Dvadasharam Naychakram Part 1 Tika

Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha

Page 575

न्यायागमानुसारिणीवृत्त्यलतस्य नयचक्रस्य [पृ० २७३ ६० ६पृ० २७३ पं० ६. प्रवर्त्य 'उक्तत्वम् [पृ० २७५ पं० ६ ] । सर्वमिदं मूलं पृ० २८४-पृ० २८६ पं० २ इत्यत्र वक्ष्यमाणेन मूलेन संवदति ।।
पृ० २७५ पं० ५-६. स्यान्मतम् 'उक्तत्वात् । 'स्यान्मतम् -प्रकर्षण काशनं प्रकाशनम्, सत्त्वानुग्रहात् तद्रूपव्यक्तिः प्रकर्षेण काशनम् , रजोनुग्रहात् प्रवृत्तिवत् । तत्रापि सत्त्वस्यापि रजोवदपरिसमाप्तरूपत्वात् प्रवर्तकाभावस्य चापर्याप्त5 त्वेनोक्तत्वात् ।' इत्यपि मूलमत्र सम्भवेत् । दृश्यतां पृ० २८६ पं० १४-१७, पृ. २७१ पं० ४-पृ० २७२ पं०३।
पृ. २७६ पं० २३-२४. न तर्हि ना । अत्र सर्वप्रतिस्थः 'न तर्हि ता ना' इति पाठः 'न तर्हि ता अवस्था ना पुरुषः' इत्यर्थविवक्षायां सङ्गच्छेतापि कथञ्चिदिति ध्येयम्।
पृ० २७७ पं० २१. 'संघातपरार्थत्वात् । दृश्यतां पृ० २६४ पं० १,१०-१७ । _ पृ० २७७ पं० २३-२४. प्रवृत्तेरचेतनस्य । (प्रवृत्तेश्चेतनस्य ?)। 10 पृ० २७७ पं० २६. तेच्चेव । 'त एव ते पुद्गलाः सुरभिगन्धतया परिणमन्ति, त एव ते पुद्गला दुरभिगन्धतया परिणमन्ति' इत्यर्थः । दृश्यतां पृ० ३५९ पं० २६, पृ० ३६१ पं० १९।।
पृ० २७९ ५० ८. अवरणाद्यात्मकं शोषादिप्रसादाद्यात्मकं । अत्र भा०प्रतौ य०प्रतौ च 'अवरणात्मकं शोषादिप्रसादाद्यात्मकं' इति पाठः । एवं च 'अवरणात्मकशोषादिप्रसादाद्यात्मकं' इति प्रत्यनुसारी पाठोऽप्यत्र समीचीनो भाति ।
पृ० २८३ पं० ७. नाऽनाकाशादि । अत्र य०प्रतौ 'नानाकाशादिर्वा' इति पाठः । शब्दादाकाशस्य भेदात् 'नाकाशादिर्वा' इति भा०प्रतिपाठ एव आदरणीयो भाति ।
पृ० २८६ पं० १-२. स्यान्मतम् उक्तत्वात् । 'स्यान्मतम्-प्रकर्षण काशनं प्रकाशनम् , सत्त्वानुग्रहात् तद्रूपव्यक्तिः प्रकर्षण काशनम्, रजोनुग्रहात् प्रवृत्तिवत् । तत्रापि सत्त्वस्यापि तमोवदपरिसमाप्तरूपत्वात् नियामकाभावस्व चापर्याप्तत्वेनोक्तत्वात् ।' इत्यपि मूलमत्र सम्भवेत् । दृश्यतां टिपृ० ८२५०३-५।।
पृ० २८८ पं० २९. 'रवाच्या । तत्साधन । रवाच्या । एतत्साधन" इति प्रत्यनुसारी पाठ एवात्रादरणीयः । पृ० २९५ पं० ५. 'वृत्तिता । अत्र 'वृत्तितेति' इति पठनीयम्।। पृ० २९५ पं० २७. सत्त्वसत्त्वस्यैव । अत्र 'सत्त्वस्य सत्त्वस्यैव' इति य०प्रतिपाठः सम्यगेव ।
