyavyAhatiH, tato na mokSasya sambhava' ityApattiM te yadyapi parebhyo dadati, 'duHkhaM mA bhU'ditIcchayaiva mokSArthamudyama' iti kathayantaH svAtmAnamuddharanti ca; tathA'pi duHkhaviSayakakaSAyakAluSye sati jAyamAnA vairAgyavyAhatirnaiva teSAM dRSTipathamupayAtIti mahadAzcaryam / zAntisukhasyecchA'pi vairAgyaghAtiketi guruparamparAlabdhaM tattvarahasyamapi taiH svaziSyAn pratyeva bodhayituM zakyeta ! muktau sukhAbhAvavAdino yadyapi 'azarIraM vAvasantaM priyApriye na spRzata' (chAndo0 8.12.1) iti zrutiM pramANatayopasthApayanti, sukhaduHkhayorubhayorabhAvasya pratipAdayitrIyaM zrutiriti manyante ca; tathA'pi 'sukhamAtyantikaM yatra buddhigrAhyamatIndriyam / taM vai mokSaM vijAnIyAt' iti smRtivacanaM sA zrutirna bAdheta, tathaiva tadartho vicAraNIyaH / sa cA'yaM- ghaTAsattve paTe satyapi yathA 'ghaTapaTau na sta' iti vyavahAraH prAmANikaH, tathaiva daHkhAsattvamAtreNa sakhe satyapi 'sukhadaHkhe na sta' iti pratipAdyate zrutyA / saMsAre sadaiva sukhaduHkhayordvandvameva, tacca na mokSe itIha tAtparyam / evaM ca smRtistha-sukhazabdasya duHkhAbhAve lakSaNA'pi kartavyA na bhavati / muktAnAmidaM priyamidamapriyamityAdibandhanAni na bhavantItyapyartho'tra suzaka eva / siddhA tAvat paramAnandArthitayA mokSArthaM pravRttiriti / atha kRtsnakarmakSayAtmakamokSaprAptiprakriyA'tisaMkSiptatayA pradarzyate / AtmanaH sahajaM svarUpaM sarvathA vizuddhaM sadapi tattadguNAcchAdakakarmasaMyogena malinIbhUtaM bhavati / tatazcA''tmano'nantaguNAnAM svAmitve'pi na te guNAH prAdurbhavanti / AtmanaH sarvajJatvaM sarvadarzitvaM samyaktvamanantacAritramanantavIryamanantasukhamityAdyA guNAH svarUpapratiSThApakatvAd mUlaguNA ucyante / yAnyazubhakarmANyetAnAvRNvanti tAnyAtmavikAsabAdhakAnIti 'ghAtI'nyucyante / akSayasthitiramUrtatvamagurulaghutvamityAdyanyaguNAn yAnyAcchAdayanti tAni ca bhavasthitimAtranibandhanAnIti 'aghAtIni' kathyante / AtmA tattacchubhavRttipravRttidvArA pariNatiM vizodhya karmANi yathA yathA'panayati tathA tathA''cchAditA guNAH prakaTIbhavanti / karmaNAmapanayanaM ca tadAgamanahetupramAdAdinirodhena pUrvopArjitAnAM ca parizATanena / yadA jIvo ghAtikarmANi nirmUlamapanayati tadA kevalajJAnaM prAdurbhavati / mahAtmA'yaM sarvajJaH sarvadarzI vizuddhasamyaktvI 40 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvottamacAritryanantavIryasampannazca bhavati / mokSe bhave ca nivizeSamatirasau bhavasthitinibandhanAni karmANi sahajaM vedayati / rAgadveSadvandvAtIto'yaM jIvanmukta ucyate / upadezAdinA lokopakAra eva mahApuruSasyA'sya pradhAnaM kRtyaM bhvti| AyuHkarmaNi kSINaprAye jAte nirvANakAle sannihite sati mahAtmA'sau yogaprakriyayA manovAkkAyayogAnnirodhyA'nyeSAmapi karmaNAM kSayamApAdyA'nte zarIrabandhanaM tyaktvA siddhikSetraM gacchati / lokasyoparitanabhAge paramazabhA'dhomakhIkatacchatrAkAreSatprArabhArAnAmikA vasadhA samasti / siddhAnAM bhamireSA siddhaziletyucyate / iyaM nRlokatulyaviSkambhA'sti, yata AtmA yeSvAkAzapradezeSu mukto jAtaH, UrdhvAyatAstatpradezazreNIratyajan pradezAntaramaspRzannevordhvaM gacchati, muktiprApaNayogyaM kSetraM tu sakalanRlokamiti / vasudhAyA asyA yojanamAtramupari gate sati lokAntaH / siddhA lokAntaM zirasA spRzanta iva tiSThanti / tannAma na te siddhazilAdhiSThitAH, tathA'pi sA bhUmiH samIpatametikRtvA''dhArakSetratayA vivkssyte|| siddhAH kathamatraiva na tiSThantIti cet ? prayojanAbhAvAd bandhanAbhAvAcca / gatizca prayatnapUvikA, prayatnazca zarIrAdhIna iti muktAnAM zarIrAbhAve kathamUrdhvagatiriti zaGkA bhavitumarhati / tathA'pi sA na yuktA - zarIrAbhAve'pi gateH sambhavasya darzitatvAt / tathAhi- pUrvaprayogAd - bhrAmitatyaktakulAlacakravat / asaGgatvAt - jale nimagnasya mRlliptAlAbuno mRllepApagame UrdhvastarasamprAptivat / bandhacchedAt - eraNDasya prayatnena tvakchedane tatsthabIjasya svayamullaGghanavat / jIvasyordhvagamanasvabhAvatvAcca - agnijvAlAvat / nanu jIvasyordhvagamanasvabhAvatve kathaM saMsAriNAmadhastiryaggamane dRzyete? karmasambandhena tatsvabhAvasyopahatatvAdeva / nanu jIvasyordhvagamanasvabhAvatve kathaM lokAntAdapi paraM na gacchati ? zRNu, plavakasya svayaM gamanasAmarthe'pi yathA jalaM tatropagRhNAti, evaM jIvasya svayaM gamanasAmarthye'pi gamanamAtre dharmAstikAyopagrahAvazyakatA / dharmAstikAyazca loke eveti gatyupagrAhakAbhAvAnna jIvasya lokAd bahirgatiH / jIvasya zarIravyApitvaM jainamate svIkRtam / yAvAn deho bhavati, sa punaH kITakasya vA syAt kuJjarasya vA syAt, AtmapradezasaGkhyAyAH samAnatvameva / pradIpasya laghubRhaccharAvasthatve'pi prakAzamAtrAyAH samAnatvamatra nidarzanIbhUtam / carame manuSyabhave yAvatyavagAhanA syAt tatastribhAgonAvagAhanA muktAvAtmano bhavati - muktisannidhikAle AtmapradezAnAM ghanIbhavanAt / saMsthAnaM tvantimazarIrAvasthAtulyameva bhavati mUSAnirgatasikthakavat / siddhikSetre tAvadavagAhanAvatAmAtmanAM parasparamabhivyApya sthitiH / yeSvAkAzapradezeSveka AtmA'vagADhaH, teSveva pradezeSvapare'nantA AtmAno'vagADhAH / nyUnAdhikapradezeSvanantAnantAH / tathA'pi na teSAM bAdhA - amUrtatvAt / ekasminneva sthAne'nekapradIpaprakAzasya sthitiratra dRSTAntIbhavati / / atra kecana vividhamatAvezato'nantakAlaM yAvat siddhAvAtmano'vasthAnaM nA'GgIkurvanti / tatpradarzitA mukhyA yuktaya imAH - 1. mokSasyotpattimattve sati vinAzitvamapi bhaved, yat kRtakaM tadanityamiti vyApteH / 2. siddhAvasthA''tmanaH paryAyavizeSa evA'bhimataH / paryAyasya ca kSaNasthAyitvameva varNitaM zAstre iti siddhatvaM kathamanantakAlasthAyi bhavet ? 3. utpAdavyayadhrauvyayuktatvameva sattvamabhimanyate jainaiH / tacca dravyasyA'vasthAto'vasthAntarasarpaNe eva smbhvi| siddhasya siddhAvasthAdhrauvye kathamutpAdavyayasambhavaH? 4. 50 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAnAM saMsAre sarvaM samyageva bhavediti prabalecchA / anantazaktisampannatvAcca tat kartuM te zaktAH / tataH svasthApitatIrthanikArAdikAraNato duSTAduSTa-nigrahAnugrahasampAdanArthaM te kathaM punaH saMsAre nA'vatareyuH? avabodhasamAdheyA imA vipratipattaya iti jainAH / 1. yat kRtakaM tadanityamiti vyAptirasiddhA / dhvaMsasya kRtakatve satyapyavinAzitvamevA'bhimatam / evaM sati karmadhvaMsarUpamokSasya saiva sthitirityatra kA bAdhA ? anyacca, mokSasya sarvathA kRtakatvamapi na / tathAhi- gaganasya ghaTasaMyogadazAyAM ghaTasaMyuktatvaviziSTAkAza ityucyate / mudgarAdinA ghaTanAzAddhaTasaMyoganAze ca zuddhAkAza iti kathyate / evaM sati gaganasya yA zuddhatA ghaTanAze prAdurbhUtA, tasyAH kRtakatvamananaM kathaM samIcInaM syAt ? sA tu mudgaraprahAreNa na janyA kila ? tannAma zuddhayA vyaktevizeSaNasattve vaiziSTayabhAktve'pi na zuddhatA vyAhanyate / anyathA vizeSaNAnanusandhAnadazAyAM vaiziSTyasyA'bodhAt zuddhavyaktezcA'sattvAdanavabodha eva vilaset / na ca tathA'nubhUyate iti vaiziSTyaM sAdi syAdanAdi vA, zuddhatA tvanAdireva bhavediti / atha cA''tmanaH zuddhAvasthaiva muktiH / zuddhateyaM karmasaMyogavaiziSTyakAle'pyAsIdeva / yadA ca tapodhyAnAdinA tad vaiziSTyaM naSTaM tadA pUrvato vidyamAnA zuddhataivA'vaziSTA / tathAcedAnIM sa mukta iti vyavahAraH, vaiziSTyarAhityakAlInazuddhAvasthAvadAtmana eva loke muktatvAGgIkArAt / na ca tAvatA zuddhateyaM kRtaketi vaktuM pAryate iti kRtakatvAbhAvAd yat kRtakaM tadanityamiti vyApteH siddhatve'pi na doSaH / 2. paryAyANAM yat kSaNasthAyitvamuktaM tad yeSAM paryAya vizeSANAmavAntaraparyAyA na sambhavanti, tAnapekSyaiva, na punaravAntaraparyAyasantAnAdhAraparyAyANAmapi kSaNasthAyitvamabhimatam / tathAhi- ghaTo nAma mRdaH paryAyavizeSa eva / tathA'pi ghaTaH kSaNasthAyIti na kathyate- anubhavApalApApatteH / evaM satyapi yat pratisamayamutpAdavinAzayuktatvaM ghaTasya pratipAditaM, tat prathamasamayaghaTa-dvitIyasamayaghaTAdi-ghaTaparyAyAvAntaraparyAyavizeSApekSayaiveti paryAyANAmakSaNabhaGgaratve'pi doSAnAvahatvAt siddhatvaparyAyo'pyanantakAlasthAyI sambhavedeva / 3. prathamasamayasiddha-dvitIyasamayasiddhAdyavAntaraparyAyApekSayA yadyapi siddhAvasthAyAH kSaNabhaGgaratvamastyeva, tathApi siddhAvasthAyA AnantyasvIkAre'pyAtmanaH siddhAvasthArUpa eka eva paryAyastu nA'sti, yena tatparyAyAnAze AtmanaH sarvathA dhrauvyamevA''patet / arthAd jJAna-darzana-cAritrAdyanantAnanta-paryAyANAmAdhArIbhUtamAtmadravyam / tatra jJAnaparyAyo gRhyate cettat pratisamayaM viSayANAM parAvRtteH parivartate / dravyaparyAyayozca kathaJcidabhinnatvameva svIkRtaM syAdvAde iti jJAnaparyAyagatotpAda-vinAzayordravyasthatvavivakSAyAmAtmana utpAdavyayadhrauvyayuktatvAtmakaM sattvaM yuktiyuktameva / 4. sarvathA mohApagame eva siddhatvamanyathA mohasattve'pi siddhatvAGgIkAre saMsArisiddhayoravizeSa eva syAt / tatazca mohavikArAtmikAyA icchAyAH kathaM muktau sambhavaH ?17 sarve jIvAH svakRtaM karmaiva vedayantIti, bhavitavyatAnurUpaM ca sarvaM pracalatIti yo jJAnacakSuSA pazyati tasya kathaM sAmIcInyasampAdanArthaM saMsArAvataraNecchA ? kathaM vA sarvAtizAyikaruNAlonigrahAkAkSA ? kiJca, siddhasya bhavopagrAhi karma kSINamakSINaM vA? akSINaM cet kathaM sa muktaH? kSINaM cet kathaM bhavopagrahaH? kAraNasya vinaSTatvAditi / nanu siddhAvasthAyAH sAditve tAdRzena puruSeNa bhavitavyaM yaH prathamatayA siddhaH / tat kaH sa iti cet ? zRNu, siddhatvasya puruSApekSayA sAditve'pi pravAhato'nAditvameva / nityaM sUryodayena sAkaM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturviMzatihorAtmako divasarUpaH kAlavizeSa Arabhyate / evaM divasaH sAdiH / tathA'pi yathA na vaktuM zakyate yat prathamo divasaH kastathA'trA'pi boddhavyam / muktAvAtmasvarUpamanantajJAnasukhAdimayam / kSAyikAH (=karmakSayajanyA) eva bhAvA atrA'vaziSTA bhavanti / na punaH kSAyopazamikAH (karmaNAmekasyAM'zasya kSayena taditarAMzasya copahatazaktIkaraNena janyAH) aupazamikAH (karmaNAM sarvAMzenopahatazaktIkaraNena janyAH) audayikAH (karmodayajanyAH) vA / pAriNAmikAstu (sahajAH) bhavyatvaM vihAya jIvatvA-'nAdyanantatvA-'rUpitva-guNAdhAratvA-'saGkhyapradezavattvAdayastathAvasthA eva / bhavyatvamarthAt siddhigamanayogyatvaM punaH svaphalaM dattvA vinivartate / tathA'pi siddhigamanAyogyatA'pi na, yenA'bhavyA ityucyeranataH siddhA 'no bhavyA no abhavyA' iti zAstre ucyate / evaMrItyaiva cAritrasyA'rthaH 'cArAt = kArAgRhasadRzasaMsArAt trAyate' iti tatsadRzo vA kazcit kriyate tarhi tadapekSayA 'no cAritrI no acAritrI' ityucyate / atra muktau jJAnaM nA'stIti jJAnasyendriyAdisApekSatva-prakRtijanyatvAdyaGgIkurvatAM naiyAyikAdInAM kathanaM sukhavadeva saGgamanIyam / Atmano jJAnarAhitye AtmA pASANakalpa eva bhaved - jJAnasyaiva jaDacetanabhedakatvAditi na vismarttavyamatra / yadyapi mokSamimaM vizuddhatamAtmikapariNatyA prabalapuruSArthena ca sarve jIvA adhigantuM zaktAstathApi tadarthaM kAnicit sahakArikAraNAnyAvazyakAni / tAni mukhyata imAni - manuSyagatiH, mokSagatiyogyaH kAlaH, zreSThatamaM zArIramAnasabalaM, tIvranikAcitakarmAbhAvazca / vastradhAraNe strIdehe vA sati mokSo'sambhavyeveti kadAgrahagrahilA digambarajainA atra nagnatvaM pulliGgatvaM cA'pi nivezayanti / kasmiMzcidapi veSabhUSAdau rAgadveSavilayato mokSasambhAvanAM svIkurvadbhiH, strINAM mokSaviSaye puruSatulyasAmarthya corarIkurvadbhiH zvetAmbarajainaistanmataM vistarataH khaNDitameveti neha pratanyate / 18 mokSasyA'sya prarUpaNA pUrvAvasthApekSayA tIrthasiddhAdipaJcadazabhedata idAnIntanAvasthApekSayA kSetrAdyanuyogata ubhayAvasthApekSayA ca caturdazamArgaNAtaH kriyate / 19 paraM tadavagamArthaM jainapAribhASikazabdAnAM jainazAstrIyapadArthAnAM ca vizadajJAnasyA'pekSA bhavatIti neha pradarzyate / vastuto muktiriyamatIndriyA vacanAtItA tarkAgrAhyA mano'grAhyA cetyatra sarveSAM dArzanikAnAM sammatiH / yataH saMsArasthAnAmasmAkaM buddhivacanavyavahAravikalpAdi sarvamapi saMsAraparidhAveva sImitaM, tataH tadbahirbhUtA muktistadagocaraiva syAd / ata evopaniSatsu mokSasya vizuddhasattvagrAhyatvameva pratipAditam / 20 bauddhadarzane'pi laukikadRSTipuruSasya mokSajJAne'sAmarthya pratipAdayitvA tasya vizuddhamanovijJAnaviSayatvameva kathitam / 21 jainamate'pi tasyA'nirvacanIyatvaM spaSTataH sthirIkRtamasti / taduktamAcArAne mokSanirUpaNaprasaGge - "savve sarA niyaTuMti" (sUtra 170) / etaTTIkA- 'na tatra zabdAnAM pravRttiH, na ca sA kAcidavasthA'sti yA zabdairabhidhIyeta / tathAhi- zabdAH pravarttamAnA rUparasagandhasparzAnAmanyatame vizeSe saGketakAlagRhIte tattulye vA pravarteran, na caitattatra zabdAdInAM pravRttinimittamasti, ataH zabdAnabhidheyA mokSAvastheti" iti / tatraiva mokSasya tarkAtItatvaM vikalpAtItatvaM cA'pi pratipAditam / ata eva siddhasyaikatriMzadaguNAdhArakatvavarNane 52 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarve'pi guNA niSedhAtmakA eva pradarzitAH / saMsthAnapaJcaka-varNapaJcaka-rasapaJcaka-sparzASTaka-gandhadvaya-vedatrikadeha-bhava-parasaGgAtmakaikatriMzadvastUnAmabhAva eva siddhasya guNAH / idRzyeva 'neti netyA'tmikA niruupnnriitirupnisstsvpi| ___ saMsArAtItatattvasyA'syA'varNanIyatve'pi dhyeyarUpeNa sarvasvIkRtatvAt tad varNayituM sarvairapi dArzanikaiH prayatno vihita eva / tatra yadyapi tattvavyavasthA-paribhASA-jJAnamAtrAdibhedato varNanabhedA prajAtA eva; tathApi tattvata ekameva nirvANamiti22 sarve'pi matabhedA jainamatena prAyaH saGgamanArhA eva / ___ tathAhi- navAnAmAtmaguNAnAmAtyantikoccheda eva mokSa iti naiyAyikA yadUcustad vaibhAvika(=zarIrendriyAdi-vibhAvadazAjanya)guNAnapekSyaiva / muktau svAbhAvikAn (=AtmamAtrApekSAn) eva jJAnasukhAdiguNAn yadA jainAH pratipAdayanti, tadA mokSe vaibhAvikaguNocchedaH syAdevetyatra teSAmapi sammatiriti kathaM naiyAyikajainamatayovibhinnatA ? kiJca, IzvarAtmani nityajJAnasukhAdisattvaM naiyAyikairapyaGgIkRtaM khalu ?23 evaM paramArthatazcintayAmazced muktAtmani nityajJAnasukhAdisattvaM vadatAM janAnAM paGktAveva teSAmupavezanam / cittasantatinirodho mokSa iti bauddhamatamapi paramArthataH savAsanacittavRttinAze tannAma tRSNAkSaye eva paryavasyati / bauddhazAstreSu bahutra nirvANasya dhruvatvena zubhatvena sukhamayatvena ca varNitatvAt24, sarvathA''tmAbhAvatve tasyA'sambhavAt / atha ca savAsanacittasantatinirodha iti bauddhamatasya vAsanAparanAmakarAgadveSapariNatikSaya eva mokSa iti jainamatasya ca ko bhedaH paribhASAbhedAdRte? prakRtiviyoge zuddhacaitanyAvasthAnameva muktiriti sAGkhyamataM karmaprakRtiviyoge AtmanaH zuddhasvarUpAvirbhAva eva muktiriti jainamatasya samAnAbhiprAyakameva / prakRtiguNAtmakAnandasattvaM tatra sAGkhyairna svIkRtamityapi na jainamataM vyabhicarati - puNyaprakRtivipAkarUpasukhasya muktau jainairapyanaGgIkArAt / zuddhacaitanyasya kevalaM nirmalacicchaktimattvaM na punarAnandavattvamiti sAGkhyamatamapi jainaiH kathaJcidabhyupagamArhameva - vyAbAdhArahitasya nirmalacicchaktimattve evA'pekSAvizeSeNA''nandasya samAvezanIyatvamiti jainazAstreSu pratipAditatvAt / 25 evaM vedAntAdidarzanasthamuktinirUpaNamapi jainanirUpaNena saGgamayituM zakyameva / jainavicAraNAyAH sarvAGgINatvamevA'tra kAraNIbhUtamiti nizcapracam / vastuto jainadarzanasthamuktivicAro'tivistRto mAdRzenA'nipuNamatinA'gamyazca / tathApi tattvArthAdhigamasUtrasya dazamo'dhyAyaH-sabhASyaH(-zrIumAsvAtivAcakaH), paJcasUtrastha-pavvajjAphalasuttaM (-zrIharibhadrasUriH), nyAyAlokastha-muktivAda:(-upA.zrIyazovijayaH), vizeSAvazyakastha-SaSThaikAdazagaNadharavaktavyate (-zrIjinabhadragaNiH) -ityetAn granthAnAdhArIkRtya likhituM prayatno vihitaH / TippaNyAM yasya sthAnanirdezo na vihitaH, sa sarvo'pi viSaya prAya etebhya eva mUlebhyaH saGgRhItaH / ito'pyatra bahu bahu vaktavyamavaziSyate, tatpunaretebhyo granthebhyastatsadRzAnyebhyazcA'vaseyamiti zam / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. 3. 4. 5. TippaNyaH dRzyatAmetadarthAvagamArthaM tattvArtha0 1.1 bhASya, yogazataka 3 - AtamabhAvahiMsanathI hiMsA, saghalAM e pApasthAna / teha thakI viparIta ahiMsA, tAsa virahanuM dhyAna // navatattva0 60 yogazatakam 49 TIkA seyaMbaro ya AsaMbaro ya, buddho ya ahava anno vA / samabhAvabhAviappA, lahai mukkhaM na saMdeho || sambodhaprakaraNa - 3 jina ! tvadAjJAmavamanyate yaH, sa vAtakI nAtha ! pizAcakI vA / anyayogavyavaccheda0 21 6. 7. 8. 9. 