Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 450

• अभिग्रहात् श्रीवीरकृतज्ञतासिद्धिः •
२७७ तदिति । तयोः = पित्रोः खेदस्य यद्रक्षणं तदुपायेऽप्रवृत्तौ (= तत्वेदरक्षणोपायाऽप्रवृत्तौ) न कृतज्ञता । सा हि तत्प्रतिपत्तिसाध्यैव। यदाह -
‘स कृतज्ञः पुमाँल्लोके स धर्मगुरुपूजकः । स शुद्धधर्मभाक् चैव य एतौ प्रतिपद्यते ।।' (अष्टक २५/८) इति । तथा च सर्वश्रेयोमूलभूतस्य स्वेष्टस्य कृतज्ञतागुणस्य प्रतिपक्षः पितृखेदः सर्वथैव वर्जनीय इति भावः। यदाह"'अप्पडिवुज्झमाणे कहिंचि पडिबोहिज्जा अम्मापियरो" (पंचसूत्र-३) प्रव्रज्याभिमुखीकुर्वीतेत्यर्थः।
सा हि कृतज्ञता तत्प्रतिपत्तिसाध्यैव = मातापितृसेवास्वीकारप्राप्यैव । ___अत्रैव अष्टकप्रकरणसंवादमावेदयति- ‘स कृतज्ञ' इति। श्रीजिनेश्वरसूरिकृत-तद्वृत्तिलेशस्त्वेवम् → स इति य एतौ प्रतिपद्यते असावेव, कृतज्ञः = पितृकृतोपकारज्ञाता, पुमान् = नरः, लोके = लौकिकमार्गे, 'तथा' स = एष धर्मगुरोः = दीक्षाचार्यस्य पूजकः = पूजयिता (= धर्मगुरुपूजकः), भविष्यतीति गम्यते नान्यः, यदाह- “उपकारीति पूज्यः स्याद् गुरू चाधुपकारिणौ । तावप्यर्चयते यो न, स हि धर्मगुरुः कथम् ?।।" ( ) तथा स इति स एव, शुद्धधर्मभाग = निर्दोषकुशलभाजनं भवति, चशब्दः समुच्चये, एवशब्दो अवधारणे, तस्य च दर्शितः प्रयोगः, यः = पुमान्, एतौ = मातापितरौ, प्रतिपद्यते = सेवनतोऽङ्गीकरोति, दुष्प्रतिकारित्वात्तयोः - (अष्ट.२५/८वृत्ति) इति ।
पितृखेदः सर्वथैव = हेतु-स्वरूपाऽनुबन्धप्रकारेणैव वर्जनीय इति । अत्रैव पञ्चसूत्रसंवादमाह'अप्पडिबुज्झमाणे' इत्यादि । 'अप्रतिबुद्धौ कथञ्चित् कर्मवैचित्र्यतः प्रतिबोधयेन्मातापितरौ न तु प्रायो महासत्त्वस्यैतावप्रतिबुद्धौ भवत' (पं.सू.३/ पं. ) इति पञ्चसूत्रवृत्तौ श्रीहरिभद्रसूरयः । तत्प्रतिबोधोपायस्तु पञ्चसूत्रे → उभयलोगसफलं जीविअं । समुदायकडा कम्मा समुदायफल त्ति । एवं सुदीहो अ विओगो अण्णहा। एगरुक्खनिवासिसउणतुल्लमेअं । उद्दामो मच्चू पच्चासण्णो अ । दुल्लहं मणुअत्तं समुद्दपडिअरयणलाभतुल्लं । अइप्पभूआ अण्णे भवा दुक्खबहुला मोहंधयारा अकुसलाणुबंधिणो
• क्षानी २०॥ न भणे तो ? - ટીકાર્થઃ-માતા-પિતા દીક્ષાની રજા આપે નહિ તો ય એમની રજા મેળવવાના ઉચિત પ્રયત્નો કર્યા વિના એમ ને એમ દીક્ષા લઈ લેવામાં આવે તો તેમને ખેદ-શોક-ઉદ્વેગ થાય. આવા ખેદને અટકાવવા માટે માતા-પિતાને નમ્રભાવે મુમુક્ષુએ સમજાવવા જોઈએ. આ રીતે સમજાવવા તેમની સેવા કરી દિલ જીતવું વગેરે અનેક યોગ્ય ઉપાયોમાં મુમુક્ષુએ પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. માતા-પિતાના ખેદને દૂર કરવાનો કોઈ પણ યોગ્ય ઉપાય મુમુક્ષુ ન કરે તો કૃતજ્ઞતા ગુણ ન ટકે; કારણ કે તે કૃતજ્ઞતા ગુણ માતા-પિતાની સેવા-ભક્તિ વગેરે કરવા દ્વારા જ સિદ્ધ થાય છે. અષ્ટકજીમાં જણાવેલ છે કે – તે પુરુષ લોકમાં કૃતજ્ઞ છે, તે જ ધર્મગુરુનો પૂજકછે અને તે જ શુદ્ધ ધર્મને ભજનારો છે કે જે માતા-પિતાની સેવા કરે છે. એનો મતલબ એ થયો કે સર્વ કલ્યાણનું કારણ બને તેવી કૃતજ્ઞતાને ખતમ કરનાર એવો માતા-પિતાનો શોક સર્વ પ્રકારે દૂર કરવો જ જોઈએ, કારણ કે તે કૃતજ્ઞતાગુણ મુમુક્ષુને ઈષ્ટ છે, પસંદ છે, મોક્ષમાર્ગે આગળ વધારનાર છે. પંચસૂત્રમાં પણ જણાવેલ છે કે – માતા, પિતા દીક્ષાની રજા આપતા ન હોય તો કોઈ પણ રીતે તેમને સમજાવવા. અર્થાત્ દીક્ષાની સંમતિ તેઓ આપે તેવો પ્રયત્ન કરવો. સમજાવવાનો १. अप्रतिबुध्यमाने कथञ्चित्प्रतिबोधयेन्मातापितरौ ।