________________
નથી. ભીંત પર વાર્નીશની ચિકાશ જ્યાં સુધી રહેશે ત્યાંસુધી વિના રોકટોક તેના પર કચરો લાગ્યા વિના રહેતો નથી તેવી રીતે આત્મા પર અનન્ત ભવોના અનન્ત જીવો સાથે ઉપાર્જન કરેલા, પોષેલા વધારેલા રાગદ્વેષના લોભપ્રપંચના, વિષયવાસનાના કે મારકૂટના સંબંધો તથા લેવડદેવડમા કરેલા ગોટાળા, દુરાચાર, કુકર્મનાં અતિકુરાચરણો, જીભના અસત્યાચરણો, હૈયાનાં માયાચરણો અને પશુઓને પણ શરમાવે તેવા શરીરનાં દુષ્ટાચરણો, આદિના કારણે બાંધેલા બંધાયેલા પાપકર્મો અને વૈરકર્મોની પરંપરા પણ પ્રત્યેક ભવોમાં આત્માની સાથેજ રહેવાની છે . બેશક! અનન્ત જીવો સાથે બંધાયેલા ઋણાનુબંધો એકજ અવતારમાં ઉદયમાં આવવાના નથી પણ જ્યારે તે પ્રતિપક્ષી જે ભવમાં હશે ત્યાં આપણા આત્માને પણ જન્મ લેવાનું સર્વથા અનિવાર્ય છે અને અમુક સમય પુરતાતે ઋણાનુબંધોના હિસાબ (લેવડદેવડ) ભરપાઈ થઈ જશે ત્યારે તત્કાળ જ ત્યાંથી મરીને બીજો અવતાર લેવો ભાગ્યમાં રહેશઃ સારાંશ કે આ પ્રમાણે આપણે બધા અનન્ત ભવોમાં રખડી ચુકયા છીએ અને રખડી રહયા દિએ..
ચૈતન્ય અને જડનું મિશ્રણ જ સંસાર છે આનાથી અતિરિકત ત્રીજો એકેય પદાર્થ સંસારમાં ગોતવા છતાં મળે તેમ નથી. જેમા ચૈતન્ય, જ્ઞાન, અજ્ઞાન, ભય, ક્રોધ અને મોહાદિ તથા ધારણ કરેલા શરીરનું ઘટવું વધવું દેખાય, અનુભવાય તે સર્વે ચૈતન્ય સંપન્ન જીવ છે. અને તેનાથી વિપરીત જડ તત્વ છે. પૃથ્વી- પાણીવાયુ- વનસ્પતિ- કીડા- મંકોડા- હાથી- ઘોડા- દેવ - નારક અને મનુષ્યાદિ જીવોને જન્મ લેવાનો આધારજ જડ તત્ત્વ છે. આ કારણે પોતપોતાનાં શુભાશુભ કર્મોને ભોગવવા માટે એક ક્ષણનો પણ વિલંબ કર્યા વિના જડ પદાર્થોનો આશ્રય લેવો અનિવાર્ય છે. અને જડ તત્ત્વથી રચાયેલા શરીર, ઇન્દ્રિયો, મન તથા મતિ જ્ઞાનાવરણીય કર્મના કારણે પ્રાપ્ત થયેલી દુર્બુદ્ધિ પણ જ્ડ જ છે માટે શરીર ભાડાના મકાન જેવું છે તેની અંદર બિરાજ્માન આત્મા પણ અનાદિકાળથી શરીર સાથે જકડાયેલો હોવાથી તેને જડ તરફનું આકર્ષણ હોય તે સ્વાભાવિક છેપ્રાણાતિપાતાદિ કર્મો પણ જ્ડ છે કેમ કે તેઓની ઉત્પત્તિ કર્મજન્ય છે, એટલે કે ભવભવાન્તરોના કરેલા કર્મો જનક છે, કારણ છે અને પ્રાણાતિપાતાદિ જન્ય છે, કોઈક સમયે દ્રવ્ય - ક્ષેત્ર - કાળ અને ભાવને લઈને પ્રાણતિપાતાદિ કારણ પણ બને છે અને તેનાથી ઉપાર્જિત કર્મો કાર્યરુપે પણ બનવા પામે છે.
આ પ્રમાણે કર્મચક્રમાં ફસાયેલા આત્માને સબુદ્ધિ (સમ્યગ્ જ્ઞાનોદય) નો
૧૮