8.2., 8.3, 8.26 10. yathA hi loke dukkhassa paripakkhabhUtaM sukhaM nAma atthi, evaM bhave sati tappaTipakkhena vibhavenApi bhavitabbaM / yathA ca sati tassa vUpasamabhUtaM sItaM pi asthi, evaM rAgAdInaM aggInaM vUpasamena nibbAnenApi bhavitabbaM / buddhasya sumedhabrAhmaNabhavasya kathA / vItarAgastava :- 19.5,6 yathA - yogadRSTi0 - 100, yogabindu: - 100 tattvArtha 0 350 gAthAnuM stavana 8.24 11. bodhicaryAvatAra:- 9.35, bodhicaryA0 paJjikA pR. 350, 418 12. nAsato vidyate bhAvo, nA'bhAvo vidyate sataH / ubhayorapi dRSTo'ntastvanayostattvadarzibhiH // vyAsamaharSiH (zAstravArtA0 stavaka- 1 ityatroddhRtaH 13. navatattva0 14. kilo'nAdisambhoga ? bubhukSAdinivRttaye / tannivRtteH phalaM kiM syAt ? svAsthyaM teSAM tu tat sadA || - prAcInaH zlokaH | 15. prazamaratiH 238 - 7 * 16. nA''tmanaH sukhaduHkhe sta, ityasau mukta ucyate / nyAyamaJjarI 17. dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramarthya, nirvANamapyanavadhAritabhIraniSTam / mukta svayaM kRtatanuzca parArdhazUrastvacchAsanapratihateSviha moharAjyam // siddhasenadvAtriMzikA 18. dRzyatAM zAkaTAyanAcAryaviracitaM strImukti- kevalibhuktiprakaraNam / 19. navatattva0 43-59 * 20. kaThopaniSat - 1.3.12, 2.6.12, muNDakopaniSat - 3.1.8 * 21. milindapaNho- 4.8.66, 67, 4.7.15 22. yogadRSTi0 - 129, 130, 131 * 23. nyAyamaJjarI pRSTha 200, 201 * 24. visuddhimaggo - 16.64, 67, 71 25. nyAyAvatAra: 28 etA: TippaNya: zrIdalasukhabhAi-mAlavaNiyAmahodayenA'nUditasya zrIvizeSAvazyakabhASyastha- gaNadharavAdaprakaraNasya pustakata: saGgRhItAH / 54 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthaparicayaH zrIdhanaJjayaviracitaM dvisandhAnakAvyam eca. vi. nAgarAjarAv saMskRtabhASAyA eSa vizeSo yadatra nAnAvidhAH zleSaracanA sambhavati / asyAM bhASAyAmekasyaiva padasya nAnA'rthAH santi / api ca sandhimahimnaikasyaiva padapaJjasya dvidhA tridhA vA'rthabodhakatvaM vidyate / etAdAzritya kaizcit kavibhirnAnArthakAni padyAni sacamatkArANi svakAvyeSu yojitAni / kecana pratibhAzAlinaH kavayaH samagraM kAvyameva kathAdvayabodhakaM racayitvA kIrtizAlino babhUvuH / tAdRzeSu prathamagaNanAmarhati dhanaJjayAkhyaH kaviH / tena rAghava-pANDavIyaM nAma dvisandhAnakAvyaM vyaraci / yathA nAmaiva dyotayati tathA'smin kAvye rAmAyaNa-mahAbhAratayoH kathe samAnaiH zabdainirUpite / atra aSTAdaza sargAH santi / padyAni prasiddheSu indravajropendravajrAnuSTubhAdiSu chandassu nibaddhAni / api ca kAvyamidaM dhanaJjayAGkam / sarveSu sargeSu dhanaJjayazabdo'ntima padye kavinA yojita iti yAvat / tatrApi kvaciccamatkAro yojitaH kavinA / yathA prathame sarge ko vA kaviH puramimAM paramArthavRttyA zaknoti varNayitumatra vinirNayena / nityaM vidhiH satatasaMnihito vibhUti manyAdRzaM sRjati yatra dhanaJjayAya / / atra prathamato rAmAyaNapare'rthe - yatrA'navaratanikaTavartI vidhizcaturmukho vibhUti sampadam, anyAdRzaM dhanaM jayAya rAmAya sRjati, tAmimAM puraM vinirNayena paramArthena varNayitumatra loke kaH zaknoti iti / bhAratapakSe anyatsama, dhanaJjayAyetyasya arjunAyetyarthaH / punazca yatra kAvye vidhiranyAdRzaM vibhUti kavanapratibhAM dhanaJjayAya kavaye sRjati tAM puraM brahmapurI ko vA kaviH paramArthena varNayituM zaknoti ? ityarthaH / paJcame sarge yathAtvAmabhyupaitu punarabhyudayAya dIpti rautsukyamAgatavatIva ravi dinAdau / dhvAntaM visarpati tavA'nudayAnnaya tvaM kAle'bhivRddhimabhimAnadhanaM jayaM ca / / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadaze sarge yathAlakSmI khalAmubhayabhAgitayA vilolAM svIkartumeSa gaNikAmiva jAgarUkaH / saMnahya muJca zayanaM pradhanaM jayeti ___ stutyaiH paraM harirabodhyata sUtaputraiH / / atra pradhanaM yuddhaM jayeti kathanena dhanaJjayazabdaH kavinA nivezita iti camatkAraH / evaM sarveSu sargeSu antimapadye kavinA svanAma nirdiSTam / antimasargasyA'ntime padye svavicArazca zleSabhaGgayA nyavezi / yathAnItyA yo guruNA dizo dazarathenopAttavAnnandanaH zrIdevyA vasadevataH prati jaganyAyasya mArge sthitaH / tasya sthAyidhanaJjayasya kRtitaH prAduSSaduccairyazo gAmbhIryAdiguNApanodavidhinevAmbhonidhIllaGgate / / atra rAmAyaNapakSe mahAbhAratapakSe tathA granthakartRpakSe ceti trayo'rthA varNyante vyAkhyAkAraiH / tadanusAreNa tA ca zrIdevI / guruzca dshrthH| granthakartuH kAlaH yadyapi granthakartA svakAlaviSaye kimapi na kathayati, tathA'pi sa prAcInaH, prAyo'yaM kraistave navamazatake bhUmimalaGkaroti smeti Uhante vipazcitaH / rAjA bhojaH zRGgAraprakAze vadati "tRtIyasya yathA daNDino dhanaJjayasya vA dvisandhAnaprabandhau rAmAyaNamahAbhAratArthAvanubadhnAti" iti / rAjA bhojaH kraistava ekAdazazatamAne mAlavarAjyaM zazAseti prasiddham / jalhaNakRtAyAM sUktimuktAvalyAM padyamekaM dhanaJjayanAmollekhaM karoti / dvisandhAne nipuNatAM sa tAM cakre dhanaJjayaH / yayA jAtaM phalaM tasya satAM cakre dhanaM jayaH / / iti / etatpadyaM rAjazekharasyeti jalhaNo vadati / rAjazekharasya kAlo dazamaM kraistava-zatamAnam / dhanaJjayaH svayam akalaGkadevaM pUjyapAdaM ca smarati svIyAyAM nAmamAlAyAm / pramANamakalaGkasya pUjyapAdasya lakSaNam / dvisandhAnakaveH kAvyaM ratnatrayamudAhRtam / / kaverdhanaJjayasyeyaM satkavInAM ziromaNeH / pramANaM nAmamAleti zlokAnAM ca zatadvayam / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti / dvisandhAnakAvyamekaM daNDinA racitamAsIditi jJAyate / kintu tannopalabhyate / ata upalabhyamAneSu dvisandhAnakAvyeSu dhanaJjayakRtaM rAghavapANDavIyameva prAcInatamamiti niHzaGka vaktuM zakyate / granthakarturdezaH mataM ca / dakSiNabhArate prasiddhaH karNATadezo dhanaJjayena janmanA pavitrIkRtaH / navame zatake rASTrakUTavaMzIyA rAjAno dezamimaM zazAsuH ye jainadharmamanuyayuH / dhanaJjayo jainapurANAnusAreNaiva rAmAyaNakathAM nibaddhavAn / dvisandhAnakAvye prathamaM padyameva tasya dharmaM nirdizati zriyaM jagadodhavidhau vihAyasi vyadIpi nakSatramivaikamudgatam / sa yasya vastIrtharathasya suvrataH pravartako nemiranazvarI kriyAt / / nemibhaviMzastIrthakaraH / savrato nAma viMzastIrthakaraH / dvitIyapadye ca jainaprasiddhaM zrutaskandhAkhyaM granthaM smarati dhanaJjayaH / satIM zrutaskandhavane vihAriNIm anekazAkhAgahane sarasvatIm / gurUpravAheNa jaDAnukampinA stuve'bhinandye vanadevatAmiva // iti / evaM kathAprArambhe'pi gaNAgraNIriti prasiddha gautamagaNadharaM caturvizatIrthakaraM mahAvIraM ca smarati / athA'parAgo'pyaparAgatAM gataH sa pazcimo'pi prathamo vipazcitAm / anujJayA vIrajinasya gautamo gaNAgraNIH zreNikamityavocata / / iti / ataH kaverdharmasya viSaye naiva vivAdaH / karNATadeze labdhajanmanA tena sandhAnakAvyaparamparA''rabdheti nizcapracaM vadanti vipazcidapazcimAH / zleSAlaGkArasya pUrvaM prasiddhatve'pi tasya samaste padyakAvye kathAdvayanirUpaNAyopayoga iti vizeSaH khalvayam / / dhanaJjayasya kRtayaH rAghavapANDavIyaM (dvisandhAnakAvyam), nAmamAlA, anekArthanAmamAlA, viSApahArastotramiti catasraH kRtayo dhanaJjayaviracitAH / tasya loke kIrtistu dvisandhAnakAvyAvalambinyeva / evamucyate Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAte jagati vAlmIko kavirityabhidhA'bhavat / kavI iti tato vyAse kavayastvayi daNDini / / kavayaH kavayazceti bahutvaM dUramAgatam / vinivRttaM cirAdetat kalau jAte dhanaJjaye / iti / dvisandhAnaM kathaM sAdhyate ? dvAdaze zatake jAtaH kavirAjo'pi dvisandhAnakAvyaM racitavAn / tena sandhAnakAvyAnAM racanAyA upAyA itthaM varNitAH / prAyaH prakaraNaikyena vizeSaNavizeSyayoH / parivRttyA kvacittadvadupamAnopameyayoH / / kvacit padaizca nAnAthaiH kvacid vakroktibhaGgibhiH / vidhAsyate mayA kAvyaM zrIrAmAyaNa-bhAratam / / iti / dhanaJjayasya dvisandhAnakAvye'pi ete upAyA AzritAH / prathame sarge nagaravarNanamasti / rAmAyaNakathAnusAreNa ayodhyA, mahAbhAratAnusAreNa hastinAvatI samAnaiH padyairvarNyate / dvitIyasarge rAjaguNavarNanaM dRzyate / dazarathasya pANDorvA varNanaM tad bhavati / vastutastu tAni padyAni yasya kasyA'pi rAjJo varNanAyAmupayoktuM zakyante / na tatra zleSaklezaH / udAharaNamna saMmame dizi dizi nirmalaM yazo na pauruSaM ripuSu vadAnyatA'rthiSu / jagatsu dhI vi na camUrjanAziSi zriyA saha sthitirapi yasya nA''yuSaH / / evaM vizeSyavizeSaNaparivRttirapi dhanaJjayakRtau bahutra dRzyata eva / ekamudAharaNampUrvaM paraM jyotirupArcya daivaM stheyAn prakRtyA vizado garIyAn / mano'bhirAmo'yamajAtazatru rityarthayuktaM juhuve nRpeNa / / (3.10) atra rAmAyaNapakSe rAma iti vizeSyam, ajAtazatruriti vizeSaNam / bhAratapakSe tu manobhirAma iti vizeSaNam, ajAtazatruriti vizeSyam / tataH sumitrodayahetubhUtA mAyunnati prAptamasUta sUnum / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo'paprathat sannakuloditAriH zrIlakSmaNAkhyAM sahadevacaryaH / / (3.29) ityatra zleSaH / rAmAyaNapakSe tato rAmotpattyanantaraM, sumitrA udayahetubhUtAmajhunnatiM parvatasyonnatatvaM prAptaM sUnuM suta-masUta / sannA hatAH, kule uditA arayo yena saH / devacaryayA saha vartata iti sahadevacaryaH / zrIlakSmaNAkhyAM lakSmaNa-iti saJjAM prakaTayati sma - ityarthaH / mahAbhAratapakSe- tataH yudhiSThira-bhImArjunotpattyanantaraM sumitrodayahetubhUtA uttamasuhRdAM prApteH kAraNIbhUtA, mAdrI unnati prAptaM sUnum asUta / yaH sahadevacaryaH sahadevena sAkaM caryA yasya saH, nakulo ditAri zitazatruH san zrIlakSmaNA lakSmIlakSaNena, AkhyAM zobhAm, apaprathat-prAkaTayat ityarthaH / itthaM bahudhA zleSanaipuNyaM prakaTayati dhanaJjayaH / kvacid vyAkhyayA vinA'rtho duradhigamo bhavati / vyAkhyAkAro yadA padacchedaM darzayati tadA sarvaM sugamaM bhavati / udAharaNamzriyA vilolo bharato na jAtaH suto vinItaH sakalo babhUva / bhajyeta rAjyaM hyavinItaputraM ghuNAhataM kASThamiva kSaNena // atra rAmAyaNa sambandhyarthaH sugamaH / asyaiva zriyAvilo lobharato na jAtaH iti pAThe paThite bhAratAnuguNo'rthaH sphurati / etAdRzasya kathAdvayAbhidhAyinaH kAvyasya racanA eva kaSTA, tatrA'pi mahAkAvya-sampradAyAnusAreNa dhanaJjayaH citrabandhAn api aSTAdaze sarge yojitavAn iti nUnaM zlAghAspadam / tatratyaM padyamekamudAharAmaH / ddde'do'dridro'rirdiraudro'ruraadrii| dUrAdaraM daraM dadrurAH dadrurdarIdarI / / vyAkhyA - adaridraH puNyavAn, adriraudraH parvatavad bhayAnakaH, AdarI AdaravAn, darI bhayAnako'ariH, adaH etat, aruH vraNaM, dadade dattavAn / ArdrAH snigdhacittAH, araM zIghraM daraM bhayaM, dardurgatAH / dUrAd darI: kandarAn, dadruH gatavantaH / iti / etAdRzI racanA devabhASAyAmeva sambhavati / athavA devavANIzabdAnupayuJjAnAsu bhAratavarSabhASAsu iti bhAvayAmaH / dhanyA gairvANI vANI / dhanyastasyA upAsako dhanaJjayaH / 90, 9th Cross Naviluraste Kuvempunagar, Mysore-570023 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mama hRdayasparzinI ghaTanA 25tamazAkhAyA asyA vizeSaviSayatvena nizcitamimaM viSayamadhikRtya * vividhaiH sAdhuvarye-vidvadbhizca anubhUtAH zrutAH paThitA dRSTha vA ghaTanA: samAlikhya preSitA: santi / tA atra yathAyathaM prakAzyante / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adyA'pi nItimattA na vinaSTA munidharmakIrtivijayaH sAmprataM bahuzaH zrUyate'smAbhiryat " prAmANikatA satyaniSThaudAryaM mAnavatA cA'staGgatAni santi / sarvatra zAThyaM krUratA'nItizcaiva pravartante / zreSThI vA dhaniko vA nirdhano vA sattAdhIzo vA sarve'pi janA nirantaraM mAyAprapaJcAdikaM kartumevodyatAH santIti" / kintveSA vArtA na pUrNasatyamAbibharti / yato'dyA'pi mAnavatAyAH sAttvikatAyA nItimattAyAzcA'nubhavA bhavantyeva / nItimattAdiguNAn yaH ko'pi prAptuM zakto'sti / na ca kasyacidapi dhanikasya zikSitasya ziSTajanasya ca svAdhInAste guNAH santi / adya yo dhanikaH zreSThI sattAdhIzazcA'sti sa nItimAn sadAcArI sadguNI ziSTazca syAt-iti manyante, kintu naitaducitam / yato dhanaM puNyena prApyate kintu guNAstu puruSArthenaiva prApyante / puNyaprabhAvena gRhe dhanarAzirvidyeta kintu citte yadi durguNAdikaM syAt tarhi kiM dhanena ? grAmINeSu nirdhaneSvazikSiteSvaziSTeSu ca janeSu ye nItimattAdiguNA dRzyante te tu zikSiteSu ziSTeSu ca janeSvapi na dRzyante / gRhe dhanaM na syAt, dehasya kRte AvazyakaM vastramapi na syAt, bAhyadRSTyA yo daridro dRzyate, na coccazikSaNamapi prAptaM yena tasyA'ziSTajanasya nirdhanajanasya ca jIvane pratipadaM nIti-mAnavatAdiguNAnAM darzanaM bhavati, hRdaye niSkapaTatA niSpApatA ca vartate / etAdRzAn janAn nirIkSya citte prasannatA''nandAnubhUtizca bhavati / mayA yadanubhUtaM paThitaM ca tallikhAmi / ( 1 ) varSatrayapUrvaM vayaM sarve'pi karNAvatInagare sthitA Asma / nagaramadhye vividhAni prAcInAni manoramajinamandirANi virAjante / teSAM jinacaityAnAM yAtrArthamekena zrAvakeNa saha vayaM pratidinaM gacchanta Asma / ekadA prAta:kAle vayaM ratanapolamadhyata Agacchanta Asma / tadaikena bhikSukeNa - " zreSThin ! cAypAnaM karaNIyamasti tato rUpyakadvayaM dadAtu " iti yAcitam / tena zreSThinA jhaTiti paJca rUpyakANi dattAni / na svIkRtAni tena bhikSukeNa / 61 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaM na svIkaroSi ? iti pRSTaM zreSThinA / bhikSukeNoktaM - zreSThin ! cAyArdhamevA''vazyakam / tadarthaM rUpyakadvayamevA''vazyakamasti / zreSThI Aha- avaziSTAni trINi rUpyakANi rakSaNIyAni / zva upayogIni bhaviSyanti / bhikSukeNa kathitaM zreSThin ! bhavAdRzA udArahRdayAH pratidinaM dadanti / AvazyakaM dhanaM prAptam, ato'dhikadhanenA'lam ! dhanasya saGgraho na karaNIyaH / etacchrutvA manaH prasannaM jAtam / = (2) kasmiMzcid grAme ekaH samAjasevakaH pratigRhaM guDaM dadannekasya kuTIrasya samIpaM gatavAn / tenoTajasya dvArasyA'rgalodghATitA tadaikA bAlikA bahirAgatA / yadA sevakena tasyai guDo dattaH tadA tayA bAlikayoktamsvAmin ! etaM guDaM na svIkariSyAmyaham / kimarthamityuktavAn samAjasevakaH / ahaM parizrameNa yallabhyate tadeva svIkaromi / kena zikSitamevam ? jananyA me / kutrA'sti sA ? bAlikA kuTIrAd mAtaramAhUtavatI / samAjasevakena jananI pRSTA devi ! parizramaM vinA prAptaM na kimapi grahItavyamiti tvayA'syai zikSitam ? satyaM kila ! tvayA dharmazAstrANi paThitvA pravacanAni zrutvA vaitadadhigatam ? na, ahaM tvazikSitA pravacanAnyapi na mayA zrutAni kadA'pi / gRhe yuvAM dve eva vasata: ? satyam / tarhi gRhapoSaNaM kathaM karoti bhavatI ? mahodaya ! vanaM gatvA kASThAnyAnIya vikrINAmi / tato yad dhanamavApyate tena gRhapoSaNaM karomi / apaThitA grAmyA stryapi kIdRzI prAmANikA'sti - iti cintayan samAjasevako'nyatra gatavAn / 62 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'baMgAla'pradeze kRSNanagaranAmni rAjye 'zrItArAkAnta roya'nAmamahodayo viziSTapade niyukta AsIt / sa mahodayaH sadA rAjabhavane eva vasati sma / ekadA zItakAle rAtrau gRhaM prati nivartane kAryavyagratAvazAd vilambo jAtaH / gRhamAgatya yadA sa zayanakhaNDe praviSTavAn tadA svakIyasya khaTvAyAmeva karmakaraH zayito dRSTastena / kimapyakRtvA'nuktvA ca sa mahodayo bhUmau zayitavAn / prAta:kAle prAptazabhasamAcAro rAjA tasmai mahodayAya taM zubhasamAcAraM dAtuM svayameva tasya mahodayasya zayanakhaNDe AgatavAn / tatraitad dRzyaM dRSTvA rAjA cakito'bhavat / tena rAjJA saH pRSTaH- kathaM bhavAn bhUmau zayitavAn tathaiSa karmakaraH palyate suptaH? sa uktavAn - rAjan ! karmakara AdinaM kAryaM kRtvA parizrAnta AsIt tena evaM jAtam / tattasya yogymev| sAmAnyakarmakaraiH sahA'pi tasya sahRdayaM vyavahAraM nirIkSya rAjA''nandaM prAptavAn / (4) kacchapradeze 'mAMDavI'nAmagrAme ekaH prAmANika: satyaniSThazca vyApArI vasati sma / prAmANikataiva tasya jIvanasya mudrAlekha AsIt / ekadA jAmanagarato vANijyArthaM kauzeyavastrabhRtA bahavyo maJjaSA AgatAH / kenApi kAraNena sa zreSThI tadvastrabhRtapeTikA mocayitumAvazyakAni kAgadAni na prAptavAn / tathA kAryavyastatvAt tAni vastrANi mocayituM zulkagrahaNakAryAlaye'pi gantuM na zakto jAtaH / tatastena tA maJjuSA mocayituM mukhyakarmacArI pressitH| sa mukhyAdhikArI kAryAlayaM prAptavAn / zulkAdhikAriNe svAgamanakAraNaM kathitavAn / zreSThinaH prAmANikatA tu sarvatra prasiddhA''sIta, tataH karagrahaNAdhikAriNA kamapi vizeSamapRSTavaiva karadhanaM svIkRtya tA maJjUSAH tasmai mukhyAdhikAriNe pradattAH / tA maJjUSA gRhItvA sa karmacArI ApaNamAgatavAn / kiyatyo vastrabhRtamaJjUSA Asan, kiyad dhanaM dattam- iti sarvo'pi vRttAntaH zreSThinA vijJAtaH / kararUpeNa ca gRhItaM dhanamalpaM dattamasti, iti jJAtavAn zreSThI / tataH zreSThinA pRSTaH karmakara uktavAn- zreSThin ! kauzeyavastrANAmupari caturguNaM karadhanaM deyaM syAt, tato maJjaSAyAM kAsavastrANi santi- iti mayA zulkAdhikAriNe kathitaM, atastenA'lpaM dhanaM kararUpeNa gahItama / zreSThI tatkSaNaM zulkagrahaNakAryAlaye gatavAnuktavAzca- bho ! mama karmakaro dhanalobhenA'satyamuktavAn / maJjUSAyAM kauzeyavastrANyAsan tathA'pi kArpAsavastrANi santIti sa kathitavAn / ataH kRpayA mAM kSamayatu / etasyocitaM dhanaM gRhNAtu / iti kSamA yAcitvA'dhikAriNe caturguNaM dhanaM dattavAn zreSThI / zreSThinA gRhamAgatya Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmakarAya kathitaM- itaH parametAdRzamaprAmANikaM kAryaM yadi tvaM kuryAH tarhi mama kAryAlaye tvayA na kadA'pyAgantavyam / aho ! kIdRzI prAmANikatA ! sakuTumba eko jaina zreSThI kAryAnena prAtIjanagarato'nyatra gatavAnAsIt / tIvragatyA gacchataH kAryAnAdekaH syUto mArge patitaH, kintu rAtrau andhakAravazAnna kenA'pi jJAtam / prAta:kAle dhanacintayodvignena nirdhanenaikena kRSIvalena sa syUto dRSTaH / tena syUto gRhItvodghATitaH / tatra paJcaviMzatiH sahasraM rUpyakANi, AvazyakAni kAgadAni, prabhusevArthaM ca pUjAvastramAsan / bahurUpyakANi nirIkSyA'tIvA''nandaM prAptavAn sa kRSIvalaH / kSaNamekaM lobhena mano lAlAyitaM jAtaM, kintu tatra sthitaM pUjAvastraM dRSTvA tatkSaNameva manasi zubhavikalpo jAto yad-etat sarvamapi dhArmikajanasyA'sti, tato'sya grahaNamucitaM nA'sti / evaM vicintya tatkSaNamevA''rakSakasthAne gatvA'dhikAriNe sarvamapi vRttAntamuktvA sa ca syUtastatraiva tena pradattaH / itaH svagRhaM gatvA yadA kArayAnAt syUtaH patita iti jJAtaM tadA zreSThino manasi prabalodvignatA prasRtA / taM syUtamanveSTuM bahavaH prayatnAH kRtAstena zreSThinA, kintu na saphalIbhUtAH / ante tena samAcArapatrikAsu"prAtIjamArge ekaH syUtaH patito'sti, tasminnAvazyakAni kAgadAni santi / yaH pratyarpayiSyati tasmai ucitaH puraskAro dAsyate"- iti samAcAraH prakaTIkRtaH / patrikAsu samAcAraM paThitvA''rakSakeNa zreSThI kRSIvalazcA''hUtau / ucitapraznAdidvAreNa zreSThina evaiSa syUto'stIti vinizcitya sa syUtaH zreSThine dattaH / atIva prasanno jAtaH sa zreSThI / kRSIvalamabhinandya zreSThinA pRSTaM - mahodaya ! bhavataiSa syUtaH kutaH prAptaH ? kRSIvala Aha - prAtaHkAle kAryArthaM gatavatA mayA mArge patita eSa syUto dRSTaH / syUta udghATitaH / bahUni rUpyakANi dRSTvA kSaNaM tu citte lobho jAgRtaH, kintu dvitIyakSaNe eva mayA cintitam - "kimasya grahaNamucitamasti? atra mama ko'dhikAraH? anIterdhanasya grahaNaM tu dharmo'sti vA'dharmaH? evamanyasatkadhanasya grahaNe kiM santoSo'nubhUyate mayA? anIteryatkimapi grahaNe kiM mama, mama kuTumbasya ca laghutA na syAt ?" iti vicintya sa syUto mayA''rakSakasthAne'rpitaH / etacchrutvA zreSThI ArakSakAdhikArI cA'tIva prasannau jAtau / prasannacittena tena zreSThinA tasmai kRSIvalAya paJcazataM rUpyakANi dattAni yadA tadA tAnyagRhNan kRSIvala Aha- kiM svakIyadharmasya pAlane puraskAragrahaNamucitamasti ? zreSThin ! mayA yat kRtaM tat satkAryaM kRtaM, nIteH sadAcArasya ca pAlanaM kRtam / ato'haM kimapi na svIkariSyAmi / 64 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premNo vizvAsasya ca zaktiH munikalyANakIrtivijayaH tadA vayaM beGgalUrunagare caturmAsIyApanArthaM sthitAH smaH / dharmabodhArthaM zAstrapaThanArthaM ca bahavaH zraddhAnvitA jijJAsAyutAzca yuvakA naH pArzve Agacchanti sma tatra / athA'nyadA taruNanAmaka