पृ० २९६ पं० १. सतो हि भावः सत्त्वम् । रजःसत्त्वेन । अत्र 'सतो हि भावः सत्त्वं प्रवृत्तिनियमानपेक्षेण सत्त्वसत्त्वेन । एवं रजःसत्वेन' इति मूलं बोध्यम् । __ पृ० २९६ पं० ५,२५. अत्थित्तं...। 'अस्तित्वमस्तित्वे परिणमति' इत्यर्थः ।
१"संघातपरार्थत्वात् । इह संघाताः पराथों दृष्टाः, तद्यथा-शयनासनरथचरणादयः । अस्ति चायं शरीरलक्षणः संघातः, तस्मादनेनापि परार्थेन भवितव्यम् । योऽसौ परः स पुरुषः । तस्मादस्ति पुरुषः । [ पृ० ९३ ]......"त्रिगुणादिविपर्ययात् । त्रिगुणमविवेकि विषयः सामान्यमचेतनं प्रसवधर्मि च बाह्याध्यात्मिक तथा प्रधानम् । तत्र यद्येतावदेतत् स्यात्, किमपेक्ष्य व्यक्ताव्यक्तयोस्त्रैगुण्यादि ? किञ्चान्यत् , अधिष्ठानात् । इहाकस्मिक्यां प्रधानप्रवृत्तावर्थवशः सन्निवेशविशेषनियमो न स्यात् । ..... तस्मादस्ति तद्व्यतिरिक्तो यदधिष्ठितानां गुणानामयं चित्ररूपो विपरिणामः ।...."पुरुषोऽस्ति भोक्तृभावात्। इह सुखदुःखमोहात्मकत्वादचेतनं व्यक्तमव्यक्तं च । तस्मादस्य परस्परेण भोगो नोपपद्यते इत्यवश्यं भोक्त्रा भवितव्यम् । योऽसौ भोक्ता स पुरुषः । [ पृ० ९४ ]....'कैवल्यार्थ प्रवृत्तेश्च । इह प्रवृत्तिमतां निमित्तमन्तरेण निवृत्तिोपपद्यते । प्रधानमपि च प्रवृत्तिमत् , व्यक्तदर्शनात् । तस्माद् यस्य कैवल्यं प्रधानप्रवृत्तिहेतुः स पुरुषः ।"-सांख्यकारिकायुक्तिदीपिका पृ० ९३-९७ । २ "से नूणमित्यादि । अत्यित्तं अत्थित्ते परिणमइत्ति, अस्तित्वमङ्गुल्या देरमुल्यादिभावेन सत्त्वम् ।....."तच्चेह ऋजुत्वादिपर्यायरूपमवसेयम् , अङ्गुल्यादिद्रव्यास्तित्वस्य कथञ्चिदृजुत्वादिपर्यायाव्यतिरिक्तत्वात् । अस्तित्वे अङ्गुल्यादेरेवाडल्यादिभावेन सत्त्वे वक्रत्वादिपर्याये इत्यर्थः, परिणमति तथा भवति । इदमुक्तं भवति-द्रव्यस्य प्रकारान्तरेण सत्ता प्रकारान्तरसत्तायां वर्तते, यथा मृद्रव्यस्य पिण्डप्रकारेण सत्ता घटप्रकारसत्तायामिति । नत्थित्तं नत्थित्ते परिणमइत्ति, नास्तित्वमङ्गुल्यादेरङ्गुष्टादिभावेनासत्त्वम् , तच्चाङ्गुठादिभाव एव । ततश्चाङ्गुल्यादेर्नास्तित्वमङ्गुष्ठाद्यस्तित्वरूपमङ्गुल्यादेर्नास्तित्वे अङ्गुष्टादेः पर्यायान्तरेणास्तित्वरूपे परिणमति । यथा मृदो नास्तित्वं तन्वादिरूपं मृन्नास्तित्वरूपे पटे इति। अथवा अस्तित्वमिति धर्मधर्मिणोरभेदात् सद