Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
• उपहितविराधनाया निर्जराकारणत्वमीमांसा • न, प्रकृतविराधनाव्यक्तौ जीवघातपरिणामजन्यत्वस्यासत्त्वेन त्याजयितुमशक्यत्वात् ।
यदपि पिण्डनियुक्तौ → जा जयमाणस्स भवे विराहणा सुत्तविहिसमग्गस्स। सा होइ णिज्जरफला अज्झत्थविसोहिजुत्तस्स ।। 6 (पिं.नि.६७१) इत्युक्तं तत्रापि 'सुत्तविहिसमग्गस्स'त्ति ‘कृतसर्वसावद्यप्रत्याख्यानस्य वर्जनाभिप्रायवतः साधोः' इत्यर्थः । तत्र जायमानाया निर्जराया जीवविराधना प्रतिबन्धिका न भवति, जीवघातपरिणामजन्यत्वाभावेन वर्जनाभिप्रायोपाध्यपेक्षया दुर्बलत्वात् । एतेन → जीवविराधनापि यदि निर्जरां प्रति कारणं भवेत् तर्हि तथाभूतापि विराधना तपःसंयमादिवत् भूयस्येव श्रेयस्करी, भूयोनिर्जराहेतुत्वादिति - परास्तम्, स्वरूपतः कारणभूतस्य तथा वक्तुं शक्यत्वात् । न चैवं जीवविराधना तथा, तस्याः संयमपरिणामापगमद्वारा निर्जराप्रतिबन्धकत्वात् । प्रतिबन्धकीभूतञ्च वस्तु यथा यथाऽल्पमसमर्थञ्च तथा तथा श्रेयः । तेन तस्याः कारणत्वं प्रतिबन्धकाभावत्वेन प्रतिबन्धकाभावस्य च भूयस्त्वं प्रतिबन्धकानामल्पत्वेनैव स्यात्, अन्यथा प्रतिबन्धकाभावस्य कारणता न स्यादिति चेत् ? ___न, यथा स्फटिकादौ सहजं विद्यमानं नैर्मल्यादिलक्षणं निजस्वरूपं परित्याजयत् जपाकुसुमरक्तिमाप्रतिबिम्बमुपाधिरुच्यते तथा सुपात्रदानबद्धबुद्धीनां श्राद्धानां साधर्मिकवात्सल्यादेः साध्वादीनाञ्च नद्युत्तारादेः समकालीनायामवर्जनीयसन्निधिरूपायां प्रकृतविराधनाव्यक्ती सहजं विद्यमानं जीवघातपरिणामजन्यत्वलक्षणं निजस्वरूपं परित्याजयन् वर्जनाभिप्राय उपाधिरिति तु वक्तुं नैव युज्यते, प्रकृतविराधनाव्यक्ती जीवघातपरिणामजन्यत्वस्य असत्त्वेन = विरहेण त्याजयितुमशक्यत्वात्, सामग्रीवैकल्ये कार्यानुत्पादात्, तादात्म्यसम्बन्धेन प्रतियोगिनोऽपि स्वप्रतियोगितासम्बन्धेन जायमानं नाशं प्रति कारणत्वात् । न हि सुपात्रदानबद्धबुद्धीनां श्राद्धानां साधर्मिकवात्सल्यादौ जिनाज्ञापालनबद्धकक्षानां साध्वादीनाञ्च नधुत्तारादौ ‘एनान् जीवान् हन्मी'ति जीवघातपरिणामोऽस्ति, येन तत्परित्यागार्थं वर्जनाभिप्रायः तेषामानेतव्यः स्यात् । न हि घटाऽसत्त्वे तन्नाशाय दण्डाऽऽनयनादौ यतते मतिमान् ।
6त्त२५ :- न, प्र. । ७५२रोत हदीद पाउियात छ. १२९॥ 3 साधु भगवंता विपि-यतनापूर्व નદી ઉતરવી વગેરે ક્રિયા અપવાદમાર્ગ કરી રહ્યા હોય ત્યારે જે જીવવિરાધના થાય છે તે જીવઘાતપરિણામજન્ય હોતી નથી. (સાધુ ભગવંતોને “હું આ પાણીના જીવોને હણું” – એવો વિચાર નદી ઉતરતી વખતે હોતો નથી. તેથી) તે વિરાધનામાં જીવઘાતપરિણામજન્યતાત્મક વિરાધનાનું સ્વરૂપ જ હોતું નથી. તેથી વર્જનાભિપ્રાય સ્વરૂપ ઉપાધિ દ્વારા તેનો ત્યાગ થવો અશક્ય છે. ઘટનો નાશ કરવાના ઉદેશથી જ્યારે દંડનો પ્રહાર કરવામાં આવે ત્યારે જો ત્યાં ઘટ ન હોય તો જેમ ઘટનો નાશ શક્ય નથી. તેમ પ્રસ્તુત જીવવિરાધનામાં જીવઘાતપરિણામજન્યત્વ જ ન હોવાથી તેનો નાશ = ત્યાગ વર્જનાભિપ્રાયથી થવો અશક્ય છે.
અહીં એવી શંકા થાય છે કે વિરાધના વર્જનના અભિપ્રાયથી જીવઘાતપરિણામજન્યત્વરૂપ વિરાધનાસ્વરૂપનો ત્યાગ ભલે ન થાય પરંતુ “આ જીવવિરાધના જીવઘાતપરિણામજન્ય છે.” એવી સત્યબુદ્ધિ ઉત્પન્ન થતી અટકાવાય છે. આ જ વિરાધનાના સ્વરૂપનો ત્યાગ છે. અર્થાત્ હિંસાવર્જનના અભિપ્રાયથી જીવઘાતપરિણામજન્યત્વપકારક જીવવિરાધનાવિષયક સત્યબુદ્ધિનો પ્રતિરોધ થવો તે જ જીવઘાતપરિણામ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