eko yuvA vratapAlane kiJcijjJAtukAma Agata upAzraye / svIyapraznAnAM samAdhAnaM prApya tena tadApaNe ghaTitA ghaTanA kathitA - 'katiciddinebhyaH pUrvaM mamA''paNe kAryaM kurvan ekaH karmakaraH sahasA kutracinnaSTaH / mayA bahvanviSTo'pi sa naiva prAptaH / atha ca mayA saptAhAnte Aya-vyayAdigaNanaM kurvatopalabdhaM yat paJcatriMzat sahasraM rUpyakANAM nyUnamasti / mayA naikazaH sUkSmadRSTyA gaNanaM kRtaM tathA'pi tadeva phalam / ato mayA nizcitaM yat sa karmakara eva tad dhanaM gRhItvA palAyita iti / kintu mayA tat kasyacidapi naiva kathitam / yato me manasi pUrNa zraddhA'sti yat - 'yanmadIyaM tat na kadA'pi vinazyeta; yacca vinazyeta, na tanmadIyam' iti / evameva mAso vyatItaH / athaikadA sa eva karmakaraH sahasA madApaNadvAri sthito dRSTo mayA / mAM kAtaradRSTayA pazyan sa mayaivA''kArita ApaNAntaH / kathitazca - 'bhoH ! kutra gato bhavAnAsIt ? mayA bahvanveSaNaM kRtam / astu, kathaya kimarthaM bhavAn kiJcidudvigna iva dRzyase ? kiM bAdhate tava ?' - evaM ca mayA premNA pRSTaH sanneva sa me pAdayoH patitvA muktakaNThaM rodituM lagnaH / bahu sAntvayitvA jalAdikaM ca pAyayitvA mayA zAntIkRtaH sa kathitavAn - 'prabho ! bhavAn nAsti mAnavaH kintu sAkSAddeva eva bhavAn / yo bhavadApaNAt paJcatriMzat sahasraM rUpyakANi corayitvA gato'sti tAdRzo'pyahaM bhavatA - na kiJcid ghaTitamiva - iyatpremNA''kArye itthaM - 65 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cA''zvAsye - ityetadatyantamadbhutam / prabho ! prabho ! kRpayA mAM kSAmyatu / mayA'kAryaM kRtam / bhavatA yaH ko'pi daNDo vidhAsyate tamahaM svIkariSyAmi sahiSye ca / prabho ! ......' iti kathayan sa punarapi rodituM lagnaH / punarapi sa mayA''zvAsya kathitaH - 'bhoH ! bhavAn mama bandhureva / viMzatyadhikavarSebhyo bhavAnme pitrA saha kAryaM karoti sma / ato'smin ApaNe bhavato'pyadhikAro'styeva / yadi bhavatA me kathitaM syAt tadA'hameva bhavadAvazyakatAnusAraM dhanamadAsyam / yadA mayA jJAtaM yad bhavateyad dhanaM gRhItamasti tadA mayaitadeva thA duHkhaM vA syAd yena bhavAn dhanametad gRhItavAnasti / duHkhaM tu mamaitadevA'tra yad bhavatA mAmakathayitvaiva dhanaM gRhItam / astu, vismaratu sarvam / adyaprabhRti bhavAn atraiva kAryaM kariSyati / dhanapratidAnasya kA'pyAvazyakatA nAsti / tathA, yadA kadApi bhavate yA kA'pyAvazyakatA syAt bhavAn mAmeva kathayatu - ahamavazyaM sarvamapi susthaM kariSyAmi' / ___guruvarya !' sa yuvA'smAn kathitavAn, 'tataH prabhRti sa me ApaNe pUrNaniSThayA mama bAndhava ivaiva kAryaM karoti / AvayoH snehatantuH sarvathA'vicchinno jAto'sti / sa kathayati yat - yAvajjIvamahamatraiva kAryaM kariSyAmi, bhavatA na kA'pi cintA kAryeti / ato'haM pUrNatayA nizcinto'smi / etacchrutvA vayaM sarve'tyantaM pramuditA jAtAH / prema vizvAsazca yAdRzaM tAdRzamapi janaM sadAcArapathamAnetuM kSamau - iti tathyaM vyavahAre prayuktaM dRSTvA ca hRdayaM naH pulakitaM jAtam / / - - - - - - - - - - - lekhakeSu vAcakeSu ca sUcanA / 1. surucipUrNaM ziSTaM ca gadyaM vA padyaM vA sarvamapi sAhityaM svIkriyate prkaashnaarthm| / 2. patrasyaikasminneva pArzve zirorekhAmaNDitaM spaSTaM ca likhitvA preSaNIyam / 3. Xerox pratayo naiva parizIlyante / (Computer prints sviikriynte|) / 4. anyatra sAmayike prakAzitaM prakAzyamAnaM vA sAhityaM na preSaNIyam / | 5. vAcakairapi svasaGketaparAvartane'vazyaM jJApanIyA vayaM yena sAmayikapreSaNe saukaryaM syAt / pratibhAvAnAmapi kevalaM prazaMsAyAmeva tAtparyaM na syAt kintu vastuniSThaH pratibhAvo bhavatu / - -- - - - - - - - - Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RNamukti: munikalyANakIrtivijayaH beGgalUrunagare cAturmAsyArthaM sthitA vayaM navyanyAyaM darzanAni ca paThitukAmA AsmaH, ato'dUSyavaiduSyadhAriNaM prAcya - navyanyAya - sarvadarzanazAstrapAragAmiNaM samasta bhArate vizrutayazasaM vidvanmatallajaM zrImantaM haridAsabhaTTa mahodayaM zrImantaM cA'raiyar rAmazarmamahodayaM naH pAThanArthaM vijJaptavanta: / bahuSu vidyAkAryeSu vyApRtAbhyAmapi tAbhyAmasmAkaM vijJaptiH svIkRtA, pAThitAzca vayamatyantaM snehena paJcaSAn mAsAn / atha ca gUrjaradeze eSA sarvamAnyA paripATI yat sAdhu-sAdhvIbhyaH pAThayitAro jainA ajainA vA paNDitA mAsAnte vA pUrvanizcitaM dhanaM svIkurvanti / zrAvakAzca tadarthaM sarvAmapi vyavasthAM kurvanti / ato'trA'pi vayaM tadeva cintayantaH zrAvakadvArA paNDitavareNyau tadarthaM pRSTavantaH / kintu tadA tAbhyAM yaduttaraM dattaM tadadyA'pi naH hRdaye utkIrNamiva sthirIbhUtamasti / tAbhyAmuktam "asmAkaM guruvaryA asmAn AbAlyAt nirapekSatayA pUrNaniSThayA'tIva snehena ca sarvANi zAstrANi yat pAThitavantastasya RNamadyA'pi naH zirasi vidyate / tasmAcca RNAttadaiva vayaM muktA bhavema yadA tayaiva niSThayA prItyA ca vinA'pekSAM vayaM vidyAdAnaM kuryAma / adyA'yamavasaraH sahajatayaiva prApto'styato bhavadbhirdhanaviSayakaM na kiJcidapi vaktavyam" / etacchrutvA vayaM sarve'smAkaM gurubhagavantaH zrAvakAzca sarvathA gAdIbhUtAH / nUnamIdRzA niHspRhA niSkiJcanA vidyAdAnaniratA RSitulyAH paNDitA adyA'pi jagadidaM sanAthaM kurvantIti nizcitya cA''hlAditAH jAtA: / 67 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atithyam ___ munikalyANakIrtivijayaH / paJcaSavarSebhyaH pUrvaM vayaM kacchapradeze vihartukAmA gUrjarapradezAnnirgatAH saurASTrapradezasImni prAptAH / tadA zItartuH pravartamAna AsIdato vayaM prAyaH paJcadazakilomITaramitaM prAtaHkAle paJcaSakilomITarmitaM ca sAyaGkAle calantaH Asma / atha caikasmin dine yadA prAtarvayaM prasthitAstadA nizcitaM nA''sIt - kutra sthAtavyamiti / yato grAmAd vayaM prasthitAstatratyairjanaiH kathitamAsId yad - 'madhyemAgaM kasyacijjainagRhasthasya peTrolavikrayaNakAryAlayo vidyate / tatra ca jainasAdhUnAM kRte vyavasthA kriyate / tadagre ca paJcaSakilomITarmitaM yadyadhikaM gamyate tadA hoTalavizAlA-nAmakamupAhAragRhamapi vidyate / tatrApi ca sarvA vAsa-bhojanAdikA vyavasthA bhavati' / etannizamyA'smAbhinirNItamAsId yat peTrola-vikrayaNa-kAryAlaye eva nivasitavyam / upAhAragRhe vAso nocito'smAkamiti / peTrolavikrayaNa-kAryAlayaM prAptA vayaM tatratyaM karmacAriNaM vAsAdivyavasthArthaM pRSTavantaH / tadA tenA'tyantaM rUkSabhASayA vyavahRtya sarvathA nirAkRtA yad - 'atra kA'pi vyavasthA nAsti, kena bhavadbhaya idamuktam ?' 68 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ato vayaM kiJcit khinnA iva tato'gre prasthitAH / mArge gacchatAM ca gurubhiH pRSTaM - 'tarhyadya kutra nivatsyAmaH ?' mayA vicintyoktaM - 'tairgrAmajanairuktamAsId yadagre hoTala - vizAlA vidyate, tatra ca sarvA vyavasthA bhavati / ato vayamagre gatvA nirIkSAmahe tAvat / yadi vyavasthA syAt tadA varam / anyathA kiJcidadhikaM caliSyAmaH' / gurubhiH kathitaM - 'bhavatu / yUyamagre gatvA pazyantu / yadyucitaM syAt tadaiva vasitavyamanyathA na' / tato vayaM dvitrAH sAdhavo'gre nirgatA: horAyAM ca tadupAhAragRhaM prAptAH / yAvad vayamitastataH pazyema tAvat tu tatsaJcAlako dhAvanniva tatrA''gato namaskArAdi kRtvA cA'smAkaM svAgataM kRtavAn / tatastenaiva namratayA kathitaM - 'yadi bhavanto'dyA'tra sthAtumicchukAstadA sarvA'pi vyavasthA vidyata eva' / asmAbhiruktaM - 'kintu naH AcArAnukUlaM....' tAvatA madhye eva tenoktaM- 'tasya cintA mAstu / vayaM jainasAdhUnAmAcAraM jAnImahe / tadanusAraM bhavatkRte uSNaM jalaM praguNIkartuM mayA nirdiSTameva karmacAriNe / tathA bhojanavyavasthA'pi bhavatkRte svacchabhAjaneSu jainarItyA bhaviSyati / ato nizcintIbhUyA'dyA'tra nivasantu bhavantaH' / etAvatA gurubhagavanto'pi samAgatA Asan / taiH saha vimarzaM kRtvA vayaM tasmai saJcAlakAya tatra nivAsArthamanumatavanta: / etannizamyA'tIva hRSTaH so'smAkaM kRte AsandAnAnAyya tatropaveSTumasmAn vijJaptavAn / tataH karmakaradvArApavarakamekaM sammArjya svacchIkRtya ca tatra nivAsAya no nItavAn / evaM ca tenA''dinamasmAkaM vyavasthA'tIva suSThu kRtA / sAyaGkAle tu tato nirgantavyamAsIt / etajjJAtvA sa svIyabhrAtrA sahA''zIrgrahItumAgato gurubhagavatAM pArzve / tadA vArtAlApe jAte'smAbhirjJAtaM yadasyopAhAragRhasya svAminAvetAveva / tau ca molesalAmajJAtikau muslimadharmamatIyau ityapi tAbhyAmuktaM kathitaM cA''zcaryacakitAnasmAn yadidamupAhAragRhaM sarvathA zAkAhArayutam / ato bhavatAM nAsti cintAkAraNam / tato gurubhiH pRSTaM - 'kintu muslim - matIyau bhavantau kathamasmAdRzaH sAdhUn paricaretAm ? asmAkamAcArAdi ca bhavadbhyAM kathaM jJAtam ? ' tadA tAbhyAmuktaM yad - 'guravaH ! asmAkaM sampradAyasya pradhAnagurubhirasmAkamAdiSTamasti yad " bhavatAM sthAne yasya kasyA'pi sampradAyasya sAdhujanA AgaccheyurbhavadbhisteSAM sarvA'pi paricaryA pUrNabhaktyA karaNIyA, tatra ca na ko'pi saGkocaH kAryaH " / vayaM hi tamAdezaM sadA'pyanusarAmaH / tathA naH sthAne'tra bahuzo jainasAdhava Agacchanti / ato vayaM sarvamapi bhavatAmAcArAdi jAnImahe eva / api ca, nedamasmAkamekameva sthAnaM kintu samagre'pi bhArate etAdRzi caturviMzatiH zataM sthAnAni yAnyevamevA''tithyabhAvanApUrNAni / asmAbhiH sarvairapi prativarSamekavAraM vA naH pradhAnagurUNAM samIpe gatvA sarvamapi sukRtanivedanaM kartavyaM, vArSikamanudAnaM cA''yAnurUpaM dAtavyameva' / etatsarvaM nizamya nazcittamAnanditaM nayane cA''rdre jAte, cintitaM cA'smAbhiryat kva sa janmanA jainasya vyavahAraH ? kva cA'yaM vyavahAraH ? 69 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "mama hRdaya-sparzinI ghaTanA" munivizrutayazavijayo gaNI gUrjaradezasya naDiyAdanagarasyaiSA ghaTanA / tatraikaviMzativarSaprAyazcintananAmA eko yuvA santarAmamandiramArga darzayituM mama sArdhaM calitavAn / yAvacca mandirasya sabhAmaNDapasthAnaM prAptau tataH pUrvameva cintanena proktaM yad mamA''paNaH catuzcakrikAyAM (lArI iti) santarAmamandirasya bahirbhAge vartate, yasmin vastrANi zATikAdi ca vikrINAmi / tatrA''gatya bhavAn padArpaNaM karotu yenA'haM bhAgyazAlI bhaveyam / atastasyA''grahavazAt tatra mayA gatam / tasya pitA'pi tatra militaH / so'pytihRssttH| cintanena tasya pitrA cA''zIryAcitA / tAbhyAM kA'pyarthecchA prArthanA vA na darzitA kathitA vA / pratyuta cintena kathitaM yada-matto vyAghaTaya ko'pi grAhako mama prativezmikasya catuzcakrikAto vastuni krINIyAt tadA me manasi dveSa irSyA ca mA''yAtu-ityAzIrvAdaM bhavato mArgayAmi / etacchrutvA mama cakSuSI bASpArdai jAte / sa sArdhavarSAd grISmakAle'pyupAnahI na paridadhAti / sUryAstAnantaramAhArAdikaM na karoti / pratidinaM devapUjAM karotyeva, tathA svalaghubhrAtaraM pAThayituM svapaThanaM gauNaM kRtavAn / ito'pyadhikaM tvetad yad sa pratidinaM vikrayeNa yAvad dhanaM prApyate tasyaikaM pratizataM (1%) mandiraM gatvA devAya samarpitaM karoti / eSA ghaTanA idAnImeva saJjAtA / nUnaM janA adyA'pi puNyavantaH sukRtinazca labhyanta eva / 70 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premamayI mAtA munitIrthabodhivijayaH "ambA ahaM tatkhAdeyaM kiM?" amadAvAdanagarIyA sA''paNapaGktiradyA'pi matsmRtimadhigacchati / pAlyAmupaviSTau mAtAputrau, jananyaGke nihitazirasko'haM bAlaH paJcavarSIyaH, sammukhaM dRzyamAnaM himagolakApaNaM, mAdRzA naike bAlA yataH khAdanti saharSa golakaM, tato "mayA'pi khAdanIyaM" tadityuktaM yadA mayA, tadA jananI me'nantAkAze nihitadRSTikA nitAntaM vicAragahvare nipatitA jIvanasya parivartAn duHkhanipAtAMzca saMpazyamAneva nirnimeSaM sthitA''sIt / tayA madvAkyaM naiva zrutamAsIt / mayA tAM kampayatoktaM - "mAtaramba !" sehalokaM praviSTavatI sacamatkRti, "ahaM tatkhAdeyaM kiM?" mayA''paNasammukhaM karamuttambhyoktam / mAturdRSTistatra patitA / manAG niHzvasitaM tayA / pazcAdatIva mRdubhUyoktavatI- "vatsainatte kathaM dApayAmi? kathaM vA krINAmyetad, na me pArve kA'pi suvidhaa|" ityuktavatyAstasyAH kaNTho'varuddhaH, paraM jhaTiti svasthIbhUtA'sau / mayA suSTha nA'vagataM punazca pralapitaM - "paraM mayA khAdanIyamevA'styetat / " tayA matsammukhaM dRSTvA madvadanaM taddhastayorgRhItvoktaM - "kalye krItvA dAsyAmi te / adya svpihi| Agaccha matkroDe" / tayA mAM kroDe zAyayituM prayatitaM yAvatA tAvatA'haM balAdutthita eva jAtaH / "mayA'dyaiva khAdanIyamAste / tvaM kathamapi dApaya / anyathA tvayA saha naiva vadiSyAmi kadA'pi" / bAlahaTho vyalasat / "paraM dAraka! tvaM tu jAnAsyasmAkaM gRhasthitim / sujJo'si re ! kimarthamevaM haThaM karoSi?" 71 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "tvatpAveM tAvantyapi rUpyakANi na santi kiM ?" mayA sAmarSamuktaM tadA tayA hastasthAni sarvANi rUpyakANi matpurataH prakaTitAni "pazyaitAvantyeva santyetAni / athA''nayanIyamAste godhUmapiSTakaM, tailaM ca, nA'vazekSyate kiJcana, tattvadarthaM kathaM krINAmi golakaM bhoH !" tayA mAM pRSTaM, taduttararUpeNa / "na, kathamapyadya tu khAdanIyameva mayA / ahaM grahiSyAmyeva, adiSyAmyeva, kimapi kurvamba ! mayA golako'ttavyaH" / ityuktvoccai rodanaM prArabdhavAnaham / laghurAsaM, parisarasya bhAnaM nA''sInme / gamanAgamanaM kurvatAM janAnAM manogatanirIkSaNe'samartha AsaM, yadvA tadA''vazyakataiva nA''sIdyataH pArzve mAtA sthitA''sIt / "vatsa ! maivaM rodIH / Agaccha... pazya tvAM..." ityuktvA mama grahaNAyA''gatavatI yAvatA, tAvatA kopAkulIbhUto'hamagre'dhAvam / tadA "vatsa ! maivaM kuru / kimahaM kurve ? tvadicchAM pUrayituM mama bhAgyaM nA''ste vatsa / ato mA dhAva, AgacchA'tra / " iti tasyAH pUtkRtirmama mAnacUraNe'samarthA jAtA / __ tadA'ntato gatvA sopaviSTA punarapi pAlikAyAm / svadurbhAgyasya, svAsahAyakatAyAH, putrecchA'pUrtezca yugapannake zarA viddhavantastaddhRdayaM vedanAsAgaro hRdaya ucchalansAmagrayeNa yugapad bahirAgacchat / hastau vadane saMsthApya sA rodituM pravRttA sAkSAt, kiM vA kuryAt sA varAkI ! kIdRkkaSTaM hRdayaM cUrNIkurvadanubhavamAnA syAtseti tu jAnAti jananyantaraGgaM vA / putrakAGkSApUrtAvajAyamAnAyAM yA'sahAyakatA'nubhUyate jaganmAtRbhiH sA vedanA... sA karuNA'pi jagati mahAjanAnAM pUjyatamA bhavati / tayA karuNayaiva mAtA'pi puujniiytmaa'sti| atha parivartya mayA dRSTaM yadA, rudatyupalabdhA mAtA, tadA mayA yaduHkhaM saMveditaM, tadadyA'pi smRtimadhirohati yadA tadA galako'varudhyate, akSNostoyadhArA nirgacchati ca / dhAvanneva gatastatra, yatra mama premamayI snehalA mAtA sthitA''sIt / taddhastau komalalaghuhastAbhyAM spRSTvA dUryakaravam - "amba ! tvaM rodiSi?" ityuktaM mayA / tena sahaiva tayonnIya vakSasi gADhataramAzliSTo'ham / tasyA rodanaM tIvrataraM muktakaNThaM caiva saJjAtam / "mAtaH ! mA rodIH, adyaprabhRti haThaM naiva kariSyAmi, kadApi tvAM duHkhinIM na kariSyAmi, ahaM tava putro'smi, tvaM ca me mAtA, nA'nyatkimapi kAkSe'tha / " na jAne ityAdi kiM kimapi uditavAnahaM / mAtAputrAvAvAM vismRtavantau yadetadasmAkaM milanaM dRSTvA mArgajanA api kSaNaM viramyA'kSNornIratoraNakAni baddhvA baddhvA gacchanti / kSaNAnantaraM "cintAM mA kuru bAla ! tvAmavazyaM dApayiSyAmi, tvAmavazyaM khAdayiSyAmi, kopaM mA kuru bhoH ! duHkhI mA bhava lAla !" ityAdi kiM kimapi gadatyAsInme mAtA.... sarvAGgaM snehenA'bhiSekaM kurvtii| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvadarthameva vatsa ! tvadartham munitrailokyamaNDanavijayaH kusumasyA'kSiNI nimIlite AstAm / sahasA tanmastake kazcana vAtsalyapUrNo hastaH prAsarat / 'aho! anabhatacaro'yaM sparzo me' iti vicArya sa netre unmIlya yAvat pazyati tAvat purato mAtaramupalabdhavAn / 'mAtar ! tvam ?' 'Am vatsa ! aham / ' 'paraM tvaM tu svargaM gatA''sIt khalu !' 'Am vatsa ! kintu pratyAgatA'smi' / 'kimarthaM mAtaH / / 'ahaM tvadarthameva pratyAgatA'smi vatsa !' / tAvatA kenacinmahatA zabdena tasya tandrAbhaGgo jAtaH / tasya puratastu na kiJcidapyAsIt / 'aho ! ahaM kiM tat pazyannAsam ?' iti cintayitvA tena ghaTikA vIkSitA / 'are ! mayA tvaritameva sarvaM karaNIyam / kiyanti kAryANi santyadya-dantadhAvanaM, snAnaM, prabhuprArthanaM, prAtarAzaH, sajjIbhUya ca zAlAgamanaM- sarvANyapyetAni mayaiva karaNIyAni / mAtA tu svarge bhagavatpAveM gatA'sti / anyathA tu mama cintaiva nA''sIt' - iti manasaiva jalpana sa yathAmati svakAryeSa lagnaH / mAsadvayAt pUrvameva kusumasya mAtA sahasA rugNA jAtA / cikitsakA yAvat kiJcit kuryustAvatA tasyA rogo'tyantaM vRddhiGgataH / tasyA manasi nizcayo jAto yadahaM naiva jIviSyAmi' / atastayA kusuma svotsaGge upavezya bahuzazcumbitvA''liGgya ca snehaM varSantyA premNA kathitamAsIt - 'pazya vatsa ! bhagavatA'hamAhUtA'smi kiJcitkAryArtham / ato mayA svarge gantavyam / zIghramevA'haM punarAgamiSyAmi / tvayA sarvANi kAryANi yathA mayA zikSitAni tathA kartavyAni / haThAdikaM naiva kartavyaM / samyagavagataM khalu !' 