Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 440

२६७
-
free
• कृतार्थत्वस्य महत्त्वप्रयोजकता • दानादिति । 'दानादेव हेतोः अकृतार्थत्वात् = फलविशेषप्रत्याशाऽऽवश्यकत्वेनाऽसिद्धप्रयोजनत्वात् महत्त्वं न अर्हतः' इति मन्दधीः कश्चिदाह । तस्येदमुत्तरं यदुत पुण्यं = तीर्थकरत्वनिबन्धनं इत्थमेव = दानादिप्रक्रमेणैव विपच्यते = स्वविपाकं प्रदर्शयति । तथा च स्वकल्पादेव भगवतो दानं न तु फलप्रत्याशयेति नाऽकृतार्थत्वमिति ध्वन्यते । तदिदमाह
'उच्यते कल्प एवास्य 'तीर्थकृन्नामकर्मणः ।। ___ उदयात् सर्वसत्त्वानां हित एव प्रवर्तते ।।' (अष्टक २७/२) इति । भावं निराकरोति- 'दानादिति । “प्रेक्षावन्तः प्रयोजनमनुद्दिश्य न कुत्रापि प्रवर्तते, अन्यथा तत्त्वहानेः। दानप्रयोजनन्तु योगबिन्दौ → धर्मस्याऽऽदिपदं दानं, दानं दारिद्र्यनाशनम् । जनप्रियकरं दानं, दानं कीर्त्यादिवर्धनम् ।। - (यो.बि.१२५) इत्येवमावेदितम् । अयमपि जिनः प्रेक्षावान् नेति तु स्याद्वादिनामनभिमतम् । ततश्च स्वप्रेक्षावत्तारक्षायै फलविशेषप्रत्याशावश्यकत्वेन = योगबिन्दूपदर्शितान्यतमफलाका
ङ्क्षाया आवश्यकतया असिद्धप्रयोजनत्वात् = अनिष्ठितकर्तव्यत्वात् महत्त्वं नार्हतो युक्तमभ्युपगन्तुमि"ति मन्दधीः = शास्त्रतात्पर्यपर्यालोचनशून्यत्वे सति सदूहापोहापेतत्वे सति केवलश्रुतार्थपल्लवग्राही कश्चिदाह । तस्य इदं = अनुपदमेव वक्ष्यमाणं उत्तरं ज्ञेयम् । तथाहि तीर्थकरत्वनिबन्धनं पुण्यानुबन्धि पुण्यं दानादिक्रमेणैव = सांवत्सरिकदान-धर्मदेशना-तीर्थस्थापना-तीर्थनमस्कार-मुमुक्षुदीक्षादेशविरतिप्रभृतिवितरणादिनियतप्रबन्धेनैव स्वविपाकं प्रदर्शयति । तथा चेति स्पष्टार्थम् ।
अष्टकसंवादमाह- ‘उच्यत' इति । तद्वृत्तिस्त्वियम् → उच्यते = अनन्तरोदिताऽऽक्षेपस्य समाधिरभिधीयते, कल्पशब्द: करणार्थो, यदाह “सामर्थ्य वर्णनायां च, च्छेदने करणे तथा ।। औपम्ये चाधिवासे च, कल्पशब्द विदुर्बुधाः ।।” ( ) करणं च क्रियासमाचार इत्यर्थः, ततश्च कल्प एव = जीतमेव वक्ष्यमाणो दानादिना सर्वसत्त्वहित(प्र?)वर्तनलक्षणः, अस्य = जगद्गुरोः, न पुनः फलविशेष
ટીકાર્થ :- તીર્થકર ભગવંત સાંવત્સરિક દાન દીક્ષા પૂર્વે આપે છે. એનો મતલબ એ થયો કે ભગવાન કૃતાર્થ = કૃતકૃત્ય થયા નથી. કારણ કે કોઈક વિશિષ્ટ ફળની આશા હોય તો જ માણસ દાન આપે છે. દાનના બદલામાં કંઈક મેળવવાની તેમને અપેક્ષા હોવાથી તેમના તમામ પ્રયોજનો પૂર્ણ થયા ન હોઈ શકે. આમ તે કૃતકૃત્ય ન હોવાથી મહાન નથી એવું ફલિત થાય છે ૯ આમ કોઈક મંદબુદ્ધિવાળા ભાગ્યશાળી કહે છે.
તેનો જવાબ એ છે કે તીર્થકરપણાની પ્રાપ્તિ કરાવનાર જિનનામકર્મરૂપ પુણ્ય આ રીતે સાવંત્સરિક દાન આદિ ક્રમથી જ પોતાનું ફળ બતાવે છે. એનો મતલબ એ થયો કે તીર્થકરકલ્પથી = તીર્થંકર ભગવંતની આચાર મર્યાદાથી જ ભગવાન સાંવત્સરિક દાન આપે છે. નહિ કે દાનના બદલામાં કોઈક ફળને મેળવવાની ઈચ્છાથી. માટે ભગવાન અકૃતાર્થ નથી. તેથી અકૃતકૃત્યત્વના લીધે અમહત્વનું આપાદન નિરર્થક છે. શ્રીઅષ્ટકજીમાં જણાવેલ છે કે “જગદ્ગુરુ તીર્થકર ભગવંતનો આવો કલ્પ = આચરણા જ છે કે જેના ઉદયથી તેઓ સાંવત્સરિક દાન વગેરે દ્વારા સર્વ જીવોના કલ્યાણમાં જ પ્રવર્તે છે.” તીર્થંકર નામકર્મ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય છે. १. मुद्रितप्रतौ 'तीथकृ....' इत्यशुद्धः पाठः ।