Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
• વિધિ-નિષેધયોર્મિય: સંવતનમ્ જ
किं पुनरस्य = शिष्टाचारस्य न मानता = न प्रमाणता ? || ४ ||
उदासीनेऽर्थे भवत्वस्य मानता, 'वारितं तु 'कारणसहस्रेणापि परावर्तयितुमशक्यमित्यत आहनिषेधः सर्वथा नास्ति विधिर्वा सर्वथाऽऽगमे । आयं व्ययं च तुलयेल्लाभाकाङ्क्षी वणिग्यथा ।। ५ ।। निषेध इति । सूत्रे विधिनिषेधौ हि गौणमुख्यभावेन मिथः संवलितावेव प्रतिपाद्येते, अन्यथाટીા ||૩/૪||
ननु उदासीने = जिनागमाऽविहिताऽनिषिद्धे अर्थे भवतु अस्य = गीतार्थाऽऽचरणस्य मानता = प्रमाणत्वम् । वारितं = जिनवचननिषिद्धं तु कारणसहस्रेणाऽपि परावर्तयितुमशक्यमिति निषिद्धेऽर्थे नैव शिष्टाचारस्य प्रमाणतेत्याशङ्कायामाह - 'निषेध' इति । तदुक्तं निशीथभाष्ये उपदेशमालायाञ्च तम्हा सव्वाणुन्ना सव्वनिसेहो य पवयणे नत्थि । आयं वयं तुलिज्जा लाहाकंखीव्व वाणियओ ।। ← (નિ.મા.૨૦૬૭, ૩૫.મા.૩૧૨) કૃતિ । સૂત્રે= નિનામે વિધિ-નિષેધો દિ ગોળ-મુલ્યમાવેન મિથઃ સંતિતો एव प्रतिपाद्येते, तयोः सापेक्षत्वात् । अत एवोत्सर्गाऽपवादयोस्तुल्यसङ्ख्यत्वमुपपद्यते । तदुक्तं बृहत्कल्पभाष्यपीठिकायां →
उन्नयमविक्ख निन्नस्स पसिद्धि उन्नयस्स निन्नाओ । इय अन्नोन्नपसिद्धा उस्सग्गऽववायओ तुल्ला ।। जावइया उस्सग्गा तावइया चेव हुंति अववाया जावइया अववाया उस्सग्गा तत्तिया चेव ।। ← (પૃ..મા.૩૨૧/૩૨૨) કૃતિ । અન્યથા = વિધિ-નિષેધયોર્મિયો વિશતિતત્વે તુ અનેાન્તમઆપવાદિક વિરુદ્ધ આચરણને પણ આગમમાં પ્રમાણ રૂપે જ જણાવેલ છે.) તો પછી જે ઈષ્ટસાધન હોય, હિતકારી હોય તથા જિનાગમથી નિષિદ્ધ ન હોય તે શિષ્ટાચાર સંવિગ્નગીતાર્થાચરણ પણ પ્રમાણ કેમ ન બને ? (અર્થાત્ જીતવ્યવહાર પ્રમાણભૂત જ કહેવાય. તેથી તેને મોક્ષમાર્ગ માનવામાં કે પ્રવર્તક તરીકે સ્વીકારવામાં કોઈ દોષ નથી.) (૩/૪)
અહીં એવી શંકા થઈ શકે છે કે “જિનાગમથી વિહિત ન હોય કે નિષિદ્ધ ન હોય તેવા ઉદાસીન વિષયોમાં શિષ્ટાચાર ભલે પ્રમાણભૂત બને. પરંતુ આગમનિષિદ્ધ બાબતને તો હજારો કારણથી પણ બદલી ન શકાય. હજારો કારણ ભેગા થાય, બધા સંવિગ્ન ગીતાર્થ સંમત થાય તો પણ આગમમાં જેનો સ્પષ્ટ નિષેધ કરેલ હોય તેને જીતવ્યવહાર વગેરેના માધ્યમથી વિહિતાચરણસ્વરૂપ ન જ બનાવી શકાય.” પરંતુ આ શંકાનું સમાધાન આપતા ગ્રન્થકારશ્રી જણાવે છે કે
* સ્યાદ્વાદી વાણીયો હોય ! #
ગાથાર્થ ઃ- આગમમાં સર્વથા કોઈ ચીજનો નિષેધ નથી કે સર્વથા કોઈ ચીજનું વિધાન નથી. જેમ લાભનો અર્થ વાણિયો લાભ-નુકસાનની તુલના કરે તેમ પ્રસ્તુતમાં સાધકે વર્તવું. (૩/૫)
ટીકાર્થ :- એકાંતે કોઈનો પણ નિષેધ કે વિધાન આગમમાં થયેલ નથી. જિનાગમમાં તો વિધિ અને નિષેધ ગૌણ-મુખ્યભાવે પરસ્પર સંકળાયેલા જ બતાવવામાં આવેછે. (એટલે કે ઉત્સર્ગના પ્રતિપાદક દશવૈકાલિક વગેરે આગમોમાં તે તે આચારના અધિકારમાં ઉત્સર્ગથી મુખ્યતયા જે વિધાયક વચન બતાવવામાં આવે તેમાં ગૌણરૂપે અપવાદથી તેનો નિષેધ કરવાનો અભિપ્રાય હોય જ છે. નિશીથ-બૃહત્કલ્પ વગેરે છેદગ્રન્થોમાં તો ઉત્સર્ગ-અપવાદ સ્પષ્ટ રીતે પરસ્પર સંકળાયેલા જ બતાવવામાં આવે છે.) આ રીતે ગૌણ-મુખ્યભાવે વિધિ। ૨. દસ્તાવશે ‘હારળસે’ કૃત્યશુદ્ધ: પાૐ ।
For Private & Personal Use Only
૧. પ્રાચીનમુદ્રિતપ્રતો ‘પારિત’ કૃત્યશુદ્ધઃ પાઠઃ
Jain Education International
=
१४७
—
www.jainelibrary.org
