Book Title: Dvadasharam Naychakram Part 1 Tika
Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha
View full book text
________________
प्रस्तावना
वैद्यक-चरकसंहिता आदि वैद्यकशास्त्रोमांथी अनेक पाठो प्रसंगे प्रसंगे उद्धत करेला छ। 'त्रिफलां धी साथे खावां जोईए, गोळ साथे नहि, कारणके गोळ आंखने नुकसान करे छे' आ अर्थवाळो उल्लेख अक्षिवैद्यकमाथी नयचक्रवृत्ति पृ० १५८ पं० २४ मां छे।
व्याकरण-व्याकरणनो आ ग्रंथमां ठाम ठाम उपयोग करेलो छ । विधि आदि नयोनो मते द्रव्य तथा पर्याय शब्दनो जे जुदो जुदो अर्थ थाय छे ते दरेक नयमां छेवटे ग्रंथकारे व्याकरणने आधारे दर्शाव्यो छे, भाव शब्दना अर्थनी पण ते ते नय प्रमाणे व्याकरणनी व्युत्पत्तिने अनुसरीने अनेक स्थाने चर्चा छ । ग्रंथकारे पाणिनिव्याकरणने लगता ग्रंथोनो ज आमां मुख्यतया उपयोग को छे । पाणिनिव्याकरणनां सूत्रो, पाणिनीय धातुपाठ, पाणिनीय शिक्षा, यास्कनिरुक्त, पाणिनिव्याकरण उपर कात्यायने रचेलुं वार्तिक तथा पतंजलिए रचेला पातंजलमहाभाष्यमांथी आमां अनेक पाठो उद्धृत करेला छ । विशिष्टता ए छे के नयचक्रकार तथा नयचक्रटीकाकार बन्ने यं घणा प्राचीन होवाथी तेमनी सामे पाणिनीयव्याकरण, पाणिनीयधातुपाठ तथा पातंजलमहाभाष्यनी जुनी पाठपरंपरा हती, ते पछी तो आजे सेंकडो वर्ष बीती गयां ते दरम्यानमां अनेक रंथळे पाठभेद थई गया छ । संशोधको सारी रीते जाणे छे के उत्तरोत्तर लेखकोने हाथे कालान्तरे अनेक पाठभेदो निर्माण थाय छे, एटले अत्यारे प्रचलित पाणिनीयसूत्रपाठ तथा पाणिनीयधातुपाठमां अने नयचक्रवृत्तिमां उद्धृत करेला पाठ वच्चे कचित् भेद पण जोवामां आवे छे, जेमके नयचक्रवृत्ति पृ० १५ पं० ८ मां " अन्याकिंयत्तदो निर्धारणे द्वयोरेकस्य डतरच् (५।३।९१)" आ प्रमाणे पाणिनीय व्याकरणमाथी सूत्र उद्धृत करेलुं छे, पण अत्यारे तो “कियत्तदो निर्धारणे द्वयोरेकस्य डतरच्" एवो ज पाठ मळे छ । आ विषे अमे टिप्पणमा ( टिपृ०१६ पं०६-१७) विस्तारथी चर्चा करी छ । जिज्ञासुओए त्यां जोई लेवू । आवां बीजां पण पाठभेदनां उदाहरणो आ ग्रंथमा छ। ए उपरथी एम चोक्कस जणाय छे के पाणिनीय सूत्रपाठनी जुनी पाठपरंपरा नयचक्रवृत्तिकार सिंहसूरिक्षमाश्रमण पासे हती। नयचक्रवृत्तिमां उद्धृत करेला पाणिनीय धातुपाठमां पण ए रीते पाठभेद क्वचित् क्वचित् जोवामां आवे छे । खास करीने अहिं उद्धृत करेला पातंजलमहाभाष्यना पाठो अने वर्तमान पातंजलमहाभाष्यना पाठो वच्चे विशेष भेद जोवामां आवे छे, जेमके नयचक्रवृत्ति पृ० १२४ ५ ०८ तथा पृ० १३४ पं०१३ मां ‘दशदाडिमादिश्लोक' एवो उल्लेख छे, छता अत्यारे तो पातंजलमहाभाष्य (१।१।१, १। २।४५) मां ए पाठ गद्यरूपे मळे छे, जुओ टिपृ०५५ पं० १६; परंतु याकिनीमहत्तरासूनु श्री हरिभद्रसूरिमहाराजे ए पाठ आवश्यकनियुक्ति उपरनी टीकामां पृ० ३७५ मां नीचे मुजब श्लोकरूपे उद्धृत कर्यो छे--
१ जुओ प्राकथन पृ० १५ टि. २॥ २ जुओ प्राकथन पृ०.२३ टि. ९॥ ३ जुओ प्राकथन पृ० २३ टि. १॥ ४ जुओ प्राकथन पृ० २३ टि० १०॥ ५पृ० २३ टि. १-४ ॥ ६ नयचक्रवृत्तिमां दशमा अरमां 'अब रक्षणगतिकान्तिप्रीतितृप्त्यवगमनप्रवेशश्रवणस्वाम्यर्थयाचनक्रियेच्छादीप्त्यवाप्त्यालिङ्गनहिंसादहनभाववृद्धिषु' ए प्रमाणे 'अ' धातुना १९ अर्थो आप्या छे, छता अत्यारे पाणिनीय धातुपाठमा 'अव रक्षणगतिकान्तितृप्त्यवगमप्रवेशश्रवणस्वाम्यर्थयाचनक्रियेच्छादीप्यवाप्त्यालिङ्गनहिंसादानभागवृद्धिषु' एवो पाठभेद जोवामां आवे छे, पण हैमधातुपाठ (४८९) मा नयचक्रवृत्तिप्रमाणे ज अक्षरशः पाठ छे, एटले नयचक्रवृत्तिकार तथा हेमचन्द्राचार्य पासे पाणिनीयधातुपाठनी जुनी परंपरा हती अने अत्यारे प्रचलित पाणिनीय धातुपाठमां पाठभेदो थई गया छे,.. ए निश्चित छ । आवां बीजां पण धातुपाठभेदनां उदाहरणो नयचक्रवृत्तिमा छे ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