73 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ snehamayyA mAtuH pratyekaM vacanaM yasya kRte jIvanamantra AsIt tAdRzaH sa laghubAlaH sarvamapi tadvaco'GgIkRtavAnAsIt / kintu pratikSaNaM pratikAryaM ca tasya mAtaiva smaryate sma / 'kadA sA pratyAgamiSyati kadA ca mAM hRdaye lagayitvA snehavarSaNaM kariSyati ?' ityAdikaM cintanaM svamatyA sarvadA tanmanasi bhavati sma / evameva dinAni vyatiyanti sma / athaikadA yadA tasya pitA gRhaM samAgatastadA tena sahaikA navavadhUriva vibhUSitA mahilA'pi smaagtaa| dvayorapi kaNThayoH puSpahAro vilasati sma / tayA ca striyA yAni vastrANi parihitAni tAni kutracid dRSTAni - iti kusumo vicAritavAn / 'Am ! gRhabhittau sthite chAyAcitre mAtrA yAni vastrANi parihitAni tAnyevemAni / tarhi keyaM syAt ?' samIpamAgatayozca tayostasyA mukhAdikaM dRSTvA 'asyA AkRti-gatyAdikaM sarvamapi mAtRtulyameva / kiM me mAteyam ? kintu sA tu svargaM gatA'sti' ityAdikaM sa yAvaccintayati tAvat tasya pitrA'tIva snehena tanmastake hastaM prasArayatA kathitamAsIt - 'vatsa ! iyaM te mAtA'sti / itaH paraM tvayaiSA 'ambA' iti AkAraNIyA' / 'kintu pitaH ! mama mAtA tu svargaM gatA'sti bhagavatpAveM / ' 'Am vatsa ! kintu sA'dya pratyAgatA'sti' / etena kusumo'tIva prasanno jAtaH / 'itaHprabhRti na me kA'pi cintA'sti, sarvamapi me kArya mAtaiva krissyti'| tatazca yadyapi sarvamapi tasya cintanAnusArameva pravRttaM, tathA'pi tatra kAcinyUnatA''sIt yAmavagantuM tasya nUtanA mAtA samarthA nA''sIt / sA hi vivAhAt pUrvameva kusumapitrA bodhitA satI bAlapAlanArthaM vividhAni pustakAni paThitavatyAsIt / etena yadyapi tatpAlanasya yathArtho bodhastasyA jAtaH kintu tasya bodhasya bhAreNa tasyA hRdayasthaM sahajaM vAtsalyaM nirbandhaH snehazca saGkocitau jAtau / sA tatkRte yatkiJcidapi karoti sma tat kartavyatvabuddhyaiva / AdinaM sA tasya sarvamapi kAryajAtaM nibhAlayati sma / tatra sUkSmamapi skhalanaM naiva karoti sma / kintvetat sarvaM kurvatyapi sA taM svIyasnehabhAjanaM kartuM nA'zaknot nA'pi svayaM tasya samarpaNapAtraM bhavitaM samarthA jAtA / kartavyatvabaddhistatrA'varodhIbhatA / evaM ca vAtsalyAbhAve snehAbhAve ca kusumaH zanaiH zanairlAtumArabdhaH / bAlakasya hi nijaM sarvamapi kAryaM kurvat kiJcid yantraM nA''vazyakaM, tasya tu AvazyakatA'sti vAtsalyena premNA ca spandamAnasya tAdRzasya hRdayasya yat - tasya mastake snehamayaM hastaM prasArayet, vakSasA taM niSpIDya muhurmuhuH pracumbet, svotsaGge upavezya tasya kathAM zrAvayet, sakarNIbhUya tasya bAlajalpanaM zRNuyAt, tena saha nirbharaM krIDet krIDAyAM ca vyAjena svayameva hArayet / tasyA''vazyakatA'sti tAdRzasya hRdayasya, yatra nijamukhaM sthApayitvA sa sarvamapi jagat vismaret / kintu kartavyatvabuddhyaiva sarvaM kurvatIyaM tasya nUtanA'mbA hyetat sarvaM bAlavilasitaM samavagantuM nA'zaknot / nA'pi ca sahajavAtsalyavarSaNaM kartuM sA samarthA jAtA / 74 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ato bAlo'yaM mlAyaM mlAyaM paThana-khelanAdiSu sarvakAryeSu sIdan san rugNo jAtaH / tIvro dAhajvarastaddehe lagnaH / tatpitrA''hUtazcikitsakastadarthamuttamamauSadhaM dattavAn / kintu bahudinAnyauSadhagrahaNenA'pi tasya jvaro zAnto na jAtaH pratyuta vardhate sma / tasya sarvAmapi paricaryAM sA tasya mAtaiva karoti sma / kintu sarvamapi niSphalam / etena cintitA jAtA sA aharnizaM tatpArvaM naiva muJcati sm| itazca kusumo'pi rogenA''kulIbhUto vAtsalya-snehatRSitazca manasaiva tasyA dUrIbhUtastAM naivA''hvayati pazyati sma vA, tayA samAhUto'pi cottaraM naiva dadAti sma / etad dRSTvA'tIva duHkhitAyAstasyA manasaH kartavyatvabuddhiH kadA vilInA jAtA kadA ca hRdayasthaM sahajaM vAtsalyaM prema ca prakaTIbhUtaM tat tayaiva na jJAtam / idAnImAvazyakatA''sIt kevalamekasyaivA''ghAtasya yastad vAstavyaM prema cA'varudhya sthitaM saGkocaM sarvathA nAzayet / acirAdeva tadapi muhUrta samAgatam / ekadA kusumasya dAhajvaro'tyadhikaM vardhita AsIt / cikitsakena hi paricArikAyai tallalATe zItalajalArdrA vastrapaTTikAH sthApayitumAdiSTam / kintu paricArikAM dUrIkRtyaiSA svayameva tadarthamupaviSTA kramazazcaikaikAM vastrapaTTikAM sthApayati sma / evaM ca kurvatyA tayA taduSNatAM jJAtuM lalATopari svahasto nyastaH / tasya vAtsalyabhRtaM mRdusparzamanubhUya kusumenA'kSiNyunmIlite / tAM ca dRSTvA jhaTiti nimIlite / etad dRSTvA tayA pRSTaM - 'kiM re vatsa ! mAM draSTuM necchasi ?' 'naiva' - tena rUkSatayoktam / 'kimartham ?' 'tvaM mama mAtA n'| 'ahaM tava mAtaiva bhoH !' tayA''kulatayoktam / 'mama mAtA tu svargaM gatA'sti' / / 'ahaM svargAt pratyAgatA tava mAtaiva vatsa!' sArdranayanayA tayA gaditam / 'kimarthaM tvamAgatA ?' roSeNa tena pRSTam / 'tvadarthameva vatsa ! tvadartham' ityatyantagAdIbhUtayA tayoktvA sahasA tamutthApya vakSasi ca parirabhya cumbanavRSTyA sAndrasnehena ca snApitaH saH / idAnIM vAtsalyapUreNa premavarSaNena ca sarve'pyavarodhakA vinaSTA Asan / kusumasya svajananI prAptA''sIt / tasya sarve'pi svapnAH phalitA aasn| prema vAtsalyaM caiva jIvanasya paricAlakaM balamityahaM manye / bahUnAM duHkhitAni kupathagAmIni ca jIvanAni premNaiva parAvartitAni / bAlye eva kutracicchratAyAM kathAyAmasyAM prakaTitaM premNo marma hRdayaM haThAt spRzatItyetadarthameSA kathA'tra yathAzrutaM nirUpitA'sti / 75 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko bhagavAn ? DaoN.vAsudeva vi. pAThakaH 'vAgarthaH' astyasmAkamekaH suhRd adhyApakaH / vastutaH, paropakAraparAyaNaH sa bahUnAM suhRd / vidyAdAnaM karoti, kinta vidyAvikrayAda vimukhaH sa ArthikarItyA sAmAnya jIvanaM jIvati / tasya dharmapatnyapi tathaiva tasyA'nusaraNaM karoti / ekadA sA'tIva rugNA jAtA / paricitaiH sarvairAzcaryamanubhUtam / IzvarIyanyAyasya viSaye zaGkA'pi kRtA / 'asyA viSaye evaM naiva bhAvyam' iti sarveSAM svaraH / kaliyugasya prabhAva eSa iti kathayanti sarve / kA gatiH ? "sIdanti santaH, vilasantyasantaH" / evaM satyapi dampatyozcitte na kA'pi viparItA bhAvanA IzvarIye Ayojane / kathayanti yada duHkhaM naiva dadAti devaH, devaH prItyA rakSati re pitA sameSAM devassAkSAt sAhAyyaM ca karoti re / / kasyA'pi sUcanena svasthena manasA sA ANaMda-nagare, 'Ai.pI.mizana haoNspITalaM' nItA / 76 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ('lImaDAvALu davAkhAnu' iti nAmnA khyAto'yaM rugNAlayaH / ) atIvasevAparAyaNaH 'DaoN. rUthara phorDa' nAmako vaidyaH (Doctor) kadA kadA''gacchati sma tatra / sadbhAgyataH sa eva tatrA''sIt taddine / saphalacikitsakatvena pratiSThito DaoN. phorDaH / tathA'pi, rogasya gambhIratAM dRSTvA saH cintAmagno jAtaH / kiM kAryamiti praznastasya manasi / tasyA vyAdhigrastAyA atIvA'zaktiM vicArya, sarvaprathamaM tena rudhirasyA'lpatvasya nidAnaM vicAritam / satvarameva rudhiraM dAtavyamiti kRtvA, tena tasyA rudhiraparIkSA kRtA rudhirasya prakAro'pi (Blood-group) nizcitaH kRtaH / B+ iti prakArakaM rudhiramAsIt / tadanu tasyAH patimuddizya tenoktaM - bhrAtaH ! eSA prathamaM zaktisampannA kAryA / tadanu anyavyAdhinivAraNe yatnaH zakyaH / adhunA'haM tava rudhiraparIkSAM kariSye / yadi tadanurUpaM tarhi tasyai tavaiva rudhiraM dAtavyam / yadi tat zakyaM, zobhanam / anyathA'pi cintA naiva kAryA / mama rudhiraM tu sArvatrikarUpam (Universal Group) / ahaM mama rudhiraM dAsyAmi / ___ IzvarakRpayA tavaiva rudhiramanurUpaM cedAnandasya vArtA / mama rudhiraM kasyA'pyanyasya rugNasya kRte upakAraka bhvissyti| zrutvaitadupasthitAH sarve'pyekameva vAkyamavadan - bhaga*-vAneva bhaga-vantaM prAptaH / yo jIvati parArthAya jIvanaM tasya zobhate / tatraiva bhagavadrUpe vyaktA bhavati divyatA / / kRte nidAne upacArayogyatayA sA rogamuktA jAtA, prasannatA ca vyAptA / anyAyena dhanaM naiva, na pratiSThA chalena vA / pApaM kRtvA na sattA'pi, sarvamante vinAzadam / / nyAyyena jIvanaM bhadraM nyAyyena sukhamadbhutam / nyAyyena paramA zAntiH nyAyataH kiM na lakSyate / / iti subhASitAnusAriNaM jIvanamadhyApakasya vipattau api sAphalyamAnayat // (kathAbIjaM - prA. baMsIlAla paTela (vallabhavidyAnagara, ANaMda)) 354, sarasvatInagara, AMbAvADI, 380015 * aizvaryasya samagrasya vIryasya yazasaH zriyaH / jJAnavairAgyayozcaiva SaNNAM 'bhaga'itIraNA / / bhagena yuktaH sampUrNatayA, sa bhagavAn / 77 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanyo'si // prA. candrikA vA. pAThakaH kevalaM svArthasiddhyarthaM pravartante narAdhamAH / pareSAM hitabuddhyaiva pravartante narAmarAH / / mama piturjIvana-vyavahAre etAdRzI bhAvanA bahudhA caritArthA dRSTA / mama pitA zrIharizaMkaravyAsaH,amadAvAdanagarasya pratiSThito nyAyanipuNa (vAkkIlaH - Lawyer) AsIt / zrutvA jJAtvA ca tasya sAphalyaM nyAyAlaye, mArgadarzanaM sahayogaM ca prAptuM bahava Agacchanti sma / eteSu, kRtAparAdhAH, duSTamatimantaH, jihmAzcA'pi Asan / kintu, dhanaM naivA'sti sarvasvaM vivekastu mahAna sdaa| vivekopArjitaM dravyaM dharmavRddhiM kariSyati / / iti subhASitasAramavagatya vyavasAyaviveke jAgRtaH saH, teSAM samarthane nijAzaktiM nivedayitvA viramati / sAhAyyArthamAgatasya janasya nivedane yadi svacchatAyA dhvaniH, nirduSTatvaM vA lakSyete, tarhi eva sa sanniSThatayA tasya sAhAyyaM karoti / ekadA, ekasya dharmasampradAyasya pratiSThito'dhyakSaH sAdhurasmadgRhamAgataH / tasya svAgataM sapramANamakarot mama pitaa| zanaiH zanairgadagaditena svareNa sa nijavedanAM nivedayAmAsa / so'kathayad yad - asmAkaM sampradAyasyaiko'nuyAyI dhanavAnasti / anItyA prAptena dhanena tena pratiSThA prAptA / sampradAyasyA'nuyAyino'pi taM bahu manyante / kiJcitkAlapUrvaM, tasyA'nItipUrNo madirAvikrayasya vyavasAyo mayA jJAtaH / tamAhUya, mayA prItyoktaM - bhrAtaH ! manuSyA vayam / anyeSAM sukhaM cintayitvaivA''darzo vyavasAya: kAryaH / madyapAnenonmatto janaH, svakIyaM cA'hitaM sAdhayati / vaya' eSa duSTo vyavasAyaH / duSTavyavasAyenopAjitaM dravyamIzvarasevAyAmapi 78 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSiddham / sujJastvam / vicAraya / tyaja duSTaM vyavasAyam / dharmabuddhyA varaM dravyaM sAttvikameva labhyate / sAttvikasya pavitrasya dravyasya grahaNaM hitam // vAraMvAramevaM matkRtamupadezaM zrutvA kruddhena tena patreNA'nena mamopari kRto vyabhicArasyA''kSepaH / paThantu bhavantaH / ahaM zuddho'smi / nyAyAlaye tasyopari abhiyogaM kartuM vicArayAmi / bhavantaH sakSamA me rakSaNArtham / zulkarUpeNa yadeva deyaM,tadahaM dAsyAmi / vAkkIlaH patramapaThat / azlIlaiH zabdairapavitrIkRtaM patraM paThitvodvignaH saH / tenoktaM - mahAtman ! bhavatAM sAhAyyaM kartumudhukto'ham / bhavatAM vijayazcA'pi syAt / dhanaM ca vipulaM tena lapsye'ham / tarhi na vilambaH kAryaH / AvayorhitamevA'tra / mama vijayaH, bhavatAM kRte dhanamiti uvAca sAdhuH / vAkkIlo'kathayat - prabho ! eSA tu mama svArthasya vArtA / kintu mamA'styekaM nivedanam / sAdhuruvAca - bhrAtaH ! dhanAdadhikamapi dAsyAmi / asmat-sampradAye bhavatAM TrasTIpadaM bhaviSyati pratiSThApradam / kintu - nyAyAlayaM gatvA, zikSAtmakaM kiJcit, kartavyameva tasya duSTasyA'rtham / vinA kAraNaM mAM pIDayati dussttH| vAkkIlo'kathayat - bhagavan ! bhavanto'kalaGkitA iti jAnanti sarve / ahamapi manye / bhavatAM tathAkathitaM, kalpitaM vA kalaGksa eka eva vicArayatyadhunA / yadi nyAyAlayaM gatvA'bhiyogaM kariSye, tarhi pracAramAdhyamairavAJchitanivedanaiH, tathAkathitavRttAntasya DiNDimaghoSo bhaviSyati / bahavaH zaGkAM kariSyanti / bhavantazca nirdaSTAH santo'pi janamAnase bhavadviSaye zaGkA syAt svayameva / ato mamA'styabhiprAya yadatra maunameva pratIkAraH / svayameva na patitavyaM viSTAyAm / vinendhanaM svayameva zAmyatyagniH / sa duSTabuddhiH kiJcitkAlAnantaraM sampradAyaM tyaktvA svayamevA'nyatra yAsyatIti dRDhaM manye / zrutvaitad vAkkIlaM praNantumaicchat sa sAdhuH / utthAya samIpamapagacchat / akathayacca -mahAbhAga ! vastutastu, bhavAn mahAtmA / svakIyaM svArthaM vihAya parahite pravRtta eva sAdhuH / dhanyo'syAzIrvAdArhaH / sattvapUrNena tyAgena gauravaM zobhate satAm / viveko vartate cettad vyavasAyo'pi zobhate / / 66/354, sarasvatInagara, AMbAvADI, amadAvAda-15 79 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ww mama jIvanasya trayaH prasaGgA: (satyaghaTanAni) DaoN. madanalAla varmA (1) mAmekavAraM ko'pyapRcchat " bhavatAmiSTadevaH kaH ?" praznamimaM nizamya sakRttvahamahasam / ahaM vicArayitumArabhe - "kasya devasya nAma vadeyam ?" dvaidhIbhAvastu yugapadabhUt, paraM kSipramevAntarmano jagAda - " I believe in my Present God." 44 'ahaM svakIye vartamAne Izvare vizvasimi " iti / idameva cottaraM tasmai sajjanAyA'yaccham / mamottaramAkarNyA'sau kiJcid vismayAnvito'bhavat / ahaM tasya cetaso'bhiprAyamatarkayam, ataH punastaM spaSTIkurvannyagAdiSam "bhrAtaH ! vayaM kiyanto'jJAninaH smo yad devapUjAyAmAbaddhAH smaH / vayaM patrANi gaNayAma:, zAkhAH pazyAmaH, mUlaM na gRhNImaH / mUlaM tvAdibrahma vartate, sraSTA'sti, jaganniyantA varIvarti, yena sarvAH devatAH sRSTAH / yena viSNurvidhirmahAdeva ityAdikA divaukaso'vatAritAH / asmAbhirasau smartavyastadaiva zAntirlapsyate / iyajjJAtavyaM bhavadbhiryat - 'kazcana vidyate' 'There is something' - iti / mamemAM vArtAM saMzrutya sa sajjano niruttaro'bhUt / (2) mama jIvane bahUni vicitraghaTanAni saJjAtAni santi / vRttaM teSAM dinAnAM vartate, yadA 'viyatanAmadezasya ho ci minha' ityasya mahAbhAgasya mRtyurabhavat / tasya dehAvasAnAt paJcadaza dinebhyaH prAg nizIthinyAmahamakasmAd ghoSAnazRNavam " ho ci minho yAti tvaM ca nidrAM labhase / " ahaM tadaitannAmA'pi nA'vagacchAmi sma / ahaM cintayituM prAvarte "ko'yamasti ?" tadA cA'haM vismito'bhavaM, yadA samAcArapatreSu tasya nidhanasya samAcAramapAThiSam / mAmidaM ko vyAjahAra ? adyaparyantaM rahasyaM niSpannaM vartate / 80 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAnAd dinAt prAyeNa catvAriMzatvarSapUrvaM sAndhyamahAvidyAlaye mamaikazchAtra AsIt - mohitazarmA / asau pANigrahaNaM na kArayati sma / tasmin samaye tasyA''yuraSTAviMzativarSANAmAsIt / gRhe pitRbhyAM sahA'tyalpaM saMvadati sma / ativicitraprakRtimApanno'vartatA'sau / haridvAre kasyacit sAdhoH kathanena tenA''jIvanaM brahmacaryavratadhAraNasya nizcayaH kRta AsIt / yadA'hamimamabhiprAyaM jJAtavAn, tadA mana aicchadyat kenA'pi prakAreNemaM vizadIkuryAM vivAhamavazyaM karotu / sarvoccAzramo gRhasthAzramo varIvarti / asau mattastAvadAdhyAtmikacarcakAraNenA'tyadhikaH prabhAvita AsIt / kintUdvAhasya prasaGga norarIkaroti sma / ekasyAM tamisrAyAmahaM svapnamapazyaM mAM ca svapne eva pUjyAH sAdhava Adizan yadasya janasya vivAhakArya tvayaiva niSpAditavyam / svapnasyeyaM vArtA manasi sthirIbhUtA / ekadA riktahorAyAmahaM prAdhyApakakakSe upAvizaM yanmohitazarmA mamA'ntike AgatyopAvizat / prabhornAmno janazrutezcarcaH pracalito nirantaram / akasmAnmama mukhAnniHsRtam "zrIkRSNa eva zaraNaM mama / " ahaM ca zarmANamavAdiSaM yad "imameva mantraM tubhyaM haradvAravAstavyaH sAdhurgurumantrarUpeNA'yacchat tava ca gururidamapyavocadyadasya mantrasya viSaye ko'pi jJAtaM nA'rhati / " mamA'syA'bhiprAyasya zravaNenA'sau stambhito'vartata bahulaM ca vismayApanno'bhUt / astu, vArtA''gatA gatA ca bhatA / sa mama samIpe gahe'pyAgatyopavizati smaikAdhikahorAbhyaH / prasaGgasta sarvo'tidIrgho'sti / sakSepata idaM kathayAni yattasya mayA sahaikena vidhinA''dhyAtmikaH samparkaH sampannastena ca mama kathanena pANigrahaNakaraNamaGgIkRtam / ahaM tasya janakaM nyagAdiSaM yad "bhavAn kanyAM dRSTvA mAM kathayatu / " yadA'sau meraThanagare kanyakAmekAM nirUpyAgacchattadA'haM tasyA nAmA'cakatham - "aGkitA iti / " tasya pitA cakito'vartata / tayaivA'GkitayA saha zarmaNo bRhadAyojanena pANigrahaNaM jAtam / sa ekasmin rAjakIyakAryAlaye nirIkSako'vartata / tasya padonnatirbhUtA'sau ca kasmiMzcidanyasminnagare prasthitavAn / vigatasamaye'kasmAd gRhe zarmaNaH patnI - aGkitA tayoH sutA sutazca tathA ca zarmaNo'nujo bhaginI ca - Agacchan / samprati zarmaNo dvau sutau dve putryau ca santi / ahamatyantaM harSamanvabhavam / aGkitA bahuzraddhayA mAmanamad prAbhASata ca yad"bhavanto'smAn sammilanAyA'smAkaM gRhamupAgaccheyuH / " 68, nyU kaoNlonI, kurukSetra (hariyANA) 136118 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukha-zAntikRte munikalyANakIrtivijayaH mama mitrasya pitA sahasaikadA svagrAmAd mama gRhamAgamat / evamAgamane vayaM sarve'pi vismayAnvitA jAtA: / tadAtve dUravANIvyavasthA'tIvA'lpA''sIt / kintu patradvArA vidyuttantrIdvArA vA'pi tena sandezo na preSita: iti tu kiJcidAzcaryaprerakamAsIt / astu, asmAbhistu tasyocitA paricaryA kRtA / prAtarAzAdanantaraM sarvaM spaSTaM jAtaM yat sa svasya laghoH putrasya kRte kanyAM draSTumAgata AsIt / tasyecchA''sId yat kanyA guNavatI saumyA ca syAt, dhanasya nAsti tAvadAvazyakatA / sa sarvamapi vivaraNaM kuto'pi saGgRhya eva Agata AsId, ato vayaM tatsUcite parivAragRhe kanyAM draSTuM gatA: / yadyapi sA sAdhAraNaparivArIyA''sIt tathA'pi tasyAH saumyasvabhAvo guNavattvaM cA'smAn prabhAvitAnakurutAm / tatparivAro'pyatIva saujanyazIla AsIt / mitrapitrA tu svamanasA sarvamapi nizcitameva / kintu laghuputrasya sammatirAvazyakyAsIdatastamapi preSayitvA darzitA kanyA / so'pi sammatiM prakaTitavAn / tata ubhayapakSIyairapi mIlitvA sarvA api vyavasthAzcintayitvA vivAhadinaM nizcitam / deyAdeyasyA'pi vyavasthA cintitA / kintu kanyAyAH pitA svAM putrIM dvitolaka ( prAyo dvAviMzatigrAma) mitaM suvarNameva ditsati sma / I 82 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mitrapitA'pi tadarthamadhikamAgrahaM na kRtavAn / tataH sarve'pi yathAsthAnaM gatAH / gRhaM prati gacchatA ca mitrapitroktaM - 'parazvo bhavAn mAM rel-sthAnake milatu, mama kiJcit kAryamasti' / astviti kathayitvA'hamapi gataH / tato niyate kAle'haM taM mIlituM gatavAn / sa tatra dvAri eva tiSThannAsIt / tata AvAM samIpasthe upAhAragRhe prAptau / tatra cAyapAnAdi kRtvA tenoktaM 'zRNotu ahamidAnI vANijyArthaM bahirgantA / kintu bhavatA mamaikaM kAryaM kartavyam / idamasti prAyo navatigrAmamitaM (aSTau tolakAH) suvarNam / bhavatedaM kanyAyAH pitre rahasi dAtavyaM / kathayitavyaM ca "asya suvarNasyA''bhUSaNAni kArayitvA kanyAyai dAtavyAni / vaatessaa ca na kasmai api jJApanIye"ti / anyat sarvamahaM taM bodhayiSyAmi' / etacchrutvA'tIva vismito'haM taM praznArthadRSTyA vIkSitavAn / tad dRSTvA tenoktaM - 'bhoH ! zRNotu, mama jyeSThaputrasya yadA vivAho jAtastadA tasya zvazureNa svIyaputryai dazatolakamitaM suvarNaM dattamAsIt / adhunA yadIyaM kanyA dvitolakamitaM suvarNamAnayet tadA tadIyA zvazrUH (me patnI) yadA kadA'pi tAM yatkiJcit zrAvayedeva, jyeSThavadhvA cA'syAstulanAmapi kuryAt / yataH strIsvabhAvo'yam / pariNAmatazca mama gRhasya sukhaM zAntizca vinazyedeva / nA'haM tatkartumicchAmi / mama tvekaivecchA yacchvazrvA hRdaye dvayorapi vadhvostulyameva sthAnaM mAnaM ca syAt - ityetadarthameva mamA'yamArambhaH / aparaM ca, vANijyArthamasmatsamIpe suvarNaM bhavedeva / gRhasadasyAzcaitannaiva jAnanti / ato bhavAn maduktaM karotu / anyat sarvamahaM kariSyAmi / ityuktvA suvarNaM ca dattvA sa gatavAn / yadA'haM kanyAyAH pitaraM mIlitvA tasmai suvarNaM dattavAnyathArthaM ca kathitavAn tadA tasya nayanAbhyAmapi harSAzrudhArA prAvahat / sa sarvamapi yathocitaM kRtavAn / adya dvayorapi parivArayoH sukhaM zAntizca nirAbAdhe pravartete / (satyaghaTanA) (akhaNDAnandapatrikAsaujanyena) dveSasyA''yatanaM dhRterapacayaH kSAntaH pratIpo vidhivyAkSepasya suhRnmadasya bhavanaM dhyAnasya kaSTo ripuH / duHkhasya prabhavaH sukhasya nidhanaM pApasya vAso nijaH / prAjJasyA'pi parigraho graha iva klezAya nAzAya ca // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagata: saundaryam munikalyANakIrtivijayaH dUravANI dhvanitA / mayA grAhakamutthApya pRSTaM - 'ko bhavAn ?' 