Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 354

• द्वितीयबालताविमर्शः .
१८३ कर्तुमसहिष्णवः,मार्गः पुनरित्थम्भूत एवेति। यद् आचारसूत्रं नियट्टमाणा. वेगे आयारगोअरमाइक्खंति (आचा.६/४/१८९)। अत्र संयमाल्लिङ्गाद्वा निवर्तमानाः, 'वा' शब्दादनिवर्तमानाश्च लभ्यन्ते, उभयथाप्यवसीदन्त एव योजिता । यथास्थिताचारोक्त्या हि तेषामेकैवबालता भवत्याचारहीनतया, न तु द्वितीयापि । ये तु हीना अपि वदन्ति ‘एवंभूत एवाचारोऽस्ति योऽस्माभिरनुष्ठीयते, साम्प्रतं दुःषमानुभावेन बलाद्यपगमान्मध्यभूतैव वर्तनी श्रेयसी, नोत्सर्गावसरः' इति, तेषां तु द्वितीयापि बालता बलादापतति, गुणवद्दोषानुवादात् । यदागमः- “सीलमंता उवसंता संखाए रीयमाणा तत्समाधातुमाह- 'निवर्तमाना' इति । आचारागसंवादमाह- 'नियट्टमाणा' इति । श्रीशीलाङ्काचार्यकृतवृत्तिस्त्वेवम् → एके = कर्मोदयात् संयमान्निवर्तमाना लिङ्गाद्वा, वाशब्दादनिवर्तमाना वा यथावस्थितमाचारगोचरमाचक्षते, वयं तु कर्तुमसहिष्णव आचारस्त्वेवम्भूत इत्येवं वदतां तेषां द्वितीया बालता न भवत्येव । न पुनर्वदन्ति- ‘एवम्भूत एवाचारो योऽस्माभिरनुष्ठीयते, साम्प्रतं दुष्षमानुभावेन बलाद्यपगमान्मध्यभूतैव वर्तनी श्रेयसी, नोत्सर्गावसरः' - (आचा.६/४/१८९ वृत्ति) इति । तेषां = आचारहीनत्वे सत्यपलापकारिणां तु द्वितीयाऽपि बालता दोषनिह्नवलक्षणा बलादाऽऽपतति । तदुक्तं आचाराङ्गे → बितिया मंदस्स बालया 6 (आ.श्रुतस्कं.१/५/१/सू.१४५) इति । → अबुद्धिमत एकमकार्याऽऽसेवनमियं बालता = अज्ञानता, द्वितीया तदपह्नवनं मृषावादः तदकरणतया वा पुनरनुत्थानम् + (आ.१/५/१/१४५ वृ.) इति तवृत्तिकारः ।
संविग्ननिन्दाकारिणां शिथिलाऽऽचारिणां यतीनां तून्मार्गगामित्वमेवेति दर्शयितुं आचाराङ्गसंवादमेवाह બતાવે છે કે “અમે આ મુજબ આચરવાને શક્તિમાન નથી પરંતુ ચારિત્રમાર્ગ તો આ મુજબ છે.” આચારાંગસૂત્રમાં પણ આ જ વાત જણાવેલ છે કે “નિવૃત્ત થતા કેટલાક જીવો આચારવિષયક માર્ગને વ્યવસ્થિત રીતે જણાવે છે.” આ સૂત્રમાં સંયમથી એટલે કે ચારિત્રાચારથી પાછા ફરતા અથવા તો સંયમવેશથી પાછા ફરતા અર્થાત્ સાધુવેશને છોડતા અને “વા’ શબ્દથી પાછા નહિ ફરતા એવા સાધુ પણ લેવાના. પરંતુ બન્ને રીતે અર્થાત્ સંયમથી કે વેશથી પાછા ફરતા હોય કે પાછા ફરતા ન હોય તો પણ સંયમમાં સીદાતા હોય - એવા જ જીવો આચારાંગસૂત્રની ટીકામાં લીધેલા છે. કહેવાનો આશય એ છે કે ચારિત્રાચારને કે ચારિત્રવેશને છોડતા અથવા તો ન છોડવા છતાં પોતાનું સંયમ શિથિલ બને તેવા સંયોગમાં અમુક જીવો યથાવસ્થિત આચારમાર્ગને કહે છે. તેના લીધે આચારહીનતાની અપેક્ષાએ તેમનામાં પ્રથમ પ્રકારની જ બાલકક્ષા આવે છે, બીજી બાલકક્ષા નહિ.
પરંતુ જેઓ આચારમાં શિથિલ હોવા છતાં પણ “અમે જેવું આચરણ કરીએ છીએ એવો જ આચારમાર્ગ છે. વર્તમાન કાળમાં પાંચમા આરાના પ્રભાવથી બળ, ધૃતિ, સંઘયણ વગેરે ન હોવાથી મધ્યમ માર્ગને જ પકડવો એ હિતકારી છે. હમણાં ઉત્સર્ગમાર્ગનો અવસર નથી.” આવું કહેવા દ્વારા જિનોક્ત આચારમાર્ગનો અપલાપ કરે છે અને જીવનમાં આચરણના ઠેકાણા નથી તેવા જીવોમાં તો બીજા પ્રકારની પણ બાલિશતા •.... चिह्नद्वयमध्यवर्ती पाठो हस्तादर्श नास्ति । १. निवर्तमाना वैके आचारगोचरमाचक्षते । २. मुद्रितप्रतौ 'मेकैकबा...' इत्यशुद्धः पाठः । ३. मुद्रितप्रतौ '.नुभवेन' इति पाठः । ४. शीलवन्त उपशान्ताः सङ्ख्यया गच्छन्तः 'अशीला' अनुवदतो द्वितीया मन्दस्य बालता ।।१८६ ।।