Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
७२
• वर्जनाभिप्रायस्य निर्जराकारणत्वसमर्थनम्
विशेष्याभावस्थलेऽतिप्रसङ्गाच्च ।
तस्माद्वर्जनाभिप्रायस्यैव फलविशेषे निश्चयतो हेतुत्वम् ।
•
=
द्वात्रिंशिका - १/३१
ननु दुष्टज्ञानं प्रति न बाधज्ञानत्वेनैव प्रतिबन्धकता किन्तु दोषाभावविशिष्टबाधज्ञानत्वेनैव । तथाहि ‘शङ्खः पीतत्वाभावव्याप्यशङ्खत्ववान्' इति परामर्शानन्तरं 'शङ्खो न पीतः' इत्यनुमितिलक्षणे बाधज्ञाने सत्यपि काचकामलादिदोषात् तदानीं 'पीतः शङ्खः' इति दुष्टज्ञानं जायत एव । अतो दुष्टज्ञानं प्रति न बाधज्ञानत्वेन प्रतिबन्धकता किन्तु दोषाभावविशिष्टबाधज्ञानत्वेनैव । एतेन वर्जनाभिप्रायस्य स्वातन्त्र्येण निर्जराकारणत्वानुपगमे दोषाभावविशिष्टबाधज्ञानत्वेनैव दुष्टज्ञानं प्रति प्रतिबन्धकत्वप्रसङ्गादिति प्रतिक्षिप्तम्, इष्टत्वादेव । ततश्चेष्टं मिष्टं वैद्योपदिष्टञ्चेति न्यायापात इत्याशङ्कायां ग्रन्थकृदाह - विशेष्याभावस्थले = बाधज्ञानस्थानीय- विराधनादिविरहकाले दोषाभावस्थानीय-वर्जनाभिप्रायाभावादिसत्त्वे अतिप्रसङ्गाच्च = दुष्टज्ञानस्थानीय-निर्जराद्युत्पादापत्तेः । तथाहि - दोषजन्यं ज्ञानं प्रति दोषाभावविशिष्टबाधज्ञानत्वेनैव प्रतिबन्धकत्वाङ्गीकारे बाधज्ञानविरहे विशेष्याभावप्रयुक्तस्य विशिष्टाभावस्य प्रतिबन्धकाभावस्थानीयस्य शुद्धविशेषणस्वरूपस्य दोषाभावस्य सत्त्वेन दुष्टज्ञानोत्पादस्याऽनिराकार्यत्वात्, दोषस्य स्वातन्त्र्येण कारणत्वानभ्युपगमात् । एवमेव वर्जनाभिप्रायजन्यां निर्जरां प्रति वर्जनाभिप्रायाभावविशिष्टविराधनात्वेनैव प्रतिबन्धकत्वस्वीकारे जीवविराधनाविरहे विशेष्याभावप्रयुक्तस्य विशिष्टाभावस्य प्रतिबन्धकाभावस्थानीयस्य शुद्धविशेषणात्मकस्य वर्जनाभिप्रायविरहस्य सत्त्वेन वर्जनाभिप्रायजन्यनिर्जरोदयस्याऽपरिहार्यत्वात्, भवद्भिः वर्जनाभिप्रायस्य पृथक्कारणत्वानभ्युपगमात् ।
तस्मात् = वर्जनाभिप्रायाभावस्य निर्जराप्रतिबन्धककोटौ निवेशे विराधनाविरहे वर्जनाभिप्रायाभावस्यैव निर्जराजनकत्वापत्तेः वर्जनाभिप्रायस्यैव फलविशेषे निर्जराविशेषे निश्चयतो = निश्चयनयमतमवलम्ब्य સફેદ જ છે. પરંતુ કમળા નામના રોગના કારણે આંખમાં રહેલ પીળિયા નામના દોષના લીધે શંખમાં પીતવર્ણનું ભાન થાય છે. આ ભાન દોષજન્ય હોવાના કારણે દુષ્ટજ્ઞાન કહેવાય છે. તેના પ્રત્યે પીળિયા નામના દોષને સ્વતંત્રરૂપે કારણ માનવામાં આવે છે. તે દુષ્ટજ્ઞાન પ્રત્યે ‘શંખ પીળો નથી’ ઈત્યાદિ રૂપ બાનિશ્ચય પ્રતિબંધક કહેવાય છે. આ વાત સર્વમાન્ય છે. જો કારણના અભાવને પ્રતિબંધકના શરીરમાં વિશેષણરૂપે મૂકીને વર્જનઅભિપ્રાયજન્ય નિર્જરા પ્રત્યે વર્જનઅભિપ્રાયઅભાવવિશિષ્ટ જીવવિરાધનાને જ નિર્જરા પ્રત્યે પ્રતિબંધક તમે માનો તો દુષ્ટજ્ઞાન પ્રત્યે દોષાભાવવિશિષ્ટબાધને જ પ્રતિબંધક માનવાની તમારા પક્ષમાં આપત્તિ આવશે.) વળી, વર્જનઅભિપ્રાયઅભાવવિશિષ્ટ વિરાધનાને જ નિર્જરા પ્રત્યે પ્રતિબંધક માનવામાં આવે તો જ્યારે જીવવિરાધનાને વર્લ્ડવાનો અભિપ્રાય ન હોય અને કોઈ જીવવિરાધના પણ થઈ ન હોય ત્યારે કર્મનિર્જરા થવાની આપત્તિ આવશે, કારણ કે ત્યારે વર્જનઅભિપ્રાયઅભાવસ્વરૂપ વિશેષણ હાજર હોવા છતાં વિરાધના હાજર ન હોવાથી વિશેષ્યઅભાવપ્રયુક્ત વિશિષ્ટાભાવ = પ્રતિબંધકાભાવ સ્વરૂપ નિર્જરાકારણ હાજર છે. (આવું જો માન્ય કરવામાં આવે તો નિગોદના જીવનો જલ્દી મોક્ષ થઈ જાય, કારણ કે તેઓને વિરાધનાવર્જનનો અભિપ્રાય નથી અને તેઓ કોઈ પણ જીવની વિરાધના કરતા નથી.) માટે હિંસા વર્જનના અભિપ્રાયને જ કર્મનિર્જરારૂપ ફળવિશેષ પ્રત્યે નિશ્ચય નયથી હેતુ માનવો વ્યાજબી છે. અને વ્યવહાર નયથી વર્જનઅભિપ્રાય સ્વરૂપ ભાવથી યુક્ત તથાવિધ વિરાધના
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