'ahaM sujita-mohite'smi mahodaye !' svarastu paricita AsIt tathA'pi na pratyabhijJAtaH / ato mayA pRSTaM 'kaH sujita-mohite?' 'na pratyabhijJAto vA ? smaratu bhavatI, ahaM mAsASTakapUrvaM bhavatyAH pArve AgatavAnAsIt, netracikitsAyai sAhAyyayAcanArtham' / 'Am Am smarAmi / kintu bhavAnadya kimarthamAjigamiSati ? matpAdye'dyA'vakAzo nAsti, bahUni kAryANi kartavyAni / tathA bhavato netracikitsA tu sampannA eva' / 'tat satyaM mahodaye ! / tathA'pi kRpayA paJcanimeSAn dadAtu / tato'hamavazyaM gamiSyAmi / kRpayA mA niSedhatu maam'| kiJcidivA'nicchantyA mayA sa AgantumanumataH / dUravANI 'kaT' iti sthagitA / tathA'pi grAhakaM haste eva dhArayantyahaM kadA vicAradhArAyAM pravahiteti tu na jJAtam / aSTabhyo mAsebhyaH pUrvaM mama kAryAlaye eko yuvA kanIyasyA svIyabhaginyA saha AgataH / so'ndha AsIditi tu tasya sa-nIlopanetratvAt daNDahastatvAcca jJAtaM mayA / ahamasmi samAjasevikAtvena vizruteti tena jJAtvA mayA pArzve Agatam / so'tIva madhurabhASI mukharazcA''sIt / AgacchataH sata eva tasya vAgdhArA''rabdhA / 'mahodaye ! ahamasmi sujita-mohite / iyamasti me laghubhaginI, mama pitA tu nAsti / mAtA'sti kintu vRddhA rugNA ca / tasyai kRte auSadhArthaM asyai kRte ca zikSaNavyayArthaM nAsti matpAbeM dhanam / kintu mahodaye ! anyathA mA cintayatu / ahaM tadarthaM dhanaM yAcituM nA''gato'tra / mamA'ndhazAlAyAM kAryaM kurvato vetanaM prApyata eva / tacca sArdhaSaTzatarUpyakamitaM prApyate / kintu mahodaye ! tadaparyAptaM bhavati / yadi mAtrarthamauSadhamAnayAmi bhaginyAH zikSaNavyayaM ca karomi tadA mAsArdhaM kiM khAditavyamiti ....... / kSamyatAM mahodaye ! bhavatyAH samayo'mUlyaH / mama vRttazravaNena ca na ko'pi lAbhaH / kintu bhavatyAH sAhAyyamapekSitaM mmaa'to'traa''gto'smi'| tadvRttazravaNena mamA'pi hRdayamArdIbhUtamAsIt / ato mayoktaM - 'kiM sAhAyyamapekSitaM bhoH !?' / 'mahodaye ! parahyo'smAkamandhazAlAyAM vaidezikaH kazciccikitsaka Agata AsIt / tenA'haM parIkSyoktaH - "bhoH ! tvannetre draSTuM kSame eva / kevalaM tvayA trisahasrarUpyakANAM vyayo kartavyaH / tena ceme kAcapaTale (lens) krItvA netrapaTalAgrabhAge yadi sthApyete tadA'vazyaM tava dRSTiH pratyAvarteta" / kSaNaM yAvattvahamatizayaM 84 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hRSTaH / kintu trisahasrarUpyakANi kuta AnetavyAnIti vicAryA'haM sarvathA hatAzo jAtaH / tAvatA tatratyaiH kAryakartRbhirbhavatyA nAma sUcayitvA kathitaM yad - "hatAzo mA bhUH / eSA mahodayA'gragaNyA smaajsevikaa| tvaM tasyAH sAhAyyaM yAcasva / sA tava kAryamavazyaM sAdhayiSyati" / tacchrutvA punarapi mama manasyAzAkiraNAH prAdurbhUtAH "yadi mahodayaiSA sAhAyyaM kuryAt tadA'vazyamahaM draSTuM pArayiSye / tatazcA'dhikaM kAryaM kartuM zakSye / tatazcA'dhikaM vetanaM samupArjayiSye, phalatazca sarvaM susthaM bhaviSyatI"ti / kintu tatsarvamapi bhavatyadhInam / mahodaye ! bhavatyAH pArve etadarthamevA''gato'smi / yadi bhavatI sAhAyyaM kuryAt kArayed vA tadA me manorathavRkSo'vazyaM puSpito bhavitA' / sujitasya mukhAnnirgatAni vacanAnyetAni hyatyantaM bhAvukAnyAsan / tairmama hRdaye vicitrANi saMvedanAni jAgaritAni / api ca, mama samAjasevikAtvasya gauravamabhimAnazcA'pyetena vardhete- ityetadapi citte sukhaspandanAni prAdurbhAvayati sma / mayoktaM - 'bhavatu, ahaM bhavatkRte prayatnAn kariSyAmi / bahutra bahujanAnAM ca kRte mayA kAryANi kartavyAni / kintu bhavataH paristhitiH kAcidanyaiva / bhavAn cintAM mA karotu / ahamavazyaM saptAhAbhyantara eva bhavantamAkAryA'pekSitaM dhanaM dAsyAmi' / tannizamya tasya mukhaM vikasitapATalapuSpamiva praphullitaM jAtam / so'tyantaM bhAvukatayA mama hastaM kathamapi gRhItvA kathitavAn yad - 'yadyevaM bhaviSyati tadA mahodaye ! ahaM bhavadupakAraM yAvajjIvaM na vismariSyAmi' / mayoktaM - 'bhavatu, bhavatu, ahaM bhavantamAkArayiSye, bhavAn pratIkSatu' / sa tu gataH / mayA'pi kathamapItastato'TitvA tadapekSitaM dhanaM saJcitaM tamAkArya ca dattam / sa tu mama pAdayoreva patita AsIt / harSAzruklinnaM tat tadIyaM vadanamadyA'pi na vismarAmi / tataH sa vaidezikacikitsaka pArve gatvA svocite kAcapaTale netrapaTalayoragrabhAge yojitavAn / aho ! AzcaryaM nAma tasya darzanazaktiH pratyAvRttA / sa tAvAn prasanno hRSTazca jAta AsId yAvAn svajIvane na kadA'pi jAtaH / evameva svapramodaM prakaTayan sa matpAdve'pyAgato mAM ca dRSTvA kathitavAMzcA''sId - 'mahodaye ! pazyatu, bhavatyAH kRpayA'dyA'haM sarvamapi jagat pazyAmi / bhavatyA AkRtizcA'pi mayA yathA kalpitA''sIt tathA'thavA tato'pyadhikaM sundarA'sti / mahodaye ! bhavadupakAramahamAjanma smariSyAmi' - ityuktvA sa mama pAdayoH patita AsIt / tadanu sa gatavAn / ahamapi tadIyaM mugdhatvaM smarantI svIyakAryavyagrA'bhavam / katiciddinAnantaramahaM taM vismRtavatyapi / tato'dyA'STau mAsA vyatItAH / sa kimarthamAgacchati- ityUhituM na pAritavatyaham / evaM ca vicAravyAkulA'hamAsam / tAvatA tasya svaraH zrutaH / sa svaro'dyaudAsyamizrita AsIdityanubhUtaM mayA / 'mahodaye ! kimahamAgaccheyam' / 'Agacchatu bhoH !' / tasyA''gatavataH sata eva daNDasya svaraM zrutvA'hamAghAtaM prAptavatI / tAvatA sa daNDahastaH sopanetrazca svIyabhaginyA saha dRSTaH / ahaM sahasA cItkRtvatyeva - 'sujita ! sujita ! kimidaM tvayA kRtam ?' tenoktaM Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kiM vadAmi mahodaye !? na kiJcid vaktuM paarye'| 'kintu sujita !' duHkhAnmamA'kSibhyAmazrUNi nirgatAnyeva, 'tava dRSTistu pratyAgatA''sIt, punaridaM kiM kRtam ?' 'mahodaye ! yadA'haM bhavatyAH pArve pratyAvRttadRSTikaH samAgatastadA mama kRte tu jagadidaM sarvathA nUtanaM sundaraM zubhaM cA''sIt / sarvatra praphullatA''hlAdazcA'nubhUyete sma mama / mama punarjanma jAtamiva bhAsate sma / bahavaH svapnA'sya nUtanajIvanasya kRte dRSTA Asan mayA, cintitaM cA''sId yad - itaH paraM samadhikaM parizramaM kRtvA me mAtU rogAn dUrIkariSyAmi cikitsakadvArA, bhaginIM ca samyak pAThayitvA cikitsikAM kariSyAmi / tatazca me jIvanaM paramAvarNanIyAnandapUrNaM bhaviSyati' - evaMvidhAn svapnAn pazyannahaM dvitIyadine eva kAryazodhanArthaM nirgatavAn / ye kecidapi mAM jAnanti sma te sarve'pi mayA kAryArthaM pRSTAH, kintu pUrvaM teSAM manasi yA sahAnubhUtirAsIt sA dRSTiprAptyanantaraM vilInIbhUtA''sIt / pUrvaM ye mAM sAhAyyaM kartumudyatA Asan te'dya mAM pratyabhijJAtumapi niSedhanti sma / bahu parizramaM kartukAmo'pi yadyahaM kAryArthamavasarameva na labheya tadA kivA kuryAm ? ato mayA'nanyagatikatayA punarapyandhazAlAyAM gatvA kArya yAcitam / taistUktaM'atra kevalamandhAnAM kRte eva kAryakaraNAvasaraH kalpito bhavati / bhavAMstu dRSTimAn / anyatra kAryaM kartuM bahavo'vasarAstava prApyanta eva / ato'tra naivA''gantavyaM tvayA' / tathA mahodaye ! bhavatyAH pArve'pyAgantuM cintitmaasiinmyaa| kintu 'pUrvameva bhavatyA me trisahasraM rupyakANi pradattAnyeva / ataH punarapi kAryayAcanArthaM kathaM bhavatyAH samIpa evA''gaccheya'miti cintayitvA naivA'trA''gato'ham / evaM cA'haM sarvathA sarvatazca tiraskRto hatAzo jAto'smi / ato'dya mayA cintitaM yad - 'yadi paramandho'haM punarapi bhaveyaM tadA'ndhazAlAyAM tvavazyaM kAryaM labheya' / tatazca mayaite kAcapaTale (lens) netrAbhyAM niSkAsite, punazcA'ndho jAto'smi / mahodaye ! kSantavyo'haM bhavatyA / kintu kiM vA karavANyaham ? ananyagatiko'smi / idaM kAcapaTaladvayaM bhavatI rakSatu - anyasya kasyacana matto'dhikabhAgyazAlino'ndhasya kadAcidupayogAya bhaviSyati' / sa mama puratastadIyaM laghupaTikaM kathaJcinmuktavAn / ahaM stabdhatayA tadaktaM sarvaM zRNvatyasmi / tadIyaM duHkhapUrNamekaikaM vacanaM mama hRdayapaTalaM zara iva vidhyati / azruklinnaM tadIyaM vadanaM mama mastiSke muzalAghAtamiva karoti / taM kathamiva sAntvayAmi AzvAsaye veti na vedmi / tAvatA punastasya svaraH zrutaH - 'astu mahodaye ! mayA bhavatyA amUlyaH samayo mudhA gamitaH / tadarthaM kSamyatAM kRpayA / adhunA sAdhayAmi tAvat...... / kintu mahodaye ! jagadidaM mayA yathA sundaraM zubhaM nUtanaM ca kalpitamAsIt tathA nAsti mahodaye ! tathA nAsti' / evamuktvA sa svIyabhaginyA hastaM gRhItvA daNDena 'Thak Thak' iti zabdaM kurvan kAryAlayato nirgatavAn / ahaM tatpRSThato nirIkSamANA zUnyadRSTikaiva sthitA'smi stabdhAntaHkaraNA / mama samAjasevikAtvAbhimAno'dya pUrNatayA cUrNIbhUto'sti ........ / (janakalyANapatrikAsaujanyena) Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavadastitvam munikalyANakIrtivijayaH mahAvidyAlayasya darzanavibhAgasyA'dhyakSa eSa prAdhyApako vividhadarzanAni pAThayannapi sarvathA nAstika AsIt / bhagavAn - iti zabdo'pi tanmanasi jugupsAM prerayati sma / ataH prativarSaM yadA nUtanaM satraM prArabhyate sma tadA sa 'asmiJjagati bhagavannAmakaM kiJcid vastu sarvathA nAstyeve'ti sAdhayituM bahUn tarkAnupasthApya zatazo dRSTAntAMzca prastRya sarveSAM vidyArthinAM manAMsi tathA parivartayati sma yat prAyaH sarve'pi vidyArthinaH satrAnte bhagavacchraddhArahitA bhavanti sma / ye ke'pi kecicchraddhAM dhArayanti sma te'pi tatpuratastAM prakaTayituM samarthA na bhavanti sma / yato yo ko'pi tena saha vAdaM kartumudyato bhavet taM sa kSaNamAtreNaiva tarkavRSTiM kRtvA niruttarIkaroti sma / tathA, yadA satrAntavyAkhyAnaM bhavati sma tadA sa prAdhyApako darzanazAkhAyAH sarvAnapi vidyArthina ekatra katvA prakharatarkakarkazayA vANyA bhagavato'stitvasya khaNDanaM karoti sma / vyAkhyAnAnte codaghoSayati sma yad - 'adhunA'pi yadi kasyacid bhagavato'stitvasya zraddhA'vaziSTA syAt tadA vadatu' / kintu na ko'pi tatpurato vadituM zaknoti sma, yataH sarve'pi jAnanti sma yadidAnIM sa kiM kuryAditi / sa hi svadakSiNahaste khaTikAkhaNDaM (Chalkpiece) gRhItvA sarvAn darzayati sma kathayati sma ca - 'bhagavato'stitvasyaitAvatIbhiryuktibhirudAharaNaizca khaNDitatve'pi yadi kazcana bhagavadastitvaM manyeta tadA sa na mUryo'pi tu mahAmUrkha eva / ahaM sAdhikSepaM vadAmi yad yadi bhagavAn atra jagati syAt iha copasthitaH syAt sarvazaktimAn sArvabhaumazca syAt tadA'muM khaTikAkhaNDaM khaNDIbhavanAd rakSet / sa yadi na rakSet tadA sa nAstyeveti siddham' - evamuktvA sa taM khaTikAkhaNDaM svahastAccyAvayati sma bhUmau / tasya ca khaNDIbhavanAnantaraM sarveSAM purato vijayimudrAyAM smitaM kRtvA sa vyAkhyAnakhaNDAnnirgacchati sma / 87 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM prAyo viMzatirvarSANi yAvat pravRttam / athA'nyadA kazcanA'tIva zraddhAlurbhagavati tadIyasarvazaktimattve ca darzanazAkhAyAmadhyetukAmo mahAvidyAlaye praviSTo vidyArthI / satrArambha eva prAdhyApakenA'nena pragalbhayA tarkacAturyapUrNayA ca vANyA bhagavadastitvakhaNDanaM samArabdham / ayaM hi vidyArthI taM pratyuttarayituM bahuzo vicArayati sma prativAdaM ca kartumutsuko bhavati sma kintu tatpurata upasthAtumeva bhayamanubhavati sma bhagavantaM ca prArthayati sma yad - 'bhagavan ! enaM zraddhAlUkartuM me zaktiM dadAtu' / evameva ca SaT mAsA vyatItAH / satrAntadinamupasthitam / yathApUrvameva sa prAdhyApakaH satrAntavyAkhyAne khaTikAkhaNDaM gRhItvopasthitaH sAdhikSepaM ca kathitavAn yad - 'adhunA'pi yadi kazcana bhagavantaM manyeta tadA sa utthito bhavet' / zrutvaitat kathamapi manasi dhairyaM prapUryA'yaM vidyArthI samutthitaH / taM dRSTvaiva kopavismayAkulaH sa prAdhyApako'tyuccairgajitavAn - 're mUrkha ! SaTmAsAn yAvat rATaM rATaM mama galaH zuSko jAtastathA'pi tvaM bodhaM na prAptaH ? pazyemaM khaTikAkhaNDaM, yadi tava bhagavAn syAdatra ca vidyamAnaH syAt tadA'muM khaTikAkhaNDaM khaNDIbhavanAdrakSet ? - ityuktvA sa khaTikAM pAtayitumudyato jAtaH / tAvatA'nena vidyArthinoktaM - 'mahodaya ! bhagavAn hyavazyamasti, atra ca vidyamAno'pyasti / sa yadhucitaM manyeta tadA'muM khaTikAkhaNDaM rakSedapi' / 'evaM vA? tahi sa tava bhagavAnapi pazyatu, tvamapi pazyatu, ete sarve'pi pazyantu nAme'ti vadan prAdhyApakaH khaTikAkhaNDaM pAtitavAn / kintu khaTikAkhaNDo vyaktaM bhUmau patanaM na prApya tadyutakabhujaprAntena ghaTTitaH sannUruke'pasaran tasya pAdarakSopari patitaH, tatazca zanairapasaran bhUmau tathA patito yathA tasya khaTikAkhaNDasyaikaH kaNo'pi na vibhakto jAtaH / viMzatau varSeSvaidamprAthamyena kenacit tena saha prativAdaH kRta AsIt, tatkSaNameva ca tatpramANamapi prAptam / etad dRSTvA prAdhyApako vidyArthI sarvo'pi ca vargaH stabdhA jAtAH / kSaNadvayaM tu nIravazAntiH prasRtA / tataH sarve'pi bhAnaM prAptA iva karatAlaistaM vidyArthinamabhinanditavantaH / sa vidyArthI sahastAJjaliH sAzrunayanazca gaganaM vIkSitavAn / prAdhyApakazca natamastakaH san vargAd bahirgatavAn / __(DaoN. Ai.ke.vIjaLIvAlA - likhita'amRtano oDakAra' iti pustakAt sAbhAram / ) mamA'hamiti caiSa yAvadabhimAnadAhajvaraH kRtAntamukhameva tAvaditi na prazAntyunnayaH / yazaHsukhapipAsitairayamasAvanarthottaraiH parairapasadaH kuto'pi kathamapyapAkRSyate / / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patrama...... munidharmakIrtivijayaH namo namaH zrIgurunemisUraye // AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu / tava kuzalaM kaamye| pUjyapAdazrIsUryodayasUrIzvarabhagavatAM svAsthyahetoH karNAvatInagare eva caturmAsIM nirgamayituM nirNItavanto vayam / idAnIM tu teSAM svAsthyaM samIcInamasti / "gurudeva ! vizvasmin vizve sAmpradAyikatAmuktavicAradhArA zanaiH zanaiH sAmprataM prasarati / jainadarzanaM tu prathamata eva sAmpradAyikatAmuktamasti, iti mayA zrutaM, kintu tat katham ? iti na jAnAmi / tato me praznasya samAdhAnaM kuryAd bhavAnitIcchAmyaham", iti kenacit pRSTam / taduttararUpeNaitad likhAmi / ___bandho ! vizvasmin vizve'dya bahavo dharmAH pravartante / tatrA'pi bhAratadeze tu vizeSato bahUnAM dharmANAM prasAro'sti / sarveSvapi grAmeSu nagareSu ca pratirathyaM dharmasthAnakAni dRzyante / aho ! mArge patiteSu laghuSu pASANakhaNDeSvapi dharmabuddhayeSTadevasyA''ropaNaM kRtvA raktasindUra-tila-puSpa-nAlikerAdidvAreNa pUjanaM kriyate janaiH / dhanikA nirdhanA vA, striyo vA puruSA vA, tucchakAryaM kRtvA dhanamavApnuvanto dInajanAzcA'pi sveSTadevasya pUjanAdidvAreNa dharmopAsanAM kurvanti / evamasmin bhAratadeze vibhinnadharmopAsakA vasanti / te ca svakIyAyA mAnyatAyA anurUpaM mahAvIra-buddha-rAma-kRSNa-allAha-izukhristetyAdikAn sveSTadevarUpeNa svIkurvanti / teSAM bhaktimArge tu nAnAvidhatvaM vartate / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhinna-bhinnadharmANAmupAsakeSu satsvapi ye ye jIvA rAga-dveSau nAzayanti tathA samabhAvaM svIkurvanti te te janA eva mokSabhAjino'bhavan bhavanti bhaviSyanti ca / sarveSAmapi dharmANAM sammatamasti-samatvameva mokSasya mUlamasti-iti / evaM teSAM caramalakSyamapi mokSa evA'sti / kevalaM samabhAvaH kayA rItyA prApyate tadeva nizcetavyam / 1444 zatagranthapraNetA pUjyapAdazrIharibhadrasUrirAha eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH / avasthAbhedabhede'pi jaladhau tIramArgavat / / (yogadRSTisamuccayaH - 128) yasya kasyacidapISTadevasyA'valambanena samabhAvasya sAdhanayaiva mokSo'vApyate / tato'tra yaH kazcidapi dharmopAsako jano mokSamavAptumarho'sti / AtmakalyANasya kRte bAhyaliGgAni nA''vazyakAni santi, kintvanukUlaparisthityAM pratikUlaparisthityAM vA'nudvignIbhUya samabhAvapUvikayA dRDhabhAvanayA nizcala zraddhayA ca svasvamAnyatAnurUpaM yasya kasyacidapi nirdhAriteSTadevasya nirAzaMsabhAvenopAsanA karaNIyaitadevA''vazyakamasti / mahopAdhyAyavAcakazrIyazovijayena kathitambhAvaliGgaM hi mokSAGgaM dravyaliGgamakAraNam / (adhyAtmasAre AtmanizcayAdhikAre - 183) bhavatA kiyatI prabhUpAsanA kRtA, kiyattapaH kRtaM, dharmakAryeSu kiyAn dhanavyayo vihitaH - ityAdikasya na mUlyam, api tu kIdRzyA vizuddhabhAvanayA kRtametatsarvamityasyaiva mUlyamasti / zuddhacittabhAvanayA kRtopAsanaiva karmakSaye nimittIbhUtA'sti / nirmalA pariNatirvizuddhA adhyavasAyAzcaivA''tmotthAnasyA''dhArarUpAH santi / yAvatyadhikI nirmalA pariNatistAvatyadhikI jJeyA''tmavizaddhirapi / yathA yathA''tmavizaddhirvardhate tathA tathA'tmakalyANamapi jhaTiti bhavati / etenaiva jJAyate yaH ko'pi dharmopAsako mokSabhAga bhavituM yogyo'sti / uktam nA''zAmbaratve na sitAmbaratve, na tattvavAde na ca tarkavAde / na pakSasevAzrayaNena muktiH, kaSAyamuktiH kila muktireva / / (upadezataraGgiNyAM tapovibhAge) uktaM ca buddho jino hRSIkezaH, zambhurbrahmAdipuruSaH / ityAdinAmabhede'pi, nA'rthataH sa vibhidyate / / (paramAtmapaJcaviMzatikA - 9) Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvajjanakulAvataMsena pUjyapAdazrIharibhadrasUriNA'pi proktaM ca 'seyaMbaro ya AsaMbaro ya buddho ya ahava aNNo vA / samabhAvabhAviappA lahai makkhaM na saMdeho / / (sambodhaprakaraNam - 3) bandho ! jainadarzanamanekAntavAdidarzanamasti / atra sarveSAmapi svIkAro'sti, na kasyacidapi tiraskAraH / asmina darzane saGkacitatAyA mamatvasya ca tvavakAza eva nA'sti / ye mAM pUjayanti prazaMsayanti ca, ye mama darzanaM svIkarvanti te eva siddhyanti na katrA'pyuktama / vastato jainadarzanAnuyAyina eva siddhyanti, nA'nye - iti kenA'pi kutracidapi ca noktam / na cA'nyeSAM nindA'vahelanA cA'pi kRtA / gUrjaranarezazrIsiddharAjajayasiMhasya vijJaptyA zrIhemacandrasUriNA gUrjararAjye zrIsomanAthamahAdevasya svahastena pratiSThA'pi kRtA tathA tadaiva 'zrImahAdevastotra'nAmnI stutirapi racitA / tatrA'nekarItyA stutiM kRtvA'ntimazloke sUriNA gaditam bhavabIjAGkarajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // 44 // evamanekagrantheSvapi tIrthakarasiddha-atIrthakarasiddha-svayambuddhasiddha-anyaliGgasiddha-gRhiliGgasiddhaityAdipaJcadazaprakAraiH siddhA varNitAH / etenaiva jJAyate yaH kazcidapi mokSaM gantuM samartho'sti tathA jainadarzanaM sAmpradAyikatAmuktadarzanamasti, iti / tathA'pyAzcaryametadeva yat, sarveSAmapi dharmasampradAyAnAmupAsakA: "asmAkaM dharmazAsanaM yo'GgIkaroti sa eva mokSasya kRte yogyo'sti, yo nA'GgIkaroti tasya kalyANaM na bhavet- iti manyante kathayanti ca' / etad viSaM tu sarvatra prasRtamasti / bho ! mahAvIreNa buddhena rAmeNa kRSNena payagambareNa IzunA vaitAdRzaMna kadA'pyuktaM, kintvetAdRzaM durAgrahayuktaM mithyAvacanaM tvasmAdRzA mahatvAkAGkSiNo'haGkAriNazcA'nuyAyina eva vadanti / atra kaizcit svamatAgraheNa, kairmatasya pragADhabhaktyA, kaizcA'nyebhyo vayaM zreSThA iti prasthApayitumevamuktam / svamahattA prasthApayituM kiJcid nUtanameva karaNIyaM syAditi matvA taistairmahattvAkAGkSibhiranuyAyibhiH svasvasampradAyeSu navanavA mAnyatA prasthApitA / ante sA sA mAnyataiva tattadarzanarUpeNa pariNatA / asyAH pravRttyAH phalametadAgataM yad, dharmasampradAyA mAnavebhyo mAnavAn bhinnIkaraNasyA'haGkAra-rAgadveSAdipravardhanasya ca sAdhanarUpAH saJjAtAH / mahAvIrasya buddhasya copAsakA 'vayaM zreSThAH', kRSNasya rAmasya copAsakA 'vayaM zreSThAH', evaM sarve'pi dharmopAsakAH svameva zreSThA manyante, anye sarve'pi nimnA ityAdayo bahavo vikalpA jAtAH / zvetAmbarazca AzAmbarazca buddhazcA'thavA'nyo vaa| zamabhAvabhAvitAtmA labhate mokSaM na sandehaH / / (etadapi darzanIyam - pUjyazrIAnandaghanamahArAjena zrIpArzvanAthaprabhoH stavane proktaM - rAma kaho rahemAna kaho,kou kAnha kaho mahAdevarI pArasanAtha kaho kou brahmA, sakala brahma svayamevarI, iti / ) 91 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandho ! bhinna-bhinnAH sampradAyAstu sAmAjikavyavasthA Asan, na tu dharmavyavasthAH / jIvanaM saralaM syAt, vyavahAro'pi sukaraH syAt, ityarthameSA vyavasthA kRtA; kintu kAlakrameNa sampradAyA eva dharmA jAtAH / tatastasya tasya sampradAyasyA'nuyAyino'nukrameNa jainAH, bauddhAH, zaivAH, vaidikAH, muslimAH, jaistAH iti rUpeNa prasiddhA jAtAH / pazcAttvekasyaiva dharmasyA'nuyAyiSvapi vibhAgA jAtAH / ekasyA'nuyAyino virodhapakSavad dvitIyasyA'nuyAyino nindanti tiraskurvanti ca / aho ! ekameva dharmaM guruM mataM corarIkurvanto janA api parasparaM klezAdikaM kurvanti-etattvatIva lajjAspadamasti / yadA sAmAjikavyavasthAsvarUpa: sampradAyo'pi dharmarUpeNa svIkRtastadaivetad duHkhaM pApaM ca prakaTIbhUtam / / bhoH ! kiM nAma dharmaH ? yaH satkArye nIti-satyaniSThA-sAttvikatAdisadguNeSu mAnavAn saMyojayati na ta viyojayati, samAdhAnaM samAdaraM ca zikSayati na tu tiraskAramanAdaraM ca, anyeSAM laghumapi guNaM svIkartuM kathayati na tu mahAdoSamapi, rAga-dveSa-mohavRttiM vihAya prema-karuNA-vAtsalyaM ca grahItuM zikSayati / evaM dharmo na saGkacitatAyAM tucchatAyAM ca kintvaudArye gambhIratAyAM cA'sti / pUjyapAdazrIharibhadrasUriNA SoDazakaprakaraNe kathitaM yat, svato hInavRttimatsu jIveSvapi dveSastiraskArazca na karaNIyaH - etattu dharmaprAptau sopAnamAdyam / evamahitakareSu jIveSvapi prema-vAtsalyaM ca karaNIyam - etattu dharmasiddherlakSaNamasti / ata eva mayoktaM dharma audArye gambhIratAyAM caivA'sti / bandho ! asmAkaM durbhAgyaM yada, yo dharmo'smabhyamaudAryAdigaNAnAM svIkArArthaM samAdizati tasya dharmasya vyAjenaiva vayaM saGkucitatA-tiraskAra-klezAdikaM kurmaH / sarvatra svadharmasya pracAraM vistAraM ca pravarddhayituM citte unmAdo jAgRto'sti / tato'nyeSAM dharmarItiM ninditvA troTayitvA ca svasvadharma pravardhayituM prayatAmahe / kintveSa na dharmo'pi tu sampradAyamohaH / sampradAyamoho nAma dRSTirAgaH / dRSTirAgo jIvane na kadA'pi samatvaM dadAti / apekSayA sneharAgAdapi dRSTirAgo'tibhImo'sti / sneharAgo'pAkartuM zakyaH, kintu dRSTirAgastu satAmapi durucchedaH / dRSTirAgastu citte'haGkAramunmattatAM ca janayati na tu samatvam / yAvanna citte samatvaM sthirIbhUtaM tAvad mokSasukhasya vArtayA'lam / ___ ante, jaino'jaino vA yaH kazcidapi samatvasyA''lambanena mokSasukhaM prAptuM zakto'sti / tatastvamapi samatvasyA''caraNena jhaTiti zivasukhamanubhavaH - ityAzAse / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthasamIkSA 'AjAdacandra zekharacaritam' (khaNDakAvyam) (samIkSaka: DA. rUpanArAyaNapANDeyaH, manIkApUrA, sorAma:, prayAga: (u.pra.) praNetAH svAmIrAmabhadrAcAryaH prakAzaka: zrIrAghavasAhityaprakAzananidhiH vasiSThAyanam, rAnI galI, bhUpatavAlA, haridvAra: (u.pra.) / prathamasaMskaraNam - vikramAbdaH 2053 / pR. saM. 8 + 100 / mUlyam - 31 rupyakANi / vIrabhogyA vasundharA / bhAratavarSasya svAdhInatAyai yairvIrapravaraiH krAntikAribhizca svaprANAH saharSaM balivedyAM samarpitAH, teSu krAntikAriziromaNiH AjAdacandrazekharaH pramukho vartate / tasyaiva mahanIyakIrtezcaritaM 'AjAdacandrazekharacaritam' iti khaNDakAvye kavivareNa zrIgiridharamizreNa varNitam / granthapraNayanakAle zrImizramahAbhAgaH sampUrNAnandasaMskRtavizvavidyAlayasyAcAryadvitIyavarSIyacchAtro'bhUt / sAmprataM saH 'svAmI rAmabhadrAcAryaH' iti nAmnA vizrutaH sarvAmnAya zrItulasIpIThAdhIzvara - zrImajjagadgururAmAnandAcArya-padamalaGkaroti / 93 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asya granthasya pUrvArdhe 151 padyAni vilasanti, uttarArdhe ca 155 / pUrvArdhe-uttarapradeze unnAvajanapade sItArAmatripAThI nivasati sma / sa jagarAninAmnI patnImaGgIkRtavAn / tasmin kAle dAsatApAzabaddhA bhAratIyA vayAMsIva karuNaM ruruduH / tau dampatI dezaM vipadgrastanamanubhUya, sAmrAjyavAdasya vinAzakArI satkrAntikArI cA'smAkaM sutaH syAditi vicArya, zivamandiraM ca gatvA zivaM stutavantau / 'na vAJchAvaH svargaM varada ! na ca nirvANapadavIm na vA prAjyaM rAjyaM na ca surapapaurandarapadam / na siddhi no vidyAM na ca dhanada ! vittaM na ca sukham / vimuktAM kAGkSAvo hara ! parakarAd bhAratamahIm' (A0, pU0 33) zivaprasAdena paJcamaputratvena jagarAnidevI candrazekharaM 1906 khriSTAbde julAImAse trayoviMze dinAGke janayAmAsa / pituH kalaprayatnaiH zizuH candrazekharaH pratidinaM candra iva zuklapakSe vavRdhe / prArambhataH tasya svAtantryaniSThAM bhayazUnyatAM ca vilokya bAlA hRdayena taM netAraM svIcakruH / sa kadAcicchivapratApavicitracitrANi vilokya, tayostyAgamadamyavIryaM dviSadvirodhaM nijadharmaniSThAM ca saMsmRtya, tau ca bhaktibhAvena zirasA praNamya pratijJAM cakAra - 'yAvanna gaurAGgakunItibhItibhItAmimAM bhAratavarSabhUmim / muktAM vidhAsye paratantratAtastAvanna yAsyAmi sukhaM na zAntim // ' (A., 5.82) itthaM pratijJAya sa sadA jagatIvilAsAd virataH svatantraprAptinimittabhUtayatnAn anvapazyat / krAntibalena svatantratAmAnetukAmaH sa saMskRtabhASAM paThituM kAzI jagAma / trayodazAbdaH sa tatra bAlAn AhUya sapatnasainyam AndolayAmAsa / 'kva te gRhaM kA ca tavA'sti mAtA, kaste pitA kiM ca tavA'bhidhAnam ?' iti daNDAdhikAriNA pRSTaH sa samuvAca - 'kArA me'sti gRhaM ca bhAratamahI mAtA manojJA mama, zrIrAmo'sti pitA samamyajaripUnAjAdanAmAsmyataH / ' (A0, 5. 126) vetraiH taM paJcadazakRtvaH prahartuM sa daNDAdhikArI samAkhyat / vetraiH paritADyamAnaH sa bhUmau papAta kintu pratijJAM na jahau / evaM sAhasAdiguNaiH mitrANi protsAhayan, zatrUn paritApayan sa pravIraH svavayasaH pUrvArdhe hi mahatIM kIrtimarjayat / uttarArdhe ca - amandazauryA AjAdamukhyA gRhavaibhavAditRNAya matvA krAnti prArebhire / astrazastrakrayAya sainyasaJcAlanAya cA'rthasyA'pekSAM vicArya te vigahitamapi dasyuvRttiM svIcakruH / candrazekhareNa preritA rAmaprasAdabismilAdayaH kAkorinAmasthale zAsakIyaM koSaM luluNThaH / candrazekharaM bhaktasiMhaM ca vihAya nigRhItAH sarve krAntikAriNo rAmaprasAdabismilAdayo galabandhatIrthe zarIraM jahuH / zokApanno'pi candrazekharo gUDhavapuH samaste deze svasainyaM vipulIcakAra / AjIvanaM mArutivat sa brahmacaryavrataM dadhAra, vane raNe bhISaNasaGkaTe ca dhRtiM na tatyAja / yadA yadA dAnavavRttigaurAH prahlAdakalpAn bhAratIyAn kila prAgharSayan, tadA tadA te nRsiMhasadRzena tena vimarditAH / taiH sa pravIro'jJAtavAsA pANDuputrA iva vazaM nA''yAt / tannigrahakAriNe 94 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcasahasramudrAH prAghoSi / krAntau ratasya suguptavezasya tasyA'STasamAH sukhena gatAH / 1931 tame khriSTAbde saptaviMze dinAGke tIrtharAje prayAge AlphreDapArkamadhye tasya sthitiH kenA'pi rASTradrohiNA nIcena zAsakasainikebhyaH sUcitA / gauravizAlasenA'patat / gajAn vilokya vyAghra iva sa zatrusaMhAre samudyato babhUva / kathamapi zatravastaM hantuM nA'zaknuvan / pradoSe sa subhaTaH koTizaH zatraNAM kadanaM vidhAyA'nte ca svagolikayA 'AjAdaH' ityabhidhayA bhuvi zAzvato'bhUt / asya granthasya hindIrUpAntaraM suzrIgItAdevyA vihitamasti / granthAt prAk prAnivedanaM praNetuH, jIvanajAhnavI, zrIzivajI-upAdhyAyasya ca zubhAzaMsanaM ca virAjante / rASTrabhaktAgragaNyeSu pramukhasya krAntikAripravareSu ca sattamasya zrImatazcandrazekharasya samagramadbhutaM paramodAttaM satataM samprerakaM mahanIyataraM caritamaitihAsikatathyAnurUpaM kAvye'smin vilasatitarAm / bhagavAn zaGkara eva bhAratasya dAsatAyA nivAraNAya candrazekhararUpeNa svAMzenA'vatIrNa iti granthakAro manyate / (A0, 5.38) candrazekharasya bAlyajIvanasya ramyamaGkanamatra virAjate / (A., pU. 52-65) tasya manasi rASTrasya svAdhInatAyai tIvratarA vyathA bAlyakAlAdeva vidyate / sa bAlakAn samAhUya jagarja 'klaibyaM tyajantvAzu same sakhAyo bhavantu rASTrAya samudyatAzca / dhig jIvanaM no jananI yadIyA haste gatA sIdati vairiNAM vai / ' (A., pU 113) yauvane dezasya svatantratAyai tasya nitarAmapUrvA krAntireva nA'tra ramyatayA prastUyate, api tu tasya caritasya divyatA zucitA dezabhaktiH mAtRbhaktizcA'pi hRdayahAriNyA bhASayopasthIyate / (dra0 - A., u. 82-108) bhAratabhUmerekaM manoharaM citraM draSTavyataramasti / 'nIlotpalazyAmaladehakAntiH klAnti harantI prasabhaM mahimnA / surendravandyA nitarAmanindyA, jayatyasau bhAratabhUmirIDyA / / himAdrivindhyAcalamukhyazailaiH saMzobhyamAnA kRtavedagAnA / lasadvimAnA dhRtabhUrimAnA dharmaM dadhAnA jayatAnmahIyam // ' (A0, u0 102-103) asya granthasya hindIrUpAntaraM granthasya gUDhaM bhAvamAviSkaroti / itthamanekakAvyaguNaiH samalaGkRtaM khaNDakAvyamidaM sarvaiH saMskRtajJairbhAratIyasaMskRtimupAsakaizca samArAdhanIyaM saGgrahaNIyaM ca vidyate / jayatu saMskRtaM saMskRtizca / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAVODA kathA zAnti: muniratnakIrtivijayaH "zAnti nirUpayanti citrANyAlekhya pradarzanIyAni / zreSThatamasya citrasya kRte hi puraskariSyate citrakAraH" - iti rAjA kazcit samudghoSitavAn / udghoSaNAM zrutvA'neke citrakRtastadanurUpANi citrANi sajjIkRtya pradarzitavantaH / purajanAH sarve'pi nirIkSituM samAgatAH / rAjA'pi sAvadhAnamekaikaM kRtvA sarvANyapi citrANi nirIkSitavAn parIkSitavAMzca / antato dve citre tasmai bahvarocatAm / atha dvayormadhyAt kiM zreSThamiti tena nirNetavyamAsIt / te dve api citre sa pRthak kAritavAn / ekasmiMzcitre zAntaH kazcit sarovaro darzita AsIt / tasya sarovarasya parita unnatA vanaspatyAcchAditA ramyAH parvatA Asan / nIlavarNaM svacchaM ca gaganaM, gagane'pi yatra tatra kArpAsapuJjA iva zvetavarNA meghAH..... / sarvametacca sarovarasya zAnte payasi pratibimbitaM bhavati sma / citrAdetasmAdabhivyajyamAnA zAntiryasya kasyA'pi darzakasya hRdayamAvarjayati sma / aparasmizca citre'pi yadyapi parvatAstvAlekhitA eva kintu sarvathA zuSkA viSamAzca / gaganamapi raudrarUpaM darzitamAsIt / muzaladhArAbhirvarSAbhividyutazca caNDanirghoSeNa bhayAvahaM vAtAvaraNaM tatra saSTamAsIt / parvatAnAM madhyAt pracaNDavegena jalaprapAto jharannAsIt / citre zAntistu nAmamAtramapi nA''sIt / kintu, sUkSmekSikayA nirIkSaNena rAjA tatra dRSTavAn - jalaprapAtasya pRSThe vidIrNaziloccayamadhye laghuH kazcit kSupaH prarUDho'sti / tanmadhye ca kenacit pakSiNA nIDo nirmito'sti / vegena prapatato jalaprapAtasya pracaNDanirghoSe satyapi sa pakSI svanIDe'tyantaM zAntamupaviSTo'sti - iti / etadeva citraM zreSThatamatvena citavAn rAjA / tadarthameva copAyanaM dattavAn / yato yatra kolAhalo na syAt tatra zAntiH syAdeveti nA'sti kazcinniyamaH, kintu kolAhalamadhye ApatkAle cA'pyantaHkaraNasya yA nizcalatA saiva zAnti ma ! Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA du:khamuktekapAya: muniratnakIrtivijayaH janaH kazcidatyantaM duHkhyAsIt / udvignaH sa duHkhAd muktyarthaM kaJcid mahAtmAnamAzritavAn / sarvaM ca svavRttaM sa niveditavAMstasmai / tasya duHkhanivedanaM zrutvA mahAtmA tamuktavAn - bho ! muSTimitaM lavaNamidaM gRhItvA caSakamite jale nikSipatu / ----- kRtaM khalu ? atha jalametat pibatu / ------ pItaM kila? kIdRzaH svAda AsIjjalasya ? atilavaNitaM jalamAsIt - mukhaM vikRtya thUthUtkArapUrvakaM sa pratyuttaritavAn / mandaM mandaM hasan mahAtmA punastaM muSTimitaM lavaNaM grahItumAdiSTavAn / Asannavartinazca sarovarasya tIraM gatvA - 'lavaNametadasmin sarovare nikSipya tajjalamapyAsvAdayatu' iti nirdiSTavAn sa mahAtmA / so'pi tasyA''dezamanusRtavAn / - ham.... kiMsvAdamidaM jalamAsIt ? - pRSTavAn mahAtmA / - madhuramidam / - evam ? lavaNitaM nA'nubhUtam ? - na hi| atha mahAtmA sa etasyAH kriyAyA rahasyodghATanamiva tamupadiSTavAn - vatsa ! jIvane samApatantyaH sarvA api vipado muSTimitalavaNapramANA eva bhavanti / nA'dhikA nA'pi ca nyUnAH / kevalaM kIdRze pAtre tA gRhyante ityatra sarvamavalambate / samyagbodhasya pAtraM yadyasmAkaM vizAlaM syAt tahi samApatitA vipado'pi sarovare nikSiptaM lavaNamiva kSINaprabhAvAH syuH / yato bodhavistAra eva nistAro duHkhebhyaH / dRSTikoNaM parivartayatu sukhI ca bhavatu / 97 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA kSudhita: phakIraH munikalyANakIrtivijayaH __ 'zreSThin ! ahamatIva kSudhAturo'smi, kiJcid khAdituM dadAtu kRpayA' - pRSThataH sahasaitacchrutvA jitubhAIzAhaH tanmitraM trivedimahodayazceti dvAvapi mukhaM parAvartya vilokitavantau / sa AsIdekaH khaJjaH phakIraH / zyAmavastrAvRto dehaH, kaNThe rakta-pItAdivarNamayyaH paJcaSA mAlAH, dI? zmazrU-kUcauM, mastake zyAmavarNaM vastrabandhanaM, kakSe kakSAvalambanI yaSTikA, mukhaM ca kSudvedanAkulam / dvAvapi suhRdau zaGkezvarapArzvanAthatIrthaM prati tIrthayAtrArthaM prasthitAvAstAm / jaineSu tIrtheSu zaGkezvaratIrthamatIva vizratama / sarvo'pi hi jainastattIrthayAtrAkaraNArthamatko bhavatyeva / anayorapi dvayostattIrthaM prati pArzvanAthabhagavantaM ca prati hArdA bhaktirananyA zraddhA-cA''stAm / ato dvAbhyAmapi parasparaM nizcitamAsId yad - 'yadA kadAcidapyavakAzazcet prApyeta tadA tIrthayAtrA karaNIyA - sArdhameva, tathA tIrthaM gatvA zrIpArzvanAthabhagavataH pUjanAdi karaNIya'miti / jitubhAI zAha: jaina AsIt / tasya tu kulaparamparayA bAlyAdeva tIrthakarabhagavataH prati dRDhA zraddhA''sIt / tIrthayAtrAdikaraNatazca sA pratyahaM dRDhatarA jAyamAnA''sIt / trivedimahodayastu nivRttaH zAsakIyAdhikArI AsIt / sa nA''sIjjanmato jainaH, kintu jitubhAImaitryA tena sArdhaM sarvatrA'pi gatAgataM kurvatastasya hRdaye'pi tIrthaM tIrthaGkaraM ca prati sadbhUtA zraddhA bhaktizca samudite / ato yadA kadA'pi sa tena saha tIrthayAtrArthaM pratiSThate sm| hya eva jitubhAI taM dUrabhASeNa pRSTavAnAsIt - 'kimAjigamiSati ?' 'kutra?' tena pratipRSTamAsIt / 'zaGkezvaratIrthaM bhoH !' 'avazyaM vayasya !, tIrthayAtrA tvasmAkaM zraddhAM puSNAti / asmizca kalikAle zraddhaivA'smAkaM jIvane utsAhaM prerayati zaktiM ca vardhayati / ahamavazyamAgamiSyAmi' / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato dvAvapi saparivArau praga eva kAryAnena prasthitau / horArdhenaiva hi tau ahamadAbAdataH prAyastriMzatkilomiTaradUre sthitaM sANaMda-nagaramatikramyA'gre gatau / kAryAnaM vegena gacchadAsIt / tena saha zyAmavarNo mArgo'pi dhAvannivA'bhilakSyate sma, tathA mArgasya pArzvadvaye sthitA vRkSA api nanu dhAvanta evA'dRzyanta / mArgastvananta iva sudUraM gacchati / sa hi sarvAnapi nayati yatra kutrA'pi / kevalaM gantavyaM manasi nizcitaM bhavet / atra tu kAryAnasthitAnAM sarveSAmapi manasi ekameva dhyeyamAsIt - zaGkezvaratIrtham / tat prAptuM kAr2yAnaM vegena dhAvadAsIt, sarveSAM manAMsyapi tena sahaiva dhAvantyAsan / sArdhaghaNTAmitenaiva kAlena te viramagAma-nagaraM prAptAH / rel-vesamapAra(crossing)pArve eva trivedimahodayenoktaM - 'jitubhAI ! yAnaM sthagayatu, kiJcit prAtarAzAdikaM kRtvaivA'gre gacchema' / 'bhavatvi'tyuktvA jitubhAI yAnaM mArgaprAnte sthagitavAn / sarve'pi bahirAgatAH / cAya-pAnAdikaM kartuM yAvat te prasthitAstAvataiva pRSThata AgataH sa phakIro yAcamAnaH / dvAvapi suhRdau tanmukhaM vilokitavantau - 'nUnamasya mukhe kSudhAkulatvaM lakSyate / prAyazaH dvitradinairapyanena na kiJcit khAditaM syAt' / sa udaraM hastena saMspRzan vadannAsIt - 'aye khudAbhaktau ! kiJcid dadatAmazitum' / / jitubhAI parito dRSTavAn / pArve eva ekasmin haTTe bhANi bhRjjyante sma / uttapte tailapUrNe bhAjane 'cham' iti zabdena piSTakhaNDaH patati sma kSaNArdhena ca bhayaM pakvIbhUya taile tarati sma / tad dRSTvA sa punarapi phakIramukhaM dRSTavAn / tatra kSudvedanA'GkitA''sIt itazca tadupazamanamAsIt / ataH sa haTTaM gatvA''paNikAya 'dvizatagrAmamitAni bhayA'Ni puTake baddhvA dadAtu' iti AdiSTavAn / tenA'pi tatkAlameva puTakaM baddhvA dattaM, jitubhAI ca tat svIkRtya yathocitaM mUlyaM dattavAn / tataH phakIrapAi~ gatvA tasya grahaNotsukayorhastayostat puTakaM muktavAn uktavAMzca - 'khAdatu bhoH !' / 'salAm zreSThin ! allAha udArahRdayAya bhavate bahu dAsyati' ityevaM tamAzIbhiranugRhya sa ekasya vizAlanimbavRkSasyA'dhastAd baddhe pIThake upaviSTaH / jitubhAI tameva pazyannAsIt / itazca rel-mArge yAtAyAtaM pracaladevA''sIt / Agate hi rel-yAne samapAradvAre pidhIyete sma, gate ca tasmin te udghATyete sma / tata ubhayato'pi janAnAM vAhanAnAM ca sammarda eva pracalati sma, kolAhalena samagro'pi parisaro mukharito bhavati sma / rel-paTTikAyA samAntaramevA''sId viramagAmanagaram / ataH samapArapAzrve evaikA vipaNiriva vikasitA''sIt / laghUni upAhAragRhANi anye 'pi ca dainandinavyavahAropayogivastUnAmApaNAstatrA''san / jitubhAItrivedimahodayazcA'pi tatraivaikasmin upAhAragRhe cAya-pAnAdi kartumupaviSTAvAstAm / atha tAvataiko jano, yo cirAdeva tayozceSTitaM pazyannA''sIt sa, tatrA''gata etayozca samIpa evopAvizat / phakIrAya jitubhAI yad bhartyapuTakaM dattaM tadapi sa dRSTavAnAsIt / sa tau dvAvapi samuddizya kathitavAn - 'zreSThin bhavatedaM samIcInaM naiva kRtam' / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kathamiva ?' jitubhAI pRSTavAn / 'bhavatA tasmai khaJjaphakIrAya bharghyapuTakaM dattaM kila?' 'Am dattam' / 'zreSThin ! IdRzA janAstu na kadA'pi satyaM vadanti, api ca yathA-kathamapi vyAkulatAderabhinayaM kRtvA yAcamAnA naiva lajjante' / 'tannAma ?' 'tannAma phakIro'yaM kSudhito'pi na syAt tRSito'pi naiva syAt, kevalaM bhANi dRSTvA lAlAklinnaH sa jihvAlaulyenaiva bhavAdRzo dayAlUn dRSTvA yAcitavAn / bhavatA dattaM ca khAditvA.... sa punarapi bhavatpArzva eva yAcitumAgamiSyati / sa punaH punarevameva kariSyati / ahamIdRzAn vaJcakAn samyag jAnAmi / sa bhavantaM vaJcitavAneva' / bhavatu nAma sa mAM vaJcitavAn asatyaM cA'pi kathitavAn, tatra nA'sti me kAcid baadhaa| bhANi tu tasyodara eva patiSyanti nanu / ata eva dhanamadadatA mayA tasmai khAdyameva dattam' - iti jitubhAI uktavAn / 'tat tu stymev'| tAvatA trivedimahodayenoktaM - 'jitubhAI ! pazyatu tatra vRkSacchAyAyAm' / jitubhAI tatraiva dRSTavAn / vizAlo nimbavRkSo vilasannAsIt / tasya skandhasya parita ekaM vizAlaM pIThakaM bddhmaasiit| zItalo vAyustatra vAti sma / pIThake eva phakIra upaviSTa AsIt / tasya puratazca bhayaMpuTakaM sthApitam / phakIreNa tat puTakamudghATitam / bhANi cakSurgocarIbhUtAni / svAdUni bhANi, teSAM gandho'pi mana AhlAdayati / phakIreNaikaM bhayaM hastaM lambayitvA gRhItam / kSaNArdhenaiva tat tasya mukhe pravekSyati tatazca tadudaraM.... kintu nahi.... tatrA'nyaiva kAcidakalpitA ghaTanA ghttitaa| sarve'pi tatraiva pazyanta Asan / jitubhAI trivedimahodayastayoH patnyau sa cA''gantuko janaH / phakIre svahastena bhayaM gRhItavatyeva kutazcit kazcanaika: zvA tatpurata AgatyopaviSTaH 'dhasiti' / tasyodaraM zithilaM jAtamAsIt, karNau lambamAnau, jihvA mukhAd bahiniHsRtA''sIt tatazca lAlA niHsarati sma / pucchaM paTapaTAyamAnaH sa vadati smeva 'bAbA ! ahamatIva kSudhito'smi, kiJcid vA dadAtu !' ___ phakIro hastasthaM bhayaM puraHsthitaM ca zvAnaM pazyannAsIt / 'idAnImeva bhayaM mukhakoTare prakSepsyate tatazca tadudaraM pravekSyati kSudhAM ca zamayiSyati / kintu hanta ! udaraM tu zuno'pyasti taccA'pyasti kSudhAturam !!' phakIro vicArayati sm| etAvataiva jitabhAI pUtkRtavAn - 'trivedimahodaya ! avadhAnaM dadAtu tatra' / tatazca dazA'pi locanAni tatraiva dizi stimitAnIva jAtAni / teSvAsIt pratIkSA''zcaryaM .... anyadapi kiJcit / 100 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phakIro hi hastasthaM bhayaM svamukhe'kSipan zvamukhe prakSiptavAn taM lAlitavAMzca - 'khAda putraka ! khAda, khudAzapathena khAda vatsa !' / sa ca zvA yathaiva bhayaM taddhastAnmuktaM tathaiva gRhItvA khAditavAn / anenA'nyad bhayaM prakSiptaM tadapi sa bhuktavAn / tatstRtIyaM, caturthaM, paJcamaM .... sarvANyapi hi bhANi phakIraH prakSiptavAn zvA ca khAditavAn / bharvyapuTakaM riktaM jAtam / prakSepaNaM sthagitam / zuna udaraM pUritaM, phakIrasyodaraM tu riktamevA''sIt / zvA ca tRptaH san pucchaM paTapaTAyamAnaH phakIrasyA''bhAraM manvAna iva tato'nyatra gtvaan| itazcaitAni dazA'pi caraNAni tatraiva vRkSAdhastAd dhAvitAni / jitubhAI sahasoktavAn - 'are bAbA ! kimetat kRtaM bhavatA?' 'kimapi na kRtaM zreSThin !, allAhamahodayena yadAdiSTaM tadeva kRtaM mayA / sa mamA'ntaHkaraNamAgatyoktavAn "kSudhitAya zune prathamaM khAdayatu", mayA ca tadAjJAmaGgIkRtya svakartavyaM pAlitam / tato'pyanyanna kiJcit kRtaM mayA' / 'kintu bhavAnapi kSudhita evA''sIt khalu ! tarhi kimarthaM sarvANyapi bhANi zune eva khAditAni ?' 'zRNvatu bhoH ! mahyaM tu allAhamahodayena tAdRzaM mukhaM jihvA vANI ca pradattA yatprabhAvato'haM mama daHkhamanyasmai kathayitaM samartho bhaveyam / parameSa ta mUkaH prANI / sa kathamanyasmAda yAcitaM prabhaved yada "zreSThin ! kSudhito'haM, kiJcid dadAtu" iti ? tatazca sa kSudhAturo na kadA'pi bhavedityapi naiva zakyam / ata eva mayA tasmai varAkAya mUkajIvAya sarvANyapi bhANi bhojitAni' / 'tamuhaM bhavatkRte'nyAnyapi bhANyAnIya dadyAm....' jitubhAI sagadgadamuktavAn / 'naiva zreSThin ! pratyahamahamekavArameva yAce - eSa me niyamaH / allAhamahodayo'pi hIdamevecchati / adya me upavAsa eva bhavatu / mUkajIvasyodaraM pUritaM, mama ca manaH / allAhamahodayena pradatta AhAraH svayaM khAdanAdapi parasmai dAnAdeva madhurataro bhavati / adyA'haM na kimapi grahISye / adyatanaM dinaM kukkurasya kRte / salAm zreSThin !' ityevamuktvA sa phakIrastato gatavAn / kintu jitubhAI-trivedimahodayayozcitte kiJcit suvicArabIjamuptvA gataH / 'kiyatI tasya sahRdayatA dayA''ntarikI coccatA ! nUnamIdRzAnAM janAnAM sattvameva saMsAraM dhArayatI'tyAdi vicArayantau tau svIyakAr2yAnaM prati prasthitau / sa ca nindako janastayoH purato lajjayA vAraM vAraM kSamAyAcanaM kRtvA gataH / asyA ghaTanAyA adya bahUni varSANi vyatItAni tathA'pi jitubhAI prAyaH pratyahametad dRzyaM tAdRzaM smaran svIyabhAvanAM samullAsayan taM phakIraM manasaiva praNamati / / (paThitasAmagyAH) 101 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAyAM bodhaH kathA sA0 dhRtiyazAzrIH eko nApitaH kasyacit pArthivasya samIpamupAvizat / sa rAjJo dehe tailamardanaM kurvan kAlayApanArthaM kathAmekAmazrAvayat ekA dAsI rAjyAH kasyAzcit zayyAM pratyahaM sajjIkurvatyAsIt / puSpaiH sugandhidravyaizca tAM zayyAM sugandhamayIM karoti sma / athaikadA tayA sAyaGkAle zayyA praguNIkRtA / nadItaTasthitaprAsAde mandamandaM zItalo vAyuH prasarannAsIt / vasantartutvAt paryAvaraNamatisundaramAsIt / rAjyAzcA''gamanamadhunA'pi na jAtamAsIt / dAsI cA''dinaM kAryaM kRtvA zrAntA''sIt / ataH 'stokavelAyAmeva jAgariSyAmi' iti cintayantI sA tasyAmeva zayyAyAmazeta / kintvatIvazrAntatvAt sA jAgarituM nA'zaknot / alpavelAyAmeva rAjJI samAgatA / dAsI ca svIyazayyAyAM zayitAM dRSTvA kruddhA'bhavat / sA daNDaM gRhItvA dAsI praNodya jAgaritavatI / kruddhAM tAM vIkSya dAsI bhayenA'kampata / kruddhA rAjJI tAM daNDena tADayitumArabdhA / dvitraprahAraparyantaM tu sA roditavatI kintvalpavelAyAmeva tasyA mukhasthitiH paryavartata / sA uccairhasituM lgnaa| tAM ca hasantIM dRSTvA rAjJI tADanAd vyaraMsIt hasanakAraNaM cA'pRcchat / tayA kimapi noktam / paunaHpunyena pRcchAyAM sA'kathayat - 'yadyahaM tvalpakAlamevaitasyAM zayyAyAM suptA, tathA'pi mayA iyanto daNDaprahArAH soDhavyA abhavan, tarhi yA bhavatI nityamevA'syAM zete sA kiyanto daNDaprahArAna prApsyati?' _ 'bhavatI mAM tADayitvA hRSTA bhavati, paraM bhaviSyaccintayituM prajJA bhavatyA nAsti- iti cintayantyahaM hasAmi' / etacchrutvA rAjyA hastAd daNDo'dhastAdapatat / sA dAsyAH kSamAyAcanaM kRtavatI / tasyai ca puraskAraM dttvtii| nApitasya mukhAt kathAmetAM zrutvA nRpaH saMsArAd virakto'bhavat / tatkSaNameva ca rAjyaM tyaktvA sanyastaM gRhItavAn / 102 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raGgamaJcaH mRdAdAsprahasanam DaoN. abhirAjarAjendramizraH prahasanapAtra-paricayaH mRdaGgadAsa:-pAkhaNDaparAyaNaH kazcitsAdhuH puruSaH- kazcinnAgarika: kumbhadAsaH-mRdaGgadAsa-ziSyaH (prathamaH) rakSipuruSaH-aGgabhaGgadAsanAmA kazcit rakSipuruSaH nakuladAsaH- mRdaGgadAsa-ziSyaH (dvitIyaH) prathamaM dRzyam (kazcit pAkhaNDaparAyaNaH kRtakasAdhuH nagaropakaNThasthite udyAne vitAnamAtatya nivasati / tasya pravaJcanakuzalA anuyAyinaH tanmahimAnaM pracArya mugdhAn janAn samasyA-saGkaTa-vyAdhigrastAn tadantikamAnayanti, samasyAnivAraNanATakaM ca vidhAya dhanaM muSNanti) kumbhadAsaH (kamapi rogagrastaM janaM dRSTvA tatkuTumbinaM prati) bhadra ! auSadhAlayaM gacchasi ? ko nu rogo'sya janasya ? bho mama tAto'yam ? ayaM zvAsarogagrastaH / kadAcidevaM pratIyate yadidAnImeva zvAsasTyati / mRtyubhayaM jaayte| puruSaH 103 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSaH kumbhadAsaH kinna zrutaM bhavatA yat sAkSAd dhanvantariH himAlayauSadhijJAnapAraGgato daivazakti sampanno'smadgururmRdaGgadAsa etarhi nagare'sminneva virAjate ? kathaM na taccharaNaM gacchati bhavAn ? auSadhAlayo nAma yamAlayaH / tatrasthA drAktarAH sevikAzca yamadUtA ymduutyshcaiv| bhoH satyaM bhaNati bhavAn / parantu mriyamANaH kiM na karoti? upacArastu karaNIya eva / yadi bhavadguruH bhagavAn mRdaGgadAsa eva rogApaharaNe kSamastahi taccharaNameva gamiSyAmi / brUhi, kva vartate yogirAjaH? kumbhadAsaH (janaM prabhAvitaM dRSTvA, saharSam) Agaccha, Agaccha / pArzva eva tiSThati bhiSakaziromaNiH / (caladUrabhASamupayuJjan) bhadra nakuladAsa ! nibaddho mayA tittiraH / jhaTityevA''gacchAmi / tatsAvadhAno bhava / prArabhasva svakIyaM siddhanATakam / (prakAzam) Agaccha bandho ! asminnevodyAne tiSThati yogarogamArtaNDaH / (sarve pravizanti) nakuladAsaH (purassRtya) svAgataM svAgataM bhavatAm / guruvarya idAnIM sAdhanArataH / tannibhRtaM tatsamIpamupagamya sarvamavalokanIyam / pazcAt svasamasyAM nivedaya / kumbhadAsa ! kimarthamAnItA ime? kumbhadAsaH (vRddhaM nirdizan) ayaM jano'sya pitA / zvAsarogeNa dRDhaM grastaH / auSadhAlayaM gacchanta ime vinivArya AnItA guruzaraNam / nakuladAsaH (AkekaradRSTyA'valokya) paripuSTastAmracUDastvayA gRhItaH / (sarve sAdhanArataM mRdaGgadAsaM pazyanti) mRdaGgadAsaH (vividhakaraNAGgahAramudrAM pradarzayan sAbhinayam) duMduM dumukk| duM duM dumukk| do do do do do dong| duh duh duh duh dumukka do dong| duh duh duh duha dumukka doM dong| do doM dumukk| doM doM dumukka / duhamik duhamik duhamik duhamik, doM doM doM dong| doM doM dong| kumbhadAsaH (janaM prati) pazyasi na vA? mantrajapo'yaM guruvaryANAm / idAnIM devazakteH AvirbhAvaH zarIre'sya saJjAtaH / 104 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ katipayakSaNaireva samutthAya nRtyaM kariSyati / (mRdaGgadAso'kasmAdeva samutthAya nRtyati) mRdaGgadAsaH ziva ziva ! hara hara ! viSamabhujagadhara ! karaDamarukadhara ! jaTAjUTavikalitagaGgAdhara ! kakarit khakarit gakarit ghakarit cakarit chakarit jakarit jhakarit Takarit Thakarit Dakarit, Dhakarit takarit thakarit dakarit dhakarita, nakarit pakarit phakarit bakarit bhakarit, makarit..... nakuladAsaH (naTaveSaM vidhAya guruNA sahaiva nRtyan) zaTha zaTha zaTha zaTha ! kitava kitava zaTha ! alamalamadhikavadhikavalanaistava ! janamAgatamimamaJcaya vaJcaya zoSaya ghoSaya tADaya mAraya suhRdAM kSudhaM tuSaJca nivAraya / dhikkata dhikkRta dhikkata ! dhikarit dhikarit dhikarit dhikkRta ! zvasarit zvasarit zvasarit zvasarit / (sarvamavagatya mRdaGgadAsaH zAnto jAyate, mUrchA cA'bhinayati) kumbhadAsaH (janaM prati) dRSTaM bhavatA? samprati guruvaryo devadarzanaM kariSyati / taiH saha vArtAlApaM kariSyati / zaktiJca samprApya cetano bhaviSyati / puruSaH tadA'smAkaM samasyAM zroSyati ? kumbhadAsaH atha kim ! pazya pazya, caitanyamApadyate yogirAjaH / mRdGgadAsaH (ardhamunmIlya netre) vatsa kumbhadAsa ! zvAsavyAdhigrasto'yaM vRddhaH / kaNThAmatavaTImasmai dehi / yadi rogo'vaziSyate tarhi saptame divase punarAhvaya / kumbhadAsaH zrutaM bandho ! saptamAd divasAtpUrvameva rogo'yaM naMkSyatIti gurUNAmAzayaH / sarvArthasiddhikarIyaM shvaasvttii| (kuTIrAt vaTImAnIya prayacchati) (savinayam) kimmayA deyam ? kumbhadAsaH bho nA'yamauSadhAlayo, na cA'tra kiJcit nizcitaM zulkam / zraddhayA deyam / karuNAvatAro'yaM yogirAjaH / lokopakArAyaiva auSadhinirmANaM kurute mahatA zrameNa ! asmAdRzA audarikAzcA'pi taireva pAlanIyAH ! pazyatyeva bhavAn ! (ityaTTahAsaM janayati) bhavatu / zraddhayaiva dAsyAmi / (iti paJcazatarUpyakANi samarpya zanairgacchati) puruSaH puruSaH 105 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRdaGgadAsaH (paJcazatarUpyakANi dRSTvA, saharSam) vatsa nakuladAsa ! adyatanaM kAryaM tu siddhameva / tadanena dhanena pratyagracchAgamAMsamAnaya / ruciraM bhojanaM kariSyAmo vayam / kumbhadAsaH ante ca mohinIpAnaM kRtvA nizcintaM svapsyAmaH / mRdaGgadAsaH mohinIpAnam ? sAdhu sAdhu ! sAdhUktaM tvayA / mohinIpAnamapi bhaviSyatyeva / // paTAkSepaH // dvitIyaM dRzyam (vRddho'sau tRtIyadivasa eva mriyate / mRtakasya kazcitsambandhI rakSisthAnake niyuktaH / sa sarvaM vRttaM nizamya kSubdho jAyate / saptame divase punarAgantavyamiti sambandhimukhAt zrutvA sa sarvAM yojanAM savistaramavagamayya paJcama eva divase punarAsAdayati mRdaGgadAsakuTIram / ) kumbhadAsaH (kuTIraM prati purassarantaM janaM prati) bhoH ! kva gamyate? ko'sti bhavAn ? puruSaH aye ! na pratyabhijJAtavAn mAm ? paJcadinebhyaH prAgeva paJcazatarUpyakANi dattAni mayA ! kaNThAmRtavaTIM mahyaM dattavAn bhavAn ! kumbhadAsaH (sabhayam) Am jJAtam / parantu tasmin dine svavRddhatAtena saha samAgato bhavAn / nA'sau dRzyate'dya / sa tu gataH / kumbhadAsaH (sAtaGkam) kva gataH? puruSaH yatra sarve gacchanti / yamAlayam / kumbhadAsaH kiM kim ? yamAlayaM gataH? rakSipuruSaH are jAlma ! kimazubhaM bhaNasi ? mamA''layaM gataH iti bhaNati bhrAtRvaryaH / kumbhadAsaH (Azvastassan) mamA''layaM gataH / arthAt guruvaryArNAmauSadhopacAraiH svAsthyaM labdhvA tavA''layaM gataH / manye tavA''layaH kvacid grAmAJcale vartate / (savitarkama) bhadra ! tarhi kimarthamadya samAyAto'si? kimaparaH ko'pi rugNo'sti? rakSipuruSaH ahamasmi rogagrastaH / aham aGgabhaGgadAsaH (iti rogamabhinayati) kumbhadAsaH (sasAdhvasam) aGgabhaGgadAsaH ? rakSipuruSaH atha kim / aGgabhaGgAnAM vikalAGgAnAM dAsaH sevakaH aGgabhaGgadAsaH / idameva mama nAma / puruSaH 106 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitarau me'tIva dayAlU karuNahRdayau cA''stAm / svaputraM mAM sarvajanasevakamAtra nirmAtuM yatnavantAvAstAm / tata eva nAmaitat kRtaM mama tAbhyAm / mayA'pi pitrabhilASaM sArthakIkartuM na parivartitamabhidhAnamidam / kumbhadAsaH kazca bhavatAM rogaH? rakSipuruSaH pAkhaNDakhaNDanarogaH / pAkhaNDaparAyaNAn dRSTvaiva Aveza iva saJjAyate / pratyaGgaM dhanuSTaGkAra iva saJjAyate / apasmAra iva samutpadyate'kasmAdeva / rudrarUpatAmupayAmi / pAkhaNDinaM bhUmau nipAtya pazumAraM mArayAmi / kadAcid yamIbhUya tatkaNThanalikAmeva kubjIkaromi / nA'haM kiJcidapi smarAmi yatkaromi / parantu darzakA evaM bhaNanti madvyahAraviSaye / kumbhadAsaH (vepamAna iva) vicitro'yaM rogaH ? nakuladAsamAhvayAmi / rakSipuruSaH bho kumbhadAsa ! alaM nakuladAsamAhUya ! svaguruvaryaM mahAyogirAjaM mRdaGgadAsameva vijJApaya yadaGgabhaGgadAso nAma kazcida rugNaH samAgato'sti / (janaM nirdizya) ayaM mama sambandhI / asyaiva tAtapAdasyopacAraH kRto bhavadbhiH / asya mukhAdeva bhavadguruprazasti zrutvA samAgato'ham / tat zIghraM gaccha / vayamatraiva pratIkSAmahe / kumbhadAsaH (sandigdhamanovRttyA kuTIraM pravizati) (kAlAnantaraM pravizati mRdaGgadAsaH pUrvAbhyastanRtyaM kurvANaH) mRdaGgadAsaH (vividhamudrAbhirnRtyaM sampAdayan) doMdoM dumukka, doMdoM dumukka, doMdoMdoMG doMdoMdoG duhduh duhadut doNdumukk| rakSipuruSaH (mRdaGgadAsanRtyamatizayAnaH) aGgaGgaGga aGgaGgabhaGga , aGgaGgabhaGga, mukhacibukabhaGga karayugalabhaGga padayugalabhaGga dRgyugalabhaGga sulalATabhaGga sukapolabhaGga kalakaNThabhaGga yugajAnubhaGga sitadantabhaGga sarvAGgabhaGga sarvAGgabhaGga ! doMdoM dumukka!! mRdaGgadAsaH (sabhayam) bhoH ! ko'yaM mantraH? rakSipuruSaH ayaM sAbaramantraH / sAbaramantraM jAnAsi, na vA ? asya mantrasya bhASA vyAkaraNaM kimapi nA'pekSate / zabarANAM vindhyadarIvAsinAM siddhamantro'yam ? mRdaGgadAsaH kastava dIkSAguruH ? mantrapAraGgataH pratIyase ! rakSipuruSaH sAkSAd vRSabhadhvajo rudraH / tena svapne dIkSito'smi / mRdaGgadAsaH mayA guptagodAvaryAM sAdhanA kRtA / kutra tAvat tvayA ? 107 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakSipuruSaH mayA guptakAzyAM siddhiravAptA / guptagauhATyAM mama gurubhrAtA tiSThati / mRdaGgadAsaH mayA dvivAraM caturdhAmayAtrA kRtA / tvayA kati dhAnAm ? rakSipuruSaH ahaM nityameva paJcadhAmayAtrAM sampAdayAmi / paJcadhAmnAm ?? mRdaGgadAsaH bho kathamidaM sambhavati ? kimidaM paJcamaM dhAma ? rakSipuruSa: pazya mUrkha ! manaH zarIrApekSayA suSThutaram / tvaM zarIramAtreNa caturdhAmayAtrAM kRtvaansi| parantvahaM manasaiva nityameva tatra gacchAmi / kiJca, manasaiva yamapurImapi nityamavekSya pratyAvarte / manaH zaktyA kinna kartuM zakyate ? mRdaGgadAsaH (bhairavamudrAyAM bhUyo'pi nRtyan) kutarit khutarit gutarit ghutarit... rakSipuruSaH (tathaiva samAcaran ) cutarita chutarita jutarit jhutarit...... mRdaGgadAsaH (abhibhUyamAnaH) Tukarita Thukarita Dukarit Dhukarit rakSipuruSaH tukarita dhukarita dukarita dhukarit mRdaGgadAsaH (savijayonmAdam ) pukarit phukarit, bukarita, bhukarit rakSipuruSaH Dukarita jukarita, Nukarita, nukarita, mukarita, yukarita, rukarita, lukarita, vukarita, zukarita Sukarita sukarita hukarita, kSukarita, kSukarita, kSukarita, kSukarit....... (ityevaM bhaNanneva vajramuSTiprahAreNa mRdaGgadAsamukhaM bhanakti / sa ca raktaraJjitassan bhUmau nipatati) nakuladAsaH kumbhadAsaH bhoH kimidam ? kathaM pratADayati bhavAn asmadguruvaryam ? rakSipuruSaH (svakIyaM paricayapatraM pradarzayan) I dhUrta ! pAkhaNDin ! pazya / rakSipuruSo'ham / ete mama sahacarA api rakSiNa eva / dhUrtatAmabhinIya mugdhAn janAn pravaJcayatha ? cirakAlAdeva yuSmAkaM viSaye zrutammayA / parantu nityameva sthAnaparivartanavazAt na khalu nigrahItuM zakto'bhavam / niryAtaya mama sambandhinaH paJcazatarUpyakANi, sArdhaJca mayA calata rakSisthAnakam / pazcAt ca sevadhvaM cirAya kArAgAram / (nirdiSTA rakSiNastathA kurvanti) // paTAkSepaH // // iti zrImadabhirAjarAjendraviracitaM mRdaGgadAsaprahasanaM paripUrNam // 108 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garma-garma kIrtitrayI gRhasvAmI dvAdazebhyo mAsebhyo bhavatA bhATakaM naiva dattam / adhunaiva dadAtu tad, athavA gRhaM tyaktvA gacchatu / bhATakikaH bhoH ! vayaM hi kulInAH smaH / yAvad bhavate sarvamapi bhATakaM na dadyAma tAvad gRhamidaM tyaktvA naiva gamiSyAmaH / (ekadA kasyacidadhikAriNaH sacivaH kAryAlaye vilambenA''gata: ) adhikArI kimarthaM bhoH ! adya vilambaH ? sacivaH prabho! mama ghaTikAyantraM kiJcidvilambena calati, ata: / adhikArI evam ! tarhi zIghrameva bhavatA ghaTikAyantraM parAvartanIyam, athavA mayA sacivaH parAvartanIyaH // 109 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dagdhaH vidagdhaH dagdhaH vidagdhaH kimarthaM bhavAn ArakSakadale niyukto jAtaH ? mama cikitsako me'dhikaM vyAyAma kartumAdizada, ataH / vyAyAmasyA''rakSakatvena sa ko vA sambandhaH? evameva vyAyAmakaraNasthAne ArakSakadale niyaktito me vyAyAmena saha vetanamapi labhyate !! (rAtrau trivAdane-) (daravANyAM) cikitsakamahodaya ! mama patnyA Antrapucchazothasya tIvrA vedanA jAyate / kRpayA jhaTiti gRhamAgacchatu / / cikitsakaH cintito mA bhavat / tasyA vedanA''ntrapucchazothasya naiva syAt, yato gatavarSe eva mayA tasyAH zastrakriyA kRtA'sti / manojaH kintveSA mama nUtanA patnI !! evamamA mahAvidyAlayIya eko vidyArthI varSAntaparIkSAyAM sarveSvapi viSayeSvanuttIrNo jAtaH / pitre sAkSAdetajjJApayituM bibhyan sa svajyeSThabhrAtaraM jJApitavAn patradvArA, likhitavAMzca yat - 'pitarametadarthaM sajjIkarotu kRpayA, tato ahaM gRhamAgacchAmi' / pratyuttararUpeNa jyeSThabhrAtA likhitavAn- 'pitA tu sajjo'sti, bhavAn sjjiibhvtu'| patrakAraH bhavataH sAphalyasya kiM rahasyam ? udyogapatiH prAmANikatA, yatastatra spardheva nAsti / idAnIM bhavatA me ye'vamAnanakRtaH zabdAH kathitAstadarthaM paJcakSaNAbhyantara eva kSamA yAcanIyA bhavatA / / yadi paJcakSaNAbhyantare kSamAM na yAceya tarhi ? tarhi tadarthaM kati kSaNA apekSyante bhavatA ?! + 110 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhavAMstu sarvathA parAvRttaH ! kezAH palitAH, mukhaM vicchAyaM,kaTizca bhagnA dRzyante / kiM jAtaM bhavato ramaNalAla !? + nA'haM ramaNalAlaH ! - aho ! bhavatA nAmA'pi parAvartitaM vA ?! apUrvaH hyo rAtrau me patnI svapne - 'koTyadhipatiM pariNItA'ha'miti dRSTavatI kila! advitIyaH sukhI bhavAn khalu / matpatnI tu divA'pyevamevA''carati nanu ! vidagdhaH dagdhaH kim ? bhavato vivAhazchalena jAto vA ? kathaM nanu ? yayA bhuSuNDikayA bhAyayitvA pariNAyito'haM tasyAM gulikaiva nA''sIt !! - + bhavAn kiyataH kAlAdatra kAryaM karoti nanu ? yatprabhRti mukhyAdhikAriNA padacyaterbhayaM darzitam !! (prANisaGgrahAlaye-) darzakaH ete vAnarAH kimiti muktA bhramanti ? karmakaraH are ! adya teSAmavakAzadinamasti / darzakaH avakAzadinam ! teSAM kathamavakAzadinam ? karmakaraH adya cArlsa-DArvina-mahodayasya janmadinaM khalu !! 111 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtavibhAgaH pahAvapuNNAI guNAI A0 vijayakastUrasUriH gururayaNaniyarabhario guruvArinihI tarijjai kahamimo / jassuvayAro'Nato taM gurupAyaM namasAmi // 1 // pagurusirinemisUrI titthasamuddharaNasIlasAlI jo / tavagacchagayaNatavaNo puNNapahAveNa saMjutto // 2 // jassa kivAdiTThIe namirA bhattA varamaiNo hu~ti / sUrIsarassa gAyami tassa guNagaNe ahaM viNamiro // 3 // sUrINaM aDasaMpaya-jutto guNagaNavibhUsio jayau / pavayaNasAraparUvaNa-pareNa pAvayaNio sUrI // 4 // bhavvuvaesavihANe paramapahAvo ya tAriso nneo| jeNunnaI ha mahaI vihiyA teNa hi sa dhammakahI / / 5 / / takkiya-susatthaciMtaNa-viulamaIe samAgayaviuvarA / vihiyA niruttarA puNa, teNa ya vAI varo eso // 6 / / biMbapaiTThAi-viviha-sAsaNakicce nimittadANeNa / jassA'NuvamA paDihA nemittaNNU varo teNa // 7 // bajjhabbhaMtaratavasA subaMbhateeNa taha ya teyaMsI / puhavIvikkhAyajaso, teNeso ya paramoyaMsI // 8 // appasahAviyasaMjama-baleNa maMtAiveiNo vi pare / jeNa vimUDhA vihiyA maMtaviu vva so tao teNa // 9 // vAgaraNa-nAyagaMthA-Na vihANeNaM pahAviyaM jeNa / sAsaNamimaM hi teNaM kavi vva sa pahAvago Neo // 10 // siddhAcala-revayagiri-varAititthesu saMghajattAo / pUyA-pahAvaNAhiM vihAviyA sUriNA bahuso // 11 // eyaM sUrivarANaM eyArisaguNasamiddhijuttANaM / koDIvaMdaNaseNI hojjA katthUrasUrissa // 12 // 112 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtavibhAgaH pAiyavinnANakahA A0 vijayakastUrasUriH (1) gehesUrA jaNA gehe, niyasAmatthadaMsagA / bAhire kAyarA tattha, suvaNNAraniyaMsaNaM // 1 // egaMmi gAme suvaNNayAro vasai / tassa rAyapahassa majjhabhAge haTTigA vijjai / sayA majjharattIe so suvaNNabhariyaM maMjUsaM gahiUNaM niyagharaMmi Agacchai / egayA tassa bhajjAe ciMtiaM-eso mama bhattA savvayA maMjUsaM gahiUNa majjharattIe gehe Agacchai, taM na varaM, jao kayAvi magge corA milejjA tayA kiM hojjA?' | tao tIe niyabhattAro vutto- "he-pia ! majjharattIe tujjha gihe AgamaNaM na sohaNaM ti majjha bhAi, kayA vi ko vi milejjA tayA kiM hojjaa?"| so kahei- "taM mama balaM na jANesi, teNa evaM bollesi / mama purao narasayaM pi Agacchejja, te kiM kuNejjA? mamaggao te kimavi kAuMna samatthA / tumae bhayaM na kAyavvaM" / evaM suNiUNa tIe ciMtiaM'gehesUro mama pio atthi, samae tassa parikkhaM kAhimi' / egayA sA niyagharasamIvavAsiNIe khattiyANIe ghare gaMtUNa kahei- "he piyasahi ! tuM tava bhattuNo savvaM vatthabhUsaM majjhaM appehi, mama kiMpi payoyaNaM atthi" / tIe khattiyANIe appaNo piassa asisahiaM siraveDhaNa-kaDipaTTAisuhaDavesaM savvaM samappiaM / sA gahiUNa gehe gayA / jayA rattIe ego jAmo gao, tayA sA taM savvaM suhaDavesaM parihAya, asiM gahiUNa nissaMcAre rAyapahaMmi niggyaa| piassa haTTAo nAidUre rukkhassa pacchA appANaM Avaria ThiA / 113 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyaMtakAle so soNNAro haTTaM saMvaria, maMjUsaM ca hatthe gahiUNa bhayabhaMto io tao pAsaMto sigghaM gacchaMto jAva tassa rukkhassa samIvaM Agacchei, tAva purisavesadhAriNI sA sahasA nIsariUNa mauNeNa taM nibbhacchei - "huM huM, savvaM muMcehi, annahA mAraissaM" / so akamhA ruMdhio bhaeNa tharatharaMto "maM na mAresu, maM na mAresu," ia karhito maMjUsa appei / tao sA savvaparihiavatthaggahaNAya karavAlaggaM tassa vacchaMmi ThaviUNa sannAe vasaNAI pi kaDDAvei / tayA so parihiarkADipaTTayametto jAo / tao sA kaDipaTTayaM pi maraNabhayaM daMsiUNa kaDDAvei / so ahuNA jAo iva naggo jAo / sA savvaM gahiUNa gharaM mi gayA, gharadAraM ca pihiUNa aMto thiA / so suvaNNayAro bhaeNa kaMpamANo magge io tao avaloeMto AvaNavIhIe gacchaMto kameNa jayA sAgavAvAriNo haTTasamIvamAgao, tathA keNa vi japeNa pakkacibhaDaM bAhiraM pakkhittaM taM tu tassa suvaNNayArassa piTThabhAge laggiaM / teNa nAyaM keNA vi ahaM pahario / piTThadesaM hattheNa phAsei, tattha cibbhaDassa rasaM bIAI ca phAsiUNaM viArei - 'aho haM gADhayarapahario mhi teNa ghAeNa saha soNiaM pi niggayaM, tammajje kIDagA vi samuppannA / evaM acvaMtabhayAulo turiaM turiaM gacchaMto gharaddAre samAgao / pihiaM gharaddAraM pAsiUNa niyabhajjA AhavaNatthaM uccasareNa kahei - "he mayaNassa mAyA ! dAraM ughADehi, dAraM ughADehi / " sA abbhaMtaratthiA suNaMtI vi asuNaMtIva kiMci kAlaM thiA / aIvakkosaNe sA Agacca dAraM ugghADia evaM pucchai - " kiM bahuM akkosasi ?" / so bhayabhaMto gihaMmi pavisia bhajjaM kahei - "dAraM sigghaM pihAhi, tAlagaM pi desu" / tIe savvaM kAUNa puTThe - " kiM evaM naggo jAo ?" teNa vuttaM - "abbhaMtare avavarage cala pacchA maM puccha" / gihassa aMto avavarae gaccA niccito jAo / tIe puNo vi puI "ki evaM naggo Agao ?" teNa kahiyaM "corehiM luTio, savvaM avaharia naggo kao" / sA kahei - "puvvaM mae kahiaM - he sAmi ! tae evaM majjharattIe maMjUsaM gahiUNa na AgaMtavvaM, tumae na manniaM teNa evaM jAyaM" / so kahei "ahaM mahAbaliTTo vi kiM karomi?" jai paMca cha vA corA AgayA hojjA, tayA te savve ahaM jeuM samattho, ee u sayaso theNA AgayA, teNA'haM tehi jujjhamANo parAjio, savvaM luMTiUNa naggo kao, piTThadese ya asiNA'haM pahario / pAsesu piTThadesaM, ghAeNa saha kIDagA'vi uppannA" / tIe tassa piTThadesaM pAsittA NAyaM - cibbhaDassa rasabIyAiM imAiM laggAIM saMti / bhattussa vi kahiaM - "sAmi ! bhayabhaMteNa tae evaM jANiyaM - 'keNa vi ahaM pahario,tao soNiaM niggayaM, tattha ya kIDagA vi samuppannA', taM na saccaM / tuM cibbhaDeNa pahario si, tassa raso bIyAiM ca piTThadese laggAI" ti / tao tassa dehapakkhAlaNAya sA jalaM gahiUNa AgayA niyapaissa dehasuddhiM kareUNa parihANavatthapaNe tAI caiva vatthAI pAsiUNaM dhiTTattaNeNa kahei "huM huM mae taya cciya tumaM nAyA, mae citiaM 'mama - 114 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhajjA kiM karei ? tti haM pAsAmi' / teNA'haM bhayabhaMto iva tattha thio mae ya savvAvaharaNamuvekkhiaM, annaha mama purao itthIe kA sattI?" | sA kahei - "he bhattAra ! tava balaM mae tayA ceva nAyaM, gehesUro tumaM asi / ao ajjappabhii tumae majjharattIe maMjUsaM gahiUNa kayA'vi na AgaMtavvaM" ti / bhajjAe vayaNaM so aNgiikrei| uvaeso suvaNNagAradilutaM, naccA logA 'jahAbalaM / vaejjA vA sakajjAiM, pasAhejjA vivegiNo' // 2 // gehesUrasuvaNNayArassa kahA samattA // - sUrIsaramuhAo (2) niddhaNavaNiassa kahA 'davvaM egAraso pANo' tti NeyaM saccameva taM / sumiNe vi jao logA, tayaTuM sahire duhaM // 1 // kattha vi ego vaNigo niddhaNo Asi / so dhaNatthaM savvattha bhamaMto nibbhaggo kattha vi kANavarADiyaM pi na lahei / 'kattha attho labbhai' tti tivvadhaNapivAsAe egayA rattIe sejjAe sutto / majjharattIe atthassa sumiNaM AgayaM / tattha so raNNe malussaggatthaM gao, tattha egassa rukkhassa hiTuMmi uvaviTTho malaM cayaMto hattheNa bhUmiM khaNei, khaNaMto tattha suvaNNa-dINArabhariyaM caruM pAsai, pAsittA harisummatto jAo / teNa ciMtiaM - 'aho mama puNNaM jAgarei, jeNa iyaMtaM dhaNaM laddhaM / kahaM gharaM nessAmi ?' tti / tayA tattha ego jogI teNa maggeNa gacchaMto taM tArisaM uvaviTuM, hattheNa ya bhUmi khaNaMtaM daTTaNa pucchai - "kiM karesi?" so kahei - "tumhe maggeNa gacchaha, kahaNeNa kiM?" / sa jogI ciMtei - 'kimavi kAraNaM hojja, teNevaM eso vaNio bollei' / tao so tattha gaccA pucchai - "bhUmIe kiM atthi?" / so kahei - "haM na kahemi" / tayA so jogI gattAe uvariM thie tassa hatthe balAo dUrIkaria dekkhai tattha dINArabhariaMcaruM dekkhai, vaei ya - "he mahAbhAga ! tava bhaggaM jAgariaM, mamA'vi egaM dINArANaM aMjaliM dehi, tava kallANaM hohii"| so vaNio kahei - "kiM tujjha piusaMti evaM atthi ? ahaM egaM pi dINAraM na dAhissaM, tubbha jaM roejjA taM kuNijjasu" / jogI kahei - "tuma mama ya piusaMtiaM natthi, tumae puNNudaeNa laddhaM, mama kiMci dAUNa savvaM taM giNhAhi" / lohaMdho vaNigo tassa appiuM necchai / tayA so kahei - "jogI ahaM, agahiUNa kayA'vi na vaccissaM" ti kahiUNa tassa sammuhaM uvaviTTho / 115 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tayaNaMtaraM tattha ego rAyasuhaDo teNa maggeNa gacchaMto te duNNi tahAthie pAsei, pAsittA kahei - "kimettha tumhe kuNijjA?" / tayA so jogI kahei - "ettha bhUmIe dINArabhario carU atthi, aNeNa so laddho, mae kiMci vi dhaNaM jAio eso na dei, teNA'haM ettha thio' / so rAyasuhaDo tattha Agacca vaNi pucchai - "kimettha?" | vaNigo kahei - "kimavi ettha natthi, jogI asaccaM lavei, tumhe tubbha maggeNa gacchaha" / tayA sasaMko rAyasuhaDo vaNiaM kahei - "io avasarasu", so nA'vasarei, hatthe ya carUvariM ThaviUNa tattha thio / teNuttaM - "bhUmIe jaM dhaNaM siyA taM rAyasaMtiaM hojjA, na tava" / evaM kahijjamANo vi jayA so na avasarejja, tayA uvANahAjattapAeNa piTTadese tADio so "hA ! hA ! mArio haM" ti bollaMto nidAe jAgario samANo suhaDassa pAyappahAreNa sakkhaM kila niyasayaNe uccAra-pAsavaNAiM saMbhUAI pAsei, na ya jogiM, na vi suhaDaM / jai suviNe vi AgayA lacchI aNaTuM karejjA, to jAgaramANassa kiM kiM na kuNejjA ? / uvaeso tivvavittapivAsAe, pAsittA kaDuaM phalaM / paricaejja taM logA ! saMtoso paramaM suhaM // 2 // tivvadhaNAsattIe niddhaNavaNiassa kahA smttaa| - sUrIsaramuhAo (3) caujAmAyarANaM kahA - paraNNabhoyaNe accA-sattI na hi suhAvahA / sasuragehavAsINa, jAmAyarANa nAyagaM // 1 // katthavi gAme nariMdassa rajjasaMtikArago purohio Asi / tassa ego putto, paMca ya kannagAo saMti, teNa cauro kannagAo viusamAhaNaputtANaM pariNAviAo ! kayAI paMcamIkannagAe vivAhamahUsavo pAraddho / vivAhe cauro jAmAuNo samAgayA / puNNe vivAhe jAmAyarehiM viNA savve saMbaMdhiNo niyaniyagharesu gayA / jAmAyarA bhoyaNaluddhA gehe gaMtuM na icchaMti / purohio viArei - 'sAsUe aIva piyA jAmAyarA, teNa ahuNA paMca cha diNAI ee ciTuMtu pacchA gacchejjA' / te jAmAyarA khajjarasaluddhA tao gacchiuM na icchejjaa| parupparaM te ciMteire - 'sasuragihanivAso saggatullo narANaM, kila esA suttI saccA', evaM ciMtiUNaM egAe bhittIe esA suttI lihiaa| egayA eyaM suttiM vAiUNa sasureNa ciMtiaM- 'ee jAmAyarA khajjarasaluddhA kayAvi na gacchejjA, tao ee bohiyavvA' evaM ciMtiUNa tassa silogapAyassa hiTuMmi 116 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAyattigaM lihiaM jai vasai vivegI paMca chavvA diNAI, dahi-ghaya-guDaluddho mAsamegaM vasejjA / sa havai kharatullo mANavo mANahINo // 2 // te jAmAyarA pAyattigaM vAiUNaM pi khajjarasaluddhattaNeNa tao gaMtuM necchaMti / sasuro vi ciMtei - 'kahaM ee nIsAriyavvA ?, sAUbhoyaNarayA ee kharasamANA mANahINA saMti, teNa juttIe nikkAsaNijjA' / purohio niyaM bhajja pucchai - "eesiM jAmAUNaM bhoyaNAya kiM desi?" | sA kahei - "aippiyajAmAyarANa tikAlaM dahighayaguDamIsiamannaM pakkannaM ca saeva demi" / purohio bhajjaM kahei - "ajjadiNA Arabbha tumae jAmAyarANaM vajjakuDo viva thUlo roTTago ghayajutto dAyavvo" / 'piyassa ANA aNaikkamaNIa' / tti ciMtiUNa sA bhoyaNakAle tANaM thUlaM roTTagaM ghayajuttaM dei / taM daTThaNaM paDhamo maNIrAmo jAmAyA mittANaM kahei - "ahuNA ettha vasaNaM na juttaM, niyagharaMmi ao vi sAubhoyaNaM atthi, tao io gamaNaM ciya seyaM, sasurassa paccUse kahiUNa haM gamissAmi" / te kahiMti - "bho mitta ! viNA mullaM bhoyaNaM kattha siyA? eso vajjakuDaroTTago sAutti gaNiUNa bhottavvo, jao - 'parannaM dulahaM loge' ii suI tae kiM na suA? tava icchA siyA tayA gacchasu / amhe u jayA sasuro kahihI tayA gmissaamo"| evaM mittANaM vayaNaM soccA pabhAe sasurassa agge gacchittA sikkhaM ANaM ca maggei / sasuro vi taM sikkhaM dAUNa "puNA'vi AgacchejjA" - evaM kahiUNa kiMci aNusariUNa aNuNNaM dei / evaM paDhamo jAmAyaro 'vajjakuDeNa maNIrAmo' nissaario| puNaravi bhajjaM kahei - "ajjapabhiiM jAmAyarANaM tilatelleNa juttaM roTTagaM dijjA" / sA bhoyaNasamae jAmAUNaM tellajuttaM roTTagaM dei / taM daTThaNa mAhavo nAma jAmAyaro ciMtei- 'gharaMmi vi eyaM labbhai, tao io gamaNaM suhaM' / mittANaM pi kahei'haM kalle gamissaM, jao bhoyaNe tellaM samAgayaM" / tayA te mittA kahiMti - "amhakerA sAsU viusI atthi, jeNa sIyAle tilatellaM cia uyaraggidIvaNeNa sohaNaM, na ghayaM, teNa tellaM dei, amhe u ettha ThAssAmo" / tayA mAhavo nAma jAmAyaro sasurapAse gaccA sikkhaM aNuNNaM ca maggei / tayA sasuro "gaccha gaccha' tti aNuNNaM dei, na sikkhaM / evaM 'tilatelleNa mAhavo' bIo vi jAmAyaro go| taiacautthajAmAyarA na gacchaMti / 'kahaM ee nikkAsaNijjA' ia ciMtittA laddhavAo sasuro bhajjaM pucchei - "ee jAmAuNo rattIe sayaNAya kayA AgacchaMti ?" / tayA piyA kahei - "kayAi rattIe pahare gae AgacchejjA, kayA du-tipahare gae AgacchaMti ?" | purohio kahei - "ajja rattIe tumae dAraM na ugghADiyavvaM, ahaM jAgarissaM" / te doNNi jAmAyarA saMjhAe gAme vilasiuM gayA,vivihakIlAo kuNaMtA naTTAiM ca pAsaMtA, majjharattIe gihaddAre samAgayA / pihiaM dAraM daTTaNa dArugghADaNAe uccasareNa raviMti - "dAraM ugghADesu" tti / tayA dArasamIve sayaNattho purohio jAgaraMto kahei - "majjharattiM jAva kattha tumhe 117 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thiA? ahuNA na ugghADissaM / jattha ugghADiaddAraM atthi, tattha gaccheha" evaM kahiUNa moNeNa thio / tayA te duNNi samIvatthiyAe turaMgasAlAe gyaa| tattha attharaNAbhAve aIvasIyabAhiyA turaMgamapiTThacchAiavatthaM gahiUNa bhUmIe suttA / tayA vijayarAmeNa ciMtiaM - 'ettha sAvamANaM ThAuM na uiaM' / tao so mittaM kahei - "he mitta ! kattha amhaM suhasajjA? kattha ya imaM bhUloTTaNaM? ao io gamaNaM cia varaM" / sa mitto bollei - "eArisaduhe vi parannaM kattha? ahaM tu ettha ThAssaM / tumaM gaMtumicchasi jai, tayA gacchasu" / tao so paccUse purohiyasamIve gaccA sikkhaM aNuNNaM ca maggIa / tayA purohio suTTha tti kahei / evaM so taio jamAyA 'bhUsajjAe vijayarAmo' vi niggo| ahuNA kevalaM kesavo jAmAyaro tattha thio saMto gaMtuM necchai / purohio vi kesavajAmAuNo nikkAsaNatthaM jutiM viAriUNa niyaputtassa kaNNe kiMci vi kahiUNa gao / jayA kesavajAmAyaro bhoyaNatthaM uvaviTTho, purohiassa ya putto samIve vaTTai tayA so samAgao samANo puttaM pucchai - "vaccha ! ettha mae rUvago mukko so ya keNa gahio? / so kahei - "ahaM na jANAmi" / purohio bollei - "tumae cciya gahio, he asaccavAi ! pAvA ! dhiTTha ! dehi mama taM, annaha taM mAraissaM" ti kahiUNa so uvANahaM gahiUNa mAriuM dhAvio / putto vi muDhei baMdhiUNa piussa sammuhaM gao / doNNi te jujjhamANe daTThaNa kesavo tANaM majjhe gaMtUNa "mA jujjhaha mA jujjhaha" tti kahiUNa tthio| tayA so purohio - "he jAmAyara ! avasarasu avasarasu" tti kahiUNa taM uvANahAe paharei / patto vi - "kesava ! darIbhava" tti kahiUNa muTThIe taM kesavaM paharei / evaM piara-puttA kesavaM tADiti / tao so tehi dhakkAmukkeNa tADijjamANo sigdhaM bhaggo / evaM 'dhakkAmukkeNa kesavo' so cauttho jAmAyaro akahiUNa gao / taddiNe purohio nivasahAe bilaMbeNa gao / nariMdo taM pucchai - "kiM vilaMbeNa tumaM Agao si?" / so kahei - "vivAhamahUsave jAmAyarA samAgayA / te u bhoyaNarasaluddhA ciraM ThiA'vi gaMtuM na icchati / tao juttIe savve nikkAsiA / te evaM vajjakuDA maNIrAmo, tilatelleNa mAhavo / bhUsajjAe vijayarAmo, dhakkAmukkeNa kesavo // " tti teNa savvo vuttaMto nariMdassa agge kahio / nariMdo vi tassa buddhIe aIva tuTTho / evaM je bhaviA kAmabhogavisayavAmUDhA sayaM ciya kAmabhogAiM na caejjA, te evaMvihaduhANaM bhAyaNaM huMti / uvaeso jAmAyaracaukkassa, suNiUNa parAbhavaM / sasurassa gihAvAse, sammANaM jAva saMvase // 3 // sasuragehammi bhoyaNAsattacaujAmAyarANaM kahA samattA // - sakkayakahAe 118