Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 442

• बौद्धमते कर्मणः चातुर्विध्यम् •
२६९ गेहाद् गेहान्तरं कश्चिच्छोभनादधिकं नरः। याति यद्वत्सुधर्मेण तद्वदेव भवाद् भवम् ।।(अ.२४/१) गेहाद् गेहान्तरं कश्चिच्छोभनादितरन्नरः । याति यद्वदसद्धर्मात्तद्वदेव भवाद् भवम् ।।(अ.२४/२) गेहाद् गेहान्तरं कश्चिदशुभादधिकं नरः। याति यद्वन्महापापात्तद्वदेव भवाद् भवम् ।।(अ.२४/३) गेहाद् गेहान्तरं कश्चिदशुभादितरन्नरः। याति यद्वत्सुधर्मेण तद्वदेव भवाद् भवम् ।। (अ.२४/४)
अत्र चाऽऽद्यभङ्गवर्तिभगवत्पुण्यमनुभूताऽवशिष्टमप्युचितक्रियाप्रगुणमेवेति न दानादकृतार्थत्वमिति भावनीयम् ।।१६।। कारणान्यवगन्तव्यानि । अष्टकसंवादमाह- 'गेहादि'त्यादिकारिकाचतुष्टयेन । चतुर्थभङ्गके निर्देशे यद्यपि पापस्य प्राधान्यं तथापि पुण्यानुबन्धहेतुत्वात्पुण्यानुबन्धकारिणि पापे शुभधर्मतामुपचर्य 'सुधर्मेणे'त्युक्तेर्युक्तत्वमवसेयम् । यानि च दीघनिकाये पाथिकवर्गे → चत्तारि धम्मसमादानानि-अत्थावुसो, धम्मसमादानं पच्चुप्पन्नदुक्खञ्चेव आयतिञ्च दुक्खविपाकं । अत्थावुसो, धम्मसमादानं पच्चुप्पन्नदुक्खं आयतिं सुखविपाकं । अत्थावुसो, धम्मसमादानं पच्चुप्पन्नसुखं आयतिं दुक्खविपाकं । अत्थावुसो, धम्मसमादानं पच्चुप्पन्नसुखञ्चेव आयतिञ्च सुखविपाकं - (दी.नि. ३।१०।३११-पृ.१८३) इत्येवं चत्वारि धर्मसमादानानि दर्शितानि तान्यप्यत्र यथागममनुयोज्यानि विदितस्व-परतन्त्रमर्यादैः ।
प्रकृतफलितमाह- अत्र च = अधिकृतविचारे हि आद्यभङ्गवर्तिभगवत्पुण्यं = भगवतः पुण्यानुबन्धिपुण्यं अनुभूतावशिष्टं = मेरुजन्ममहोत्सव-राज्यभोगादिना परिभुक्तेऽप्यवशिष्टं उचितक्रियाप्रगुणमेव = द्रव्य-क्षेत्र-काल-स्वशक्ति-पुरुषोपकरण-धर्महेतुपरार्थकरणाधुचिता या कुशलानुष्ठानरूपा क्रिया तदनुकूलमेव इति हेतोः न दानादकृतार्थत्वमिति ।।४/१६।।
શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી મહારાજે અષ્ટકજીમાં જણાવેલ છે કે – જેમ એક સારા ઘરમાંથી વધુ સારા બીજા ઘરમાં મનુષ્ય જાય તેમ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યરૂપ ધર્મથી એક સારા ભવમાંથી બીજા વધુ સારા ભવમાં જીવ જાય છે. જેમ સારા ઘરમાંથી કોઈ મનુષ્ય બીજા ખરાબ ઘરમાં જાય તેમ પાપાનુબંધી પુણ્યરૂપ ખરાબ ધર્મથી જીવ સારા ભવમાંથી ખરાબ ભવમાં જાય છે. જેમ ખરાબ ઘરમાંથી કોઈ મનુષ્ય વધુ ખરાબ ઘરમાં જાય છે તેમ પાપાનુબંધી પાપરૂપી મહાપાપના લીધે જીવ ખરાબ ભવમાંથી વધુ ખરાબ બીજા ભવમાં જાય છે. જેમ ખરાબ ઘરમાંથી કોઈ માનવી સારા ઘરમાં જાય તેમ પુણ્યાનુબંધી પાપરૂપ સુધર્મથી જીવ ખરાબ ભવમાંથી સારા ભવમાં આવે છે. ૯ (‘પુણ્યાનુબંધી પાપ' સ્વરૂપ ચોથા પ્રકારનો અષ્ટકજીમાં સુધર્મ તરીકે ઉલ્લેખ થયો છે તે શુભાનુબંધ સ્વરૂપ કાર્યનો કારણમાં ઉપચાર કરીને જાણવો.) તીર્થકર ભગવંતનું પુણ્ય પ્રથમ પ્રકારનું હોય છે. અર્થાત્ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યરૂપ હોય છે. મેરુ પર્વત ઉપર જન્માભિષેક વગેરે થવા દ્વારા ભોગવાયા પછી બાકી વધેલ પણ તે પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય સાંવત્સરિક દાન આપવા દ્વારા જીવોનું કલ્યાણ કરવા રૂપે ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરાવવામાં તત્પર જ હોય છે. આથી દાનની પાછળ જીવોના એકમાત્ર કલ્યાણનો આશય હોય છે, નહિ કે તેના બદલામાં કોઈ ફળને મેળવવાનો આશય. માટે વાર્ષિક દાન આપવાના લીધે તીર્થકર ભગવંત અકૃતાર્થ છે' એમ કહી શકાતું नथी. (४/१६)