Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 458

• नागादिदृष्टान्तभावना
२८५
इत्थं चैतदिहैष्टव्यमन्यथा देशनाप्यलम् । कुधर्मादिनिमित्तत्वाद्दोषायैव प्रसज्यते ।। ( २८/७-८ ) ।।२२।।
=
कश्चित् कुशलं चित्तं मुख्यं नास्येति नो महान् । तदयुक्तं यतो मुख्यं नेदं 'सामायिकादपि ।। २३ ।। कश्चित्त्विति । कश्चित्तु मायापुत्रीयो मुख्यं = सर्वोत्तमं कुशलं चित्तं नाऽस्य = भवदभिमतस्य वारणलक्षणोपकारसम्पादनेन न दोषवान् अयमिति योगः । अथ किमल्पस्यापि दोषस्याभावेन महानर्थरक्षां न करोतीत्याह अन्यथा = अन्येन प्रकारेण अल्पस्याप्यनर्थस्यानाश्रयणलक्षणेन, असम्भवात् महाऽनर्थरक्षणस्याऽघटनात्, अयमिति = जगद्गुरुरिति । इत्थं च = अनेनैवानन्तरोक्तेन गुरुतरानर्थनिवारकत्वलक्षणेन, चशब्दोऽवधारणे, एतत् = अनन्तरोदितं राज्यप्रदानादिकं वस्तु, इह प्रक्रमे, एष्टव्यं अभ्युपगन्तव्यम् । अन्यथा = एतस्यानभ्युपगमे, देशनापि तत्त्वप्ररूपणापि, आस्तां राज्यादिदानं दोषायैवेति योगः, अलं अत्यर्थम्। कुत इत्याह कुधर्माः शाक्यादिप्रवचनान्यादिर्येषां श्रुतचारित्रप्रत्यनीकत्वादिभावानां ते तथा तेषां 'निमित्तं' हेतुस्तद्भावस्तत्त्वं तस्मात् (= कुधर्मादिनिमित्तत्वात्) जिनदेशना हि नयशतसमाकुला, नयाश्च कुप्रवचनालम्बनभूताः, दोषायैव अनर्थायैव, न पुनर्गुणाय, प्रसज्यते = प्राप्नोति, न च भगवद्देशनाया अनर्थनिबन्धनत्वमभ्युपगन्तव्यम्, अनन्योपायत्वेनार्थप्राप्तेरभावप्रसङ्गाद् ← इति ( अष्टकवृत्ति - २८/ ७-८ )
=
पञ्चाशकेऽपि नागादिदृष्टान्तभावना
=
=
१. मुद्रितप्रतौ 'समा...' इति पाठः ।
खड्डातडम्मि विसमे इट्ठसुयं पेच्छिऊण कीलंतं । तप्पच्चवायभीया तदाणणट्ठा गया जणणी ।। दिट्ठो य तीए णागो तं पति एंतो दुतो उ खड्डाए । तो कड्ढितो तगो तहपीडाइ वि सुद्धभावाए । । एयं च एत्थ जुत्तं इहराऽहिगदोसभावतोऽणत्थो । तप्परिहारेऽणत्थो अत्थो च्चिय तत्तओ ओ ।। ← (पञ्चा. ७/३९-४०-४१ ) इत्थमावेदिता । प्रकृते प्रतिपन्नतत्त्वानां गुणाधिकविषयैव प्रवृत्तिर्न्याय्या ← (पं.सू. १।पृ.१६ वृत्ति ) इति पञ्चसूत्रवृत्तिकृद्वचनमप्यनुसन्धेयम् ।।४/२२ ।। भगवन्महत्त्वबाधकं हेत्वाभासान्तरमपक्षिपति - 'कश्चित्त्विति । मायापुत्रीयः सौगतः वक्ष्यमाणं ન લાગે તે રીતે મહાન ઉપકાર કરવો આ બન્ને સ્થળમાં અસંભવ છે. આમ રાજ્યપ્રદાનાદિને નિર્દોષ માનવા જ જોઈએ. બાકી તો કુધર્મ વગેરેમાં નિમિત્ત બનતી હોવાથી જિનદેશના પણ દોષયુક્ત જ मानवी पडशे ← (४/२२)
=
* કુશલચિત્ત મીમાંસા હ
પ્રસ્તુતમાં બૌદ્ધમતનું નિરાકરણ કરવા ગ્રન્થકારશ્રી જણાવે છે કે →
ગાથાર્થ :- કોઈક એમ કહે છે ‘મુખ્ય કુશલ ચિત્ત ન હોવાથી તીર્થંકર મહાન નથી.' પણ આ વાત બરાબર નથી. કારણ કે કુશલ ચિત્ત સામાયિકથી પણ ચઢિયાતું નથી. (૪/૨૩)
ટીકાર્થ :- માયા જેની માતાનું નામ છે તે ગૌતમબુદ્ધના અનુયાયીઓ એમ કહે છે કે ‘તમને માન્ય એવા વીતરાગ તીર્થંકરમાં સર્વોત્તમ કુશલ ચિત્ત ન હોવાથી તે અમારા માટે મહાન નથી.' પરંતુ
=
=