Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 434

सुगतापेक्षया जिनेश्वरमहत्त्वस्थापनम् •
यत्तु सन्तोषजनकत्वे मितमपि दानं न स्यादिति केनचिदुच्यते तत्तूक्तसन्तोषव्यवस्थाऽपरिज्ञानविजृम्भितम् । तदिदमाहाष्टकवृत्तिकृत् 'ननु यदि तीर्थङ्कराऽनुभावादशेषदेहिनां सन्तोषभावादर्थ्यभावः स्यात्तदा सङ्ख्याकरणमप्ययुक्तं, अल्पस्यापि दानस्याऽसम्भवात् इत्यत्रोच्यते- देवताशेषाया' इव `संवत्सरमात्रेण प्रभूतप्राणिग्राह्यत्वाद्युक्तमेव सङ्ख्यावत्त्वमिति ।।१५।।
२६१
बोधिसत्त्वादीनाम्, एवं = अनन्तरोदितया नीत्या सङ्ख्यावद्दानतो महादानदायित्वेन महानुभावता इत्येवंरूपया, अयमेव जिनपतिरेव न तु बोधिसत्त्वः, जगद्गुरुः भुवनभर्तेति । अनेन च बोधिसत्त्वलक्षणे धर्मिणि महानुभावत्वलक्षणस्य हेतोरसिद्धतोक्ता महानुभावत्वनिबन्धनमहादानस्याऽ महत्त्वख्यापनात्, जिनलक्षणे च धर्मिणि महादानताख्यापनतो महानुभावत्वहेतोः सिद्धताभिधानेन जिनस्य जगद्गुरुतोक्ता । अतो निरस्तं ‘ततो महानुभावे’त्यादि दूषणम् ← (अ.प्र. २६ / ७-८ वृ.) इति । शिष्टं स्पष्टम् ।
किञ्चान्यान्यपि सन्ति बहूनि लिङ्गानि सुगतापेक्षया जिनेश्वरमहत्त्वानुमापकानि । तथाहि - दीघनिकाये मज्झिमनिकाये च समन्नागतो खो समणो गोतमो द्वात्तिंसमहापुरिसलक्खणेहि ← ( दी. नि. २ । १।३४ + म.नि.२ ।५ ।१ । ३८५ - पृ. ३४३ ) इत्येवं सुगतस्य द्वात्रिंशल्लक्षणोपेतत्वमावेदितम् । जिनेश्वरदेहस्य तु अष्टोत्तरसहस्रलक्षणकलितत्वं स्थूलतः, सूक्ष्मदृष्ट्या तु लक्षलक्षणलक्षितत्वं → लक्खणलक्खु - वलक्खसरीरह ← (उप.प. १४२ वृत्ति - पृ. ११७ ) इत्येवं उपदेशपदवृत्तौ शालभूपालकृतवीरजिनस्तुत्यधिकारे दर्शितम् ।
दीघनिकाये सट्ट पञ्चया महतो भूमिचालस्स पातुभावाय (= प्रादुर्भावाय ) I... यदा बोधिसत्तो सितकाया चवित्वा सतो सम्पजानो मातुकुच्छिं ओक्कमति तदायं पथवी कम्पति, सङ्कम्पति सम्पकम्पति सम्पवेधति । यदा बोधिसत्तो सतो सम्पजानो मातुकुच्छिस्सा निक्खमति तदायं पथवी कम्पति सङ्कम्पति सम्पकम्पति सम्पवेधति.... ← ( दी.नि.२/३/१७१/पृ.८३) इत्यादिना नानाजीवभयोत्पादक- महाभीषणभूमिकम्पहेतुत्वं सुगतच्यवन - जन्म - निष्क्रमण-निर्वाणादीनामुपदर्शितम् । जिनेश्वरच्यवन - जन्म
શંકા :- તીર્થંકર ભગવાનનું સાંન્નિધ્ય લોકોને સંતોષી કરનાર હોય તો થોડું-ઘણું પણ દાન ભગવાન કેમ કરી શકે ? બધા સંતોષી હોય તો યાચક જ કોઈ ન રહે ને !
સમાધાન :- આ વાત બરાબર નથી. કેમ કે અમે જણાવેલ સંતોષની વ્યાખ્યા તમને ખ્યાલમાં નથી. અમે કહેલ છે કે પરિમિત ઈચ્છારૂપ સંતોષવાળા જીવો પરિમિત યાચના કરી, પરિમિત લઈને જ તૃપ્ત થઈ જાય છે. ‘તદ્દન ન લેવું એ જ સંતોષ કહેવાય' એટલી જ સંતોષની વ્યાખ્યા એ અધૂરી છે. અષ્ટકપ્રકરણની વ્યાખ્યામાં પણ જણાવેલ છે કે → “જો તીર્થંકરના પ્રભાવથી તમામ જીવોને સંતોષ થવાથી કોઈ યાચક જ ન રહે તો પરિમિત દાન પણ ભગવાન કઈ રીતે આપે ? યાચકના અભાવમાં અલ્પ પણ દાન કેવી રીતે સંભવી શકે ? આવો પ્રશ્ન અસ્થાને છે. કારણ કે દેવતાપ્રસાદીની જેમ લોકો પ્રભુ પાસેથી દાન લેતા હતા. એક વર્ષમાત્રમાં પરિમિત ઈચ્છાવાળા પણ પુષ્કળ લોકો પરિમિત જ લઈ શકે. માટે પ્રભુનું મહાદાન પરિમિત હોવામાં કોઈ અસંગતિ નથી. (૪/૧૫)
१. मुद्रितप्रतौ 'देवताशोषा...' इत्यशुद्धः पाठः । २ ' संवत्सरमात्रेणाऽप्रभूतप्राणिग्राह्यत्वादि ति अष्टकप्रकरणमुद्रितप्रतौ ।