Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
३७
• शास्त्रार्थपालनस्य मुमुक्षुकर्तव्यता • तथा 'धर्माधर्मयोः = पुण्यपापयोः क्षयान्मुक्तिः' (= धर्माधर्मक्षयान्मुक्तिः) इति हेतोः अदः = अनुकम्पादानं मुमुक्षोर्नेष्टम् ।।१६।। सिद्धान्तयतिनैवं यत्पुण्यबन्धोऽपि धर्महेतुः शुभोदयः । वढेर्दाह्यं विनाश्येव नश्वरत्वात्स्वतो मतः ॥१७॥
नैवमिति। नैवं यथा प्रागुक्तः, यद् = यस्मात् पुण्यबन्धोऽपि शुभोदयः = सद्विपाको धर्महेतुर्मतः तद्धेतुभिरेव दशाविशेषेऽनुषङ्गतः पुण्यानुबन्धिपुण्यसम्भवात्, प्राणातिपातविरमणादौ तथाऽवधाशासनसूत्रेण हेत्वर्थे तृतीयेत्याह- ‘हेतुना' इति । अतः ‘अनुकम्पादानहेतुका भोगाप्तिः भवतीति फलितम् । पुण्य-पापयोः क्षयान्मुक्तिः इतिः हेत्वर्थः → इतिशब्द: स्मृतो हेतौ प्रकारादि-समाप्तिषु (हला.५/ ८८७) इति हलायुधकोशवचनात् । भोगप्रापकत्वात्पुण्यमपि नेष्टं मुमुक्षूणाम् । तदुक्तं प्रच्छन्नभोजनाष्टके 'भवहेतुत्वतश्चायं नेष्यते मुक्तिवादिनाम् । पुण्यापुण्यक्षयान्मुक्तिरिति शास्त्रव्यवस्थितेः' ।। (अष्टक७/३) ।। न च अनुकम्पादिना साधोः पुण्यबन्धविरहानायं दोष इति वाच्यम्, एवं सति तस्य देवलोकोपपातानुपपत्तेः। यथोक्तं श्रीहरिभद्रसूरिभिरपि धर्मसङ्ग्रहण्यां → जो पुण्णकम्मरूपो धम्मो तस्स क्खयातो सिवगमणं - (ध.सङ्ग्र.२५) इति फक्किकार्थः ।।१/१६।।
सिद्धान्तयति - नैवम्, यस्मात् कारणात् सद्विपाकः पुण्यबन्धोऽपि, अपिशब्देन निर्जरा-तदविनाभावितथाविधपापबन्ध-पुण्योदयादिसङ्ग्रहः, धर्महेतुः मतः = धर्महेतुत्वप्रकारकाप्तज्ञानविषयः, तद्धेतुभिरेव = मोक्षौपयिककर्मनिर्जरादिस्वरूपधर्महेतुभिरेव आचरणीयैः दशाविशेषे = क्षपक श्रेण्यादिभिन्नकालीन-सरागचारित्रादिभूमिकायां मुख्यतो मोक्षौपयिकनिर्जरालाभेऽपि अनुषङ्गतः = गौणभावमपेक्ष्य पुण्यानुबन्धिपुण्यबन्धसम्भवात् = मोक्षानुकूलसामग्रीप्रापकपुण्यलाभनियमात् । प्राणातिपातविरमणादौ तथाऽवधारणात् । હતું. તેથી) અનુકંપાદાન સ્વરૂપ હેતુથી ભોગની પ્રાપ્તિ થાય છે. અને ભોગની પ્રાપ્તિને લીધે ભવપરંપરા સર્જાય છે. કારણ કે તેનાથી મોહની પરંપરા વધે છે. તથા મોક્ષ તો પુણ્ય અને પાપના ક્ષયથી થાય છે. માટે આ હેતુથી અનુકંપાદાન મુમુક્ષુને અભિમત નથી. (પાપની જેમ પુણ્ય પણ નિશ્ચયથી ત્યાજ્ય છે. તેથી ધર્મ દ્વારા મુમુક્ષુની મુખ્ય ગણતરી કર્મના કચરાને ખલાસ કરવાની હોય, નહિ કે પુણ્ય ભેગું કરવાની. આથી પુણ્યજનક અનુકંપાદાન મુમુક્ષુને ઈષ્ટ ન હોય.) (૧/૧૬) ઉત્તરપક્ષ રજુ કરતાં ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે કે -
કરણિક અનુક્યાદાન ભવવર્ધક નથી છે. ગાથાર્થ :- આમ નહિ, કારણ કે શુભઉદયવાળો પુણ્યબંધ પણ ધર્મનો હેતુ મનાયેલો છે. અગ્નિ જેમ ઇંધનને બાળીને સ્વતઃ નાશ પામે છે તેમ આ જાણવું. (૧/૧૭)
ટીકાર્થ :- ૧૪, ૧૫ અને ૧૬ માં શ્લોકમાં પુણ્યબંધજનક હોવાના કારણે “અનુકંપાદાન સાધુને માટે એકાંતે ત્યાજ્ય છે' આવું જે પ્રતિપાદન પૂર્વપક્ષીએ કરેલ છે તે વ્યાજબી નથી. કારણ કે પુણ્યબંધ પણ શુભ રૂપે ઉદયમાં આવે તો ધર્મના હેતુ તરીકે મનાયેલો છે. કર્મનિર્જરા આદિ સ્વરૂપ ધર્મના
१. मुद्रितप्रती 'नुषंगः पु'.... इत्यशुद्धः पाठः । २. 'तत्त्वनिर्णयार्थः पूर्वपक्षः = फक्किका' इति सर्वतन्त्रपदार्थसङ्ग्रहकोशे । Jain Education International For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
