Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 449

२७६
• गुरुशुश्रूषा सर्वेषां सम्मता • द्वात्रिंशिका-४/१९ प्रारम्भमङ्गलं ह्यस्या गुरुशुश्रूषणं परम् । एतौ धर्मप्रवृत्तानां नृणां पूजाऽऽस्पदं महत् ।।' (अष्टक २५/७) इति ।।४/१८।। ननु पित्रुद्वेगे परिणामस्तावन्नास्त्येव मुमुक्षोरनिष्टनिमित्ततापरिहारस्तु सर्वत्र दुःशक इत्यत आहतत्खेदरक्षणोपायाऽप्रवृत्तौ न कृतज्ञता। त्यागोऽप्यबोधे न त्यागो यथा ग्लानौषधाऽर्थिनः।।१९।।
प्रकृते अष्टकसंवादमाह- 'प्रारम्भे'ति । तद्व्याख्यालेशस्त्वेवम् → प्रारम्भमङ्गलं = आदिमङ्गलम्, हि = यस्मात्, अस्याः = प्रव्रज्यायाः, गुरुशुश्रूषणं = माता-पितृपरिचरणम्, परं = प्रकृष्टं भावमङ्गलमित्यर्थः। प्रारम्भमङ्गलता एवास्य कुत इत्याह एतौ = गुरू, धर्मप्रवृत्तानां = मोक्षहेतुसदनुष्ठानसमुपस्थितानाम्, नृणां = पुंसाम्, नृग्रहणं च प्रधानतया तेषां, न तु तदन्यव्यवच्छेदार्थम्, पूजास्पदं = अर्हणास्पदम्, महत् गुरुकम् - (अ.प्र.२५/७) इति । → गुरूणां चैव सर्वेषां माता परमको गुरुः 6 (म.भा.आदि.१९५/१६) इति महाभारतवचनमप्यत्र यथातन्त्रं भाव्यम् ।
एतेन → गुरुशुश्रूषणं चैव यथान्यायम् + (ल.हा.१/२५) इति लघुहारीतस्मृतिवचनमपि व्याख्यातम् । अत एव धर्मबिन्दौ अपि → माता-पितृपूजा - (ध.बि.१/३१) इत्युक्तम् । यथोक्तं अध्यात्मतत्त्वालोके अपि → आराध्यभावः प्रथमोऽस्ति पित्रोर्विमानयंस्तौ लघुधीर्बुधोऽपि । आराधयेद् धर्मगुरुक्रमौ किं नाऽबद्धमूलस्तरुरेधते हि ।। (अ.तत्त्वा.२ १५) महोपकारौ पितरौ प्रसिद्धौ कर्तव्यमाद्यं हि तयोरुपास्तिः। मोहाऽऽकुलास्ते परिताप्य ये ताविच्छन्ति धर्माचरणं विधातुम् ।। 6. (अ.तत्त्वा. २६) माता-पित्रोः परिचर्याप्रकारो वक्ष्यते पूर्वसेवाद्वात्रिंशिकायाम् (द्वा.१२/३-४-५ भा.३, पृ.८३७-८४१)।।४/१८।।
ननु माता-पितृसम्मतिमृते दीक्षाग्रहणे मुमुक्षोः पित्रुकेंगे परिणामः = जननीजनकशोकोत्पादनप्रयोजकपरिणामः तावत् नास्ति एव । न च तत्प्रयोजनविरहेऽपि तन्निष्पत्तौ निमित्तभावेन स्वस्य कर्मबन्धोऽनाविल एवेति वक्तव्यम्, अनिष्टनिमित्ततापरिहारस्तु = परपीडादिनिमित्तभावपरित्यागो हि सर्वत्र दुःशक इत्यत आह- 'तदिति ।
અષ્ટકજીમાં જણાવેલ છે કે કે માતા-પિતાની સેવા એ દીક્ષાનું શ્રેષ્ઠ પ્રારંભિક મંગલ છે. કારણ 2 भाता-पिता से धर्ममा प्रवृत्ति ४२न॥२॥ भासानु श्रेठ पूजस्थान छे. 6 (४/१८)
- અહીં એક એવી શંકા થઈ શકે છે કે – દીક્ષાર્થીના મનમાં માતા-પિતાને ઉગ કરવાનો પરિણામ તો હોતો જ નથી. મુમુક્ષુનો આશય તો માત્ર દીક્ષા લેવાનો જ હોય છે. માતા-પિતાને થનારા ઉદ્ધગમાં સંતાનવિયોગ નિમિત્ત જરૂર બને છે. પણ એવા નિમિત્તપણાથી બચવું સર્વત્ર બહુ સરળતાથી શક્ય નથી બનતું. સંતાનને દીક્ષાની સંમતિ પ્રસન્નતાપૂર્વક આપ્યા પછી પણ દીક્ષા વખતે માતા-પિતા ઘણીવાર રડતા હોય છે. પરંતુ એટલા માત્રથી એ દીક્ષા અન્યાય કઈ રીતે માની શકાય ? હું આ શંકાનું સમાધાન આપવા ગ્રન્થકારશ્રી ફરમાવે છે કે
ગાથાર્થ :- માતા-પિતાનો ખેદ દૂર કરવાના ઉપાયમાં જો પ્રવૃત્તિ કરવામાં ન આવે તો કૃતજ્ઞતા ગુણ ન ટકી શકે. તેવા પ્રયત્ન કરવા છતાં માતા-પિતા પ્રતિબોધ ન પામે તો તેમનો ત્યાગ કરવામાં આવે તો પણ તે ત્યાગ ગ્લાનઔષધાર્થીના ઉદાહરણથી ત્યાગ નથી બનતો. (૪/૧૯) १. हस्तादर्श 'बोधन' इत्यशुद्धः पाठः ।