Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
शक्तिनिगूहनस्यापि चारित्रप्रतिपन्थित्वम्
३५
‘तदप्रीतिदानपरिणामाभावान्न दोषो भविष्यती' त्याशङ्क्याह- शक्तौ सत्यां पीडायाः = परदुःखस्य अप्रतीकारे = अनुदारे च ( = पीडाऽप्रतीकारे च ) शास्त्रार्थस्य = पराप्रीतिपरिहारप्रयत्नप्रतिपादनरूपस्य बाधनं, रागद्वेषयोरिव शक्तिनिगूहनस्यापि चारित्र - प्रतिपक्षत्वात् । प्रसिद्धोऽयमर्थः ' सप्त
·
•
ननु मिथ्यात्वोपहतबुद्धीनां याचमानानां दीनादीनां स्वदोषादेवाऽप्रीत्यादयः सञ्जायन्ते तत्र तदप्रीतिदानपरिणामाभावात् = तेषामप्रीत्युत्पादनाशयविरहात् प्रकटभोजिनः साधोः न पापकर्मबन्धलक्षणो दोषो भविष्यतीति आशङ्क्य ग्रन्थकृत् आह- शक्ती = परपीडापरिहारानुकूलप्रच्छन्नभोजनशक्त्यां सत्यां प्रमादतः परदुःखस्य अनुद्धारे पराऽप्रीतिपरिहारप्रयत्नप्रतिपादनरूपस्य शास्त्रार्थस्य बाधनम् । शास्त्रार्थबाधनञ्च महानर्थनिबन्धनम् । तदुक्तं भगवद्गीतायां यः शास्त्रविधिमुत्सृज्य वर्तते कामचारतः । न स सिद्धिमवाप्नोति न सुखं न परां गतिम् ।' ← (भ.गी. १६ / २३) इति । शास्त्रञ्च पराऽप्रीतिपरिहारप्रयत्नप्रतिपादनपरमेव व्यवस्थितम् । तदुक्तं स्तवपरिज्ञायां धम्मत्थमुज्जएणं सव्वस्साऽपत्तियं न कायव्वं । इय संजमोऽवि सेओ एत्थ य भयवं उदाहरणं ।। ← (स्त . प . ५ ) इति । तदुक्तं पञ्चाशके पञ्चवस्तुके च अपि इय सव्वेण वि सम्मं सक्कं अप्पत्तियं सइ जणस्स । नियमा परिहरियव्वं इयरम्मि सत्तत्तचिंता उ ।। ← (पञ्चा. ७/१६, पं.व. १११६ ) इति । तादृशशक्तिविरहे त्वप्रीतिहेतुत्वेऽपि न शास्त्रविधिपरस्य पापबन्धलक्षणो दोषः, अप्रमत्तत्वात् । तदुक्तं ओघनिर्युक्तौ → आया चेव अहिंसा आया हिंसत्ति निच्छओ एसो । जो होइ अप्पमत्तो अहिंसओ हिंसओ इयरो ।। ← (ओ.नि. ७५५) इति । यथा चैतत्तत्त्वं तथा भावयिष्यतेऽग्रे ( द्वाद्वा. ७ / २८ भाग - २, पृ. ५२६ ) ।
ननु साधोः तत्र राग-द्वेषविरहान्न दोष इति चेत् ? न, राग-द्वेषयोरिव शक्तिनिगूहनस्यापि चारित्रप्रतिपक्षत्वात् । अत एव ज्ञानाचारादिपार्थक्येन वीर्याचारोऽप्युपदर्शितः । शक्त्यनिगूहन एव चारित्राद्यविराधना स्यात् । तदुक्तं आवश्यकनिर्युक्तौ अनिगूहंतो विरियं न विराहेइ चरण -तव-सुएसु । जइ संजमे અનુકંપાદાનને લીધે પોતાને પુણ્ય ન બંધાય તે માટે યાચના કરતા ભિખારી વગેરેને અન્નદાન નહિ કરે.” - આવી શંકા ઉચિત નથી. કેમ કે) અનુકંપાથી વ્યાપ્ત અંતઃકરણવાળા સાધુભગવંત યાચના કરતા ભિખારી વગેરેને આપ્યા વિના ક્યારેય પણ સ્વયં ભોજન કરી ન શકે. હૃદય પીગળી ગયું હોવા છતાં ઘણી ધીરાઈ કરીને પણ યાચકને દાન ન કરે તો યાચકોને ત્યારે પીડા થાય.
“આ સાધુનો ધર્મ કેવો છે કે અમે ભૂખ્યા છીએ તો પણ અમને કશું જ આપતા નથી અને પોતે બધું જ મજેથી વાપરે છે.” આ રીતે તે સમયે યાચકોને અપ્રીતિરૂપ આ લોકનું નુકશાન થાય છે અને જિનશાસન ઉપર દ્વેષ થવાના કારણે પરલોકમાં દુર્ગતિની પ્રાપ્તિ રૂપ પીડા યાચકોને થશે. ‘‘યાચકની હાજરીમાં ભોજન કરતા સાધુઓને ભોજન ન આપવાની પાછળ યાચકને અપ્રીતિ આપવાનો પરિણામ નથી. માટે સાધુઓને કોઈ દોષ નહિ લાગે.” આવી શંકાનું સમાધાન કરવા માટે પૂર્વપક્ષી કહે છે કે ભોજન આપવાની શક્તિ હોવા છતાં પરપીડાનો પરિહાર ન કરવામાં આવે તો શાસ્ત્રાર્થનો બાધ થશે. શાસ્ત્ર તો પરપીડાનો પરિહાર કરવાનો પ્રયત્ન દરેકે કરવો જોઈએ- આવા અર્થનું પ્રતિપાદન કરે છે. જેમ રાગ અને દ્વેષ ચારિત્રના વિરોધી છે તેમ શક્તિ છુપાવવી એ પણ ચારિત્રનું વિરોધી છે. આ સમગ્ર હકીકત સાતમા અષ્ટકમાં પ્રસિદ્ધ છે. (૧/૧૫)
१. मुद्रितप्रतौ 'र्थ स...' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
