Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
२१८ • स्वभावभेदान्महत्त्वसाधनम् •
द्वात्रिंशिका-४/६ संपदोऽन्याऽसाधारणत्वान्नाऽतिप्रसज्ज त्वमिति भावः ।।४।। बहिरभ्युदयाऽऽदर्शी भवत्यन्तर्गतो गुणः। मणेः पटाऽऽवृतस्यापि बहिर्कोतिरुदञ्चति ।।५।।
बहिरिति । व्यक्तः ।।५।। स्वभावभेदादपि कार्यैकलिङ्गकं महत्त्वमाहभेदः प्रकृत्या रत्नस्य जात्यस्याऽजात्यतो यथा। तथाऽर्वागपि देवस्य भेदोऽन्येभ्यः स्वभावतः।।६।।
भेद इति । अर्वागपि = मिथ्यात्वादिदशायामपि । = वीतरागेतराऽवृत्तित्वात् नातिप्रसञ्जत्वं = नैव मायाविषु महत्त्वप्रसञ्जकत्वं इति भावः । क्वचित्कथञ्चिदनुमातृदोषाद् भ्रान्तलिङ्गाद्वा तत्र जायमानाया महत्त्वानुमितेर्धान्तत्वान्नाऽनिष्टापत्तिरिति ध्येयम् ।।४/४।।
ननु विशिष्टाया अपि बाह्यसम्पदः कथं महत्त्वं सम्भवति ? इत्याशङ्कायामाह- 'बहि'रिति । अन्तर्गतः गुणः केवलज्ञानादिः बहिः अभ्युदयाऽऽदर्शी = विशिष्टबाह्यलाभप्रकाशको भवति । ततश्च क्षायिकज्ञानादिसंवलितत्वात् तत्प्रयुक्तत्वाद्वा बाह्याभ्युदयविशेषस्य महत्त्वानुमापकत्वं न विरुध्यत इति भावः। शिष्टं स्पष्टम् ।।४/५।।
निगोदादिदशायामपि स्वेतरजीवेभ्यः स्वभावभेदादपि कार्येकलिङ्गकं = मोक्षप्राप्तिप्रवणतीर्थस्थापनादिकार्यमात्रलिङ्गकं महत्त्वं = महावीरादिमहत्त्वं आह- 'भेद' इति ।
यथा = येन प्रकारेण अजात्यतः = सामान्यरत्नेभ्यो जात्यस्य रत्नस्य = विशिष्टतरसद्रत्नस्य ઈતર દેવોમાં મહત્તાના વ્યવહારની આપત્તિને અવકાશ નથી - આવો શ્લોકનો ભાવાર્થ છે. (૪૪)
વિશિષ્ટ બાહ્ય ઔદયિક ભાવો અને કેવલજ્ઞાનાદિ ગુણો વચ્ચેના સંબંધની પ્રામાણિકતા દર્શાવવા ગ્રન્થકારશ્રી ઉદાહરણ રજુ કરે છે.
ગાથાર્થ :- વસ્ત્રથી આવરાયેલ હોવા છતાં તેજસ્વી મણિની જ્યોતિ-પ્રભા બહાર પ્રગટ થાય છે તેથી માનવું જોઈએ કે અંતર્ગત = આત્મગત ગુણો પણ બહાર અભ્યદયને બતાવે છે. (૪૫)
વિશેષાર્થ :- ગાથાર્થ સ્પષ્ટ હોવાથી તેની ટીકા = વ્યાખ્યા કરવામાં આવેલ નથી. પરંતુ મણિના દષ્ટાંતથી એટલું સ્પષ્ટ થાય છે કે આંતરિક અસાધારણ ગુણોના નિમિત્તે બહાર પણ વિશિષ્ટ અભ્યદય સંભવી શકે છે. તેથી આંતરિક અસાધારણ કક્ષાના ગુણોથી પ્રયુક્ત બાહ્ય અસાધારણ અભ્યદય પણ ભગવાનની મહત્તાનું નિર્ણાયક બની શકે છે. (૪૫)
નિગોદ અવસ્થામાં પણ અરિહંત પરમાત્માના જીવનો સ્વભાવ બીજા જીવોના સ્વભાવ કરતાં ભિન્ન હોય છે. તેથી પણ તીર્થસ્થાપનાદિ કાર્યમાત્રલિંગક મહત્ત્વને અરિહંત ભગવાનમાં જણાવવા ગ્રન્થકારશ્રી કહે છે કે
ગાથાર્થ :- જેમ જાત્યરત્ન = શ્રેષ્ઠ વિશિષ્ટ રત્નનો અન્ય સામાન્ય રત્નોથી ભેદ સ્વભાવથી છે તેમ મિથ્યાત્વ વગેરે પૂર્વ અવસ્થામાં પણ અરિહંત પરમાત્માના જીવની બીજા જીવોથી ભિન્નતા स्वभावथी. ४ २७दी. छ. (४/६)
જ સ્વભાવભેદથી ઝર્યભેદ છે ટીકાર્થ :- મિથ્યાત્વ, અવિરતિ વગેરેથી યુક્ત પૂર્વ અવસ્થામાં પણ શ્રીઅરિહંત પરમાત્મામાં અન્ય १. 'संगत्व...' इत्यशुद्धः पाठो मुद्रितप्रतौ । २. हस्तादर्श 'बहिसुमुदया' इत्यशुद्धः पाठः ।
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
