Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 390

• महत्त्वद्वैविध्यविद्योतनम् .
२१७ पुण्येति । पुण्योदयभवैः = तीर्थकरनामकर्माद्युदयोत्पन्नैः भावैः = विशिष्टसंहनन-रूप-सत्त्वसंस्थानगतिप्रभृतिभिः क्षायिकसङ्गतैः = क्षायिकज्ञानादिमिलितैः महत्त्वं महनीयस्य = पूज्यस्य मतं बाह्यं तथाऽऽभ्यन्तरं प्रत्येकं विशिष्टमेव वा कथञ्चिदुभयव्यपदेशभाक् । इत्थं च विशिष्टबाह्य___ तीर्थकरनामकर्माद्युदयोत्पन्नैः भावैः क्षायिकज्ञानादिमिलितैः पूज्यस्य बाह्यं तथाऽऽभ्यन्तरं महत्त्वं मतम् । प्रत्येकं = जिननामाद्युदयजन्या विशिष्टसंहनन-रूपाष्टप्रातिहार्यादयो भावाः क्षायिकगुणाश्च कथञ्चिदुभयव्यपदेशभाक् = मिथः समव्याप्तत्वाद्यपेक्षया बाह्याऽभ्यन्तरोभयविधमहत्त्वव्यवहारप्रयोजकम् । अस्मिन् कल्पे औदयिकभावेषु क्षायिकभावेषु चोभयविधमहत्त्वव्यवहारप्रयोजकत्वकल्पनागौरवात्कल्पान्तरमाह- विशिष्टमेव वेति क्षायिकज्ञानादिविशिष्टं जिननामकर्माद्युदयजन्यं विलक्षणसंहनन-रूप-सत्त्वादिकमेव वा कथञ्चिदुभयव्यपदेशभाक् । “यथैकमेवावयविगतमतिरिक्तं चित्ररूपं तत्तदवयवावच्छेदेन नील-पीतादिनानाव्यपदेशभाग् भवति तथैव क्षायिकज्ञानादिविशिष्टौदयिकभावविशेष एवौदयिकभावविशेषप्राधान्ये बाह्यमहत्त्वव्यपदेशभाग् भवति, क्षायिकभावार्पणायान्त्वाभ्यन्तरमहत्त्वव्यवहारभाग भवति युगपदुभयप्राधान्यविवक्षायाञ्चोपदर्शितातिरिक्तमहत्त्वप्रयोगभाग् भवती”त्यन्ये वदन्ति ।
क्षायिकज्ञानादिविशिष्टौदयिकभावविशेष एवौदयिकभावप्राधान्ये ‘स्यात् तीर्थङ्करे बाह्यं महत्त्वं', क्षायिकभावार्पणायां ‘स्यात् तीर्थङ्करे आभ्यन्तरं महत्त्वं', क्रमेणोभयविवक्षायां 'स्यात् तीर्थङ्करे बाह्यमाभ्यन्तरञ्च महत्त्वं', युगपदुभयापेक्षायां ‘स्यात् तीर्थङ्करेऽवक्तव्यता', औदयिकभावप्रधान्ये युगपदुभयार्पणायाञ्च ‘स्यात् तीर्थङ्करे बाह्यं महत्त्वमवक्तव्यता च', क्षायिकभावप्राधान्ये युगपदुभयार्पणायाञ्च ‘स्यात् तीर्थङ्करे आभ्यन्तरं महत्त्वमवक्तव्यता च', युगपदुभयार्पणायां क्रमेण चौदयिकभावप्राधान्ये क्षायिकभावप्राधान्ये तु 'स्यात् तीर्थङ्करेऽवक्तव्यता बाह्यमाभ्यन्तरञ्च महत्त्वमिति सप्तभङ्गीविदः समामनन्ति । इत्थञ्च = निरुक्तप्रकारेण हि विशिष्टबाह्यसम्पदः = क्षायिकभावविशिष्टौदयिकभावविशेषस्य अन्याऽसाधारणत्वात्
ટીકાર્થ :- તીર્થંકરનામકર્મ વગેરે પુણ્યના ઉદયથી ઉત્પન્ન થયેલ વિશિષ્ટ સંઘયણ, અલૌકિક રૂપ, અજોડ સત્ત્વ, ઉત્કૃષ્ટ આકર્ષક સંસ્થાન = દેહાકાર, વિશિષ્ટ કક્ષાની ગતિ-હાલચાલ વગેરે બાહ્ય ઔદયિક ભાવો સાયિક કેવલજ્ઞાન, કેવલદર્શન વગેરે ગુણોથી યુક્ત હોવાથી તેના દ્વારા પૂજ્ય એવા પરમાત્માની બાહ્ય તથા આંતરિક પ્રત્યેક મહાનતા માન્ય છે.
બાહ્ય ઔદયિક ભાવ પણ બાહ્ય-આંતરિક ઉભયવિધ મહત્તાના વ્યવહારનું ભાજન (=પ્રયોજક) બનશે. તથા આંતરિક ક્ષાયિક ગુણો પણ ઉભયવિધ મહત્તાના વ્યવહારનું ભોજન બનશે. (પ્રત્યેકમાં ઉભયવિધ મહત્તાના વ્યવહારનો કળશ ઢોળવો એ ગૌરવગ્રસ્ત છે - એવી કોઈ શંકા કરે તો તેના જવાબમાં લાઘવસહકારથી ઉપાધ્યાયજી મહારાજ ફરમાવે છે કે)
સાયિક ભાવોથી વિશિષ્ટ ઔદયિક ભાવો જ અરિહંત પરમાત્મામાં બાહ્ય-અભ્યતર બન્ને પ્રકારની મહત્તાના વ્યવહારનું ભોજન બનશે. અર્થાત્ તીર્થકરમાં બાહ્ય તથા અત્યંતર બન્ને મહત્તાના વ્યવહારનું પ્રયોજક ક્ષાયિકભાવ વિશિષ્ટ ઔદયિક ભાવ છે. આ રીતે ક્ષાયિકભાવોથી યુક્ત અને જિનનામકર્મોદયસંપાદિત એવી બાહ્ય વિભૂતિ તો અરિહંત પરમાત્મા સિવાય બીજા કોઈ પણ લૌકિક દેવ-દેવી વગેરેમાં ન હોવાથી १. हस्तादर्श '...गतइः' इत्यशुद्धः पाठः ।