Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
• पूर्वनयपरिणते सति गम्भीरदेशनायोगः •
१२७ आदाविति । आदौ = प्रथमं यथारुचि = श्रोतृरुच्यनुसारिनयानुगुण्येन' श्राव्यं जिनवचनम् । ततः स्वपारतन्त्र्यं बुद्धिपरिकर्मणां च श्रोतुर्ज्ञात्वा नयान्तरं वाच्यम् ।।
अन्यस्मात् = स्वव्यतिरिक्तात् तु (एकनये=) एकस्मिन् नये श्रोत्रा ज्ञाते सति परिशिष्टं = अज्ञातनयान्तरं प्रदर्शयेत्, अप्राप्तप्रापणगरीयस्त्वान्महतामारम्भस्य ।।२८।।
प्रकृतफलितमाह 'आदौ' इति ।
ततः श्रोतृरुच्यनुसारिनयाऽऽनुगुण्येन जिनवचनश्रावणानन्तरं श्रोतुः स्वपारतन्त्र्यं = उपदेशकपारतन्त्र्यं = उपदेशकवचनवशवर्त्तित्वं बुद्धिपरिकर्मणां च = अग्रेतननयाभिप्रायग्रहणप्रवणमतिं ज्ञात्वा नयान्तरं वाच्यं = उपदेष्टव्यम् ।
स्वव्यतिरिक्तात् = प्रस्तुतोपदेशकभिन्नात् गुरोः सकाशात् एकस्मिन् नये श्रोत्रा ज्ञाते = यथावस्थितरूपेण विज्ञाते परिणते च सति प्रस्तुतोपदेशकः प्रथममेव अज्ञातनयान्तरं प्रदर्शयेत् करुणाबुद्ध्या; अप्राप्तप्रापणगरीयस्त्वाद् महतामारम्भस्य । यावदप्राप्तं तावदेवाऽदग्धदहनन्यायेन प्रज्ञाप्यते, तत्रैव वक्तृव्यापारविश्रामात्; अन्यथा पिष्टपेषणं श्रोतृवैरस्यञ्च स्याताम् । तदुक्तं धर्मबिन्दौ → 'तथा परिणते गम्भीरदेशनायोगः' 6 (ध.बि.२/३१) इति । तट्टीकायाञ्च मुनिचन्द्रसूरिभिः → पूर्वमुद्दिष्टे उपदेशजाले श्रद्धान-ज्ञानाऽनुष्ठानवत्तया परिणते = सात्मीभावमुपगते सत्युपदेशार्हस्य जन्तोः गम्भीरायाः = पूर्वदेशनापेक्षयात्यन्तसूक्ष्माया आत्मास्तित्व-तद्वन्ध-मोक्षादिकाया देशनाया योगः = व्यापारः कार्यः - (ध.बि. २।३१ वृत्ति) इति व्याख्यातम् । यद्वा योग्यस्यापि बालत्वेन ज्ञातस्य बालोचितदेशनातः तथाविधलाभानुदये मध्यमादियोग्यदेशनाऽपि गुरुणा तत्प्रतिबोधाऽऽनुकूल्येन प्रदेया, श्रोतृपरिणामस्याऽनवस्थितत्वात्, विचित्रक्षयोपशमानुसारित्वाच्च । तात्पर्यवृत्त्या चात्र → रोगे त्वेकौषधाऽसाध्ये देयमेवौषधोत्तरम् (त्रि. श.पु.१।२।१७८) इति त्रिषष्टिशलाकापुरुषवचनमपि साक्षीति गम्भीरबुद्ध्या विभावनीयम् ।।२/२८ ।। કરવી. બીજા પાસેથી એક નય બરાબર જાણેલો હોય તો તેને બાકીનું બતાવવું. (૨/૨૮)
शनाानविधि - ટીકાર્થ :- સૌપ્રથમ બાલ વગેરે શ્રોતાને તેની રુચિને અનુકૂળ જે નયાત્મક જિનવચન હોય તેની દેશના આપવી. (આવું થવાથી પ્રવચનકાર પ્રત્યે શ્રોતાને વિશ્વાસ, આકર્ષણ થવાથી તેની અન્ય વાતને પણ સ્વીકારવા માટે તે તૈયાર થશે.) પછી બાલ વગેરે શ્રોતા પોતાને સમર્પિત બનેલ છે કે નહિ? તથા તેની બુદ્ધિ પરિકર્મિત થઈ છે કે નહીં ? એ પ્રવચનકારે વ્યવસ્થિત રીતે જાણવું. જો ઉપરના બન્ને પ્રશ્નનો જવાબ વિધેયાત્મક હોય તો આગળનો અન્ય નય પણ તે શ્રોતાને ઉત્તરકાલમાં બતાવવો.
કદાગ્રહમુક્ત જે શ્રોતાએ અન્ય ઉપદેશક પાસેથી યથાવસ્થિત રીતે એક નય જાણેલો હોય તો તેણે ન જાણેલ અન્ય નય બતાવવો. કારણ કે મહાપુરુષોનો પ્રયત્ન અપ્રાપ્તને પ્રાપ્ત કરાવવાના લીધે ગૌરવવંતો હોય છે. (જાણેલું જ જો કહેવામાં આવે તો પિષ્ટ-પેષણ થાય અને શ્રોતાને પણ કંટાળો આવે. સમય ફાળવવા છતાં પોતાને કશું જ નવું જાણવા ન મળ્યું તેનો તેને વસવસો રહી જાય. તેમ જ તે દેશનાના માધ્યમથી તે શ્રોતા મોક્ષમાર્ગે આગળ વધી ન શકે. માટે શ્રોતાએ ન સાંભળેલ, १. 'नयागुण्येन' इत्यशुद्धः पाठो मुद्रितप्रतौ । २. मुद्रितप्रतौ 'बुधिप' इत्यशुद्धः पाठः ।
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